دیورند، مرز جدایی طالبان با پاکستان

سمیرا مصطفی‌نژادا، روزنامه‌نگار

مرز پاکستان- افغانستان در امتداد خط دیورند که از دوران استعمار انگلیس به جا مانده، به مرکز تنش‌های فزاینده میان طالبان و اسلام‌آباد تبدیل شده است. همزمان، حملات نیروهای گروه «تحریک طالبان پاکستان» علیه مرزبان‌های پاکستانی نیز در منطقه افزایش پیدا کرده است؛ وضعیتی که هرگز برای پاکستان، وضعیت مطلوبی به شمار نمی‌رود.
به تازگی 5سرباز پاکستانی در پاسگاه مرزی شمال غرب در منطقه کورم، طی حمله‌ای که از خاک افغانستان آغاز شده بود، کشته شدند. مسئولیت این حمله را گروه تحریک طالبان پاکستان به‌عهده گرفته است؛ گروهی که علیه دولت پاکستان فعالیت می‌کند و اعتقاداتی شبیه طالبان افغانستان دارد. شاه محمود قریشی، وزیر امور خارجه پاکستان، پس از برهم‌خوردن توافق آتش‌بسی که اخیرا میان دولت پاکستان و تحریک طالبان پاکستان امضا شده، اعلام کرده که اسلام‌آباد نحوه تعامل طالبان افغانستان با تحریک طالبان پاکستان را به‌عنوان نمونه بارز سیاست‌هایش در قبال گروه‌های تروریستی می‌بیند. به گزارش گاردین، قریشی این پرسش را مطرح می‌کند که اگر طالبان نمی‌تواند نگرانی‌های دولت پاکستان را برطرف سازد، دیگر چه‌کسی می‌تواند به قول آنها مبنی بر قطع رابطه با القاعده و دیگر گروه‌های مشابه اطمینان داشته باشد؟

خوش‌خیالی پاکستان
اختلافات مرزی افغانستان و پاکستان، ریشه‌ای دیرینه دارد و حکومت قبلی افغانستان هم هرگز خط مرزی دیورند را به‌عنوان مرز رسمی میان
دو طرف به رسمیت نشناخت. نیروهای مرزبانی دو طرف، در برهه‌‌ای حتی به روی هم آتش گشودند. این درگیری‌ها تلفات جانی زیاد داشته است. پاکستان تصور می‌کرد که با پیروزی طالبان و تصرف کابل به‌دست این گروه، دیگر مناقشه مرزی این کشور با افغانستان هم به تاریخ خواهد پیوست. علاوه بر این، پاکستان بازگشت طالبان به قدرت را فرصتی جدید برای احیای نفوذ خود در منطقه و همچنین نوعی پیروزی استراتژیک علیه هند می‌دید.
با این همه به‌گفته زاهد حسین، نویسنده و تحلیلگر، طالبان افغانستان نشان داده که برنامه‌ای برای نابودی پایگاه‌های تحریک طالبان پاکستان در ولایت ننگرهار واقع در شرق کابل ندارد. به‌گفته این تحلیلگر، مقامات پاکستانی در ابتدا تصور می‌کردند طالبان در راستای منافع آنها اقدام کرده و به شبه‌نظامیان اجازه نخواهد داد تا از خاک افغانستان علیه پاکستان استفاده کند. اما اکنون به‌نظر نمی‌آید طالبان افغانستان چنین رویکردی داشته باشد و فراتر از این، پیروزی طالب‌ها در افغانستان، الهام‌بخش نیروهای تحریک طالبان پاکستان شده است. این گروه اکنون به‌دنبال دستاوردی مشابه در پاکستان است.
خطوط مرزی میان افغانستان و پاکستان به طول 2هزار و 640کیلومتر، در قرن نوزدهم از سوی امپراتوری انگلیس ترسیم شده است و مناقشه بر سر آن یکی از درگیری‌های تاریخی میان دو کشور است. پاکستان فنس‌کشی مرز مورد مناقشه را از سال 2014آغاز کرد تا بتواند حملات تروریستی و قاچاق مواد‌مخدر و انسان را در این منطقه مهار کند. به‌گفته دولت پاکستان بیش از 90درصد از این مرز فنس‌کشی شده است؛ اما شبه‌نظامیان به ورود غیرقانونی و انجام حملات تروریستی از بخش‌های کنترل نشده یا فنس‌کشی نشده مرز ادامه می‌دهند.

