خارجی‌بازی‌های فراموش‌شده

احسان زیورعالم - روزنامه‌نگار

برای دومین بار در تاریخ اداره کل هنرهای نمایشی مدیر شورای نظارت وقت، جایگزین مدیر خود می‌شود. حسین سلیمی در اوج محبوبیت می‌رود تا مجید شریف‌خدایی، مردی از دل صداوسیما سکان تئاتر را به‌دست گیرد. شریف‌خدایی نیز همانند سلیمی در برگزاری جشنواره مسیر مدیر سابقش را در پیش گرفته است. خودش دبیر ماند، نگاهش را به‌سمت بخش بین‌الملل سوق داد و تلاش کرد جدول پروپیمانی از آدم‌های رنگارنگ شکل دهد. با نگاهی به کتاب دوره نوزدهم و بیستم جشنواره تئاترفجر می‌توان دید دولت وقت، هم پول خوبی برای برگزاری هزینه کرده و هم مراودات عمومی با جمیع هنرمندان قابل‌توجه بوده است.
همانند دوره سلیمی که لاله تقیان بار دیگر در دفتر مجله نمایش فعال می‌شود و در ایام دبیری سلیمی اقدام به انتشار نشریه می‌کرد، شریف‌خدایی نیز امور مستندسازی برای آیندگان را به تقیان می‌سپارد. 12نشریه روزانه در فجر، بخشی از این حضور است. در شماره نخست این نشریه، تقیان عبارت قابل‌توجهی می‌نویسد که نشانگر روحیه خاص اوست؛ «مقالات منتشره الزاما نظرات مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست.»
دوره نوزدهم مصادف با سال موسوم به سال امام‌علی(ع) بود و برای همین، برای نخستین بار تعزیه هدفمند با موضوع امام نخست شیعیان در جدول فجر گنجانده می‌شود. دوره نوزدهم البته فرصتی برای برگزاری کارگاه نیز می‌شود. برخلاف دوره‌های آلمانی پیشین، این بار نوبت انگلیسی‌هاست که در فجر خودنمایی کنند. یک نمایشگاه عکس از آثار کین رینولدز، عکاس مشهور تئاتر نیز در تالار وحدت برپا می‌شود.
 در لابه‌لای نشریه یک رویداد نادر دیده می‌شود: دیدار وزیر ارشاد با هیأت داوران. احمد مسجد جامعی در جمعی حضور پیدا می‌کند که شاید شکل‌گیری آن، تکرارناپذیر باشد: حمید سمندریان، اکبر رادی، سعید کشن‌فلاح، امین تارخ و‌رؤیا تیموریان. لاله تقیان نیز در گزارش خود با کنایه می‌نویسد: «نخستین جلسه نسبتا رسمی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اعضای هیأت داوران پس از اخذ رأی اعتماد از مجلس شورای اسلامی بود.» به‌نوعی دیدار با چهره‌های مشهور تئاتری، نوعی کسب مشروعیت برای وزیر، در پی وزیر سابق جنجالی بود. وزیر تازه‌ وارد، جمله مهمی به زبان می‌آورد که می‌تواند یکی از فاکتورهای مهم چرایی فجر و جدال‌هایش باشد؛ «ما در سیاستگذاری نمایش به این تشویق‌ها و آرا توجه ویژه ای خواهیم داشت.» همان چیزی که هنرمند را مجاب به رقابت می‌کند تا محصولش فرصت بیشتری برای اجرا و عبور راحت‌تر از موانع اجرا داشته باشد.
یکی از کارهای عجیب و غریب دوره نوزدهم، پخش پیام دبیر جشنواره به 2زبان انگلیسی و فارسی در سالن‌ها، پیش از اجرای نمایش‌ها بود و البته تمرکز پیام هم روی گفت‌وگوی تمدن‌ها بود که آن روزها ملاک کار دولت وقت به‌ حساب می‌آمد. در آن سال همانند جشنواره فیلم از مخاطبان نیز نظرسنجی می‌شد تا درباره کیفیت آثار از منظر مخاطب به چیزی دست یابند. در شماره دوازدهم نشریه، نتایج آمار منتشر می‌شود تا در بخش نمایشنامه‌نویسی «قصه‌های درگوشی» امیررضا کوهستانی در رده نخست قرار بگیرد. «مکبث» محمد چرمشیر هفتم می‌شود. در بخش کارگردانی «هفت کردار» هرمز هدایت رده نخست را به‌خود اختصاص می‌دهد و پری صابری هشتم می‌شود و مهندس‌پور دوم. در یک گزارش قابل‌توجه از بچه‌های کار پارک دانشجو می‌توان فهمید که موضوع بچه‌های کار و جشنواره‌ها، قدمتی چند ده ساله دارد. در گزارشی درخصوص نمایش خیابانی با موضوع بچه‌های کار آمده؛ «بچه‌های آدامس‌فروش پارک دانشجو که دوباره جماعتی را در کنار هم دیده بودند، آدامس در دست، وسط اجرای نمایش درست در لحظه‌ای که بازیگر نمایش آدامس می‌فروخت به سراغ هیأت داوران رفته و به آنها آدامس تعارف کردند. البته حجم اطلاعات بسیار بالاست و زمانی برای ارائه همه آن روزگار وجود ندارد.