انقلاب اسلامی و مسئله توطئه

مصطفی قربانی- کارشناس سیاسی

 ازجمله دیدگاه‌ها درباره چرایی پیروزی انقلاب اسلامی، فرضیه توطئه است که از سوی سلطنت‌طلبان مطرح می‌