اهداف طالب‌ها
نیروهای طالب دست‌کم در 3 مورد حمله جداگانه، درحال تخریب فنس‌ها و تهدید مرزبان‌های پاکستانی مشاهده شده‌اند. در یکی از تصاویر ویدئویی از حمله‌ای که در اواخر سال 2021در ننگرهار انجام گرفته است، یکی از فرماندهان طالبان دیده می‌شود که به سربازان پاکستانی می‌گوید: «اگر یک قدم جلو بیایید، به شما حمله می‌کنیم. از جنگیدن با شما خوشحالیم». رویدادی مشابه در اواخر سال گذشته در ولایت نیمروز هم به ثبت رسیده است. سخنگوی وزارت دفاع طالبان اوایل سال 2022در پیامی ویدئویی در توییتر اعلام کرد که پاکستان حق فنس‌کشی مرزها و جداسازی پشتون‌هایی که در دوطرف مرز سکونت دارند را ندارد؛ سخنی که تمام امیدهای پاکستان برای پایان دادن به مناقشه بر سر مرز دیورند را ناامید کرد.
با این‌همه معید یوسف، مشاور امنیت ملی پاکستان اواخر ماه گذشته میلادی باوجود شدت گرفتن تنش‌ها و درگیری‌ها در مرز میان دو کشور، سفری دو روزه به افغانستان داشت و طی این سفر هردو کشور اعلام کردند هیأتی عالی‌رتبه برای رسیدگی به این چالش مرزی تشکیل خواهند داد.
احساسات ضدپاکستانی همواره در میان مردم افغانستان وجود داشته است. بسیاری از افغان‌ها معتقدند که رد پای پاکستان و ارتش این کشور در بسیاری از بحران‌های امنیتی افغانستان دیده می‌شود. از این‌رو و با توجه به‌وجود احساسات شدید ضدپاکستانی در افغانستان، کارشناسان معتقدند طالب‌ها با هدف کسب مشروعیت داخلی به تنش در منطقه مرزی با پاکستان دامن خواهند زد و حملات خود در امتداد خط دیورند را ادامه خواهند داد. همچنین طالب‌ها می‌خواهند این تصور جهانی که گفته می‌شود آنها به نیابت از پاکستان در افغانستان حکومت می‌کنند را از بین ببرند.
طالبان در دل یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های انسانی در افغانستان، تنها به‌دنبال مشروعیت داخلی نیست. هرچه مرزها آشفته‌تر باشند، منابع مالی آنها بیشتر تأمین خواهد شد؛ زیرا زمینه قاچاق کالا و مواد برای آنها فراهم می‌شود. به‌گفته یک مقام رسمی دولت پاکستان، فنس‌کشی خط مرزی میان دو کشور باعث کاهش قاچاق انسان و مواد‌مخدر شده است اما از آنجایی که طالب‌ها مشخصا از کسب‌وکارهای غیرقانونی منفعت مالی می‌برند، با بسته شدن مرزها، اکنون به سمت مسیرهای جدیدی که فنس‌کشی نشده‌اند، هدایت شده‌اند.

مکث
مناقشه تاریخی دیورند 
خط دیورند، خط مرزی زمینی میان پاکستان و افغانستان است که در نتیجه توافق میان «سر مورتیمر دیورند»، نماینده دولت هند انگلیسی و «عبدالرحمن‌خان» حاکم افغانستان در سال 1893ترسیم شده است. این خط مرزی بیش از 120سال است که به‌عنوان مرز رسمی میان دو کشور درنظر گرفته شده، اما طی تمامی این سال‌ها مناقشات فراوانی ایجاد کرده است. در زمان ایجاد خط دیورند، پاکستان هنوز بخشی از هندوستان تحت سلطه انگلیس بود. در طول تاریخ، نیروهای استعمارگری مانند انگلیس همواره بدون توجه به وضعیت اقوام ساکن در مناطق تحت حکومت خود، مرزهایی ایجاد کرده‌اند که باعث ایجاد تنش‌های جدی، نسلی بعد از نسل دیگر شده است؛ همانطور که خط دیورند پشتون‌های ساکن در منطقه را به 2 دسته تقسیم کرد. همین موضوع به‌ویژه پس از استقلال هندوستان و شکل‌گیری کشور پاکستان در سال 1947تنش‌های زیادی ایجاد کرده است، زیرا درحال‌حاضر نیمی از پشتون‌های منطقه، تحت حکومت پاکستان و نیمی دیگر تحت حکومت افغانستان زندگی می‌کنند؛ مسئله‌ای که باعث شده حکومت‌ها در افغانستان بعد از قرن نوزدهم هرگز با مرز دیورند کنار نیایند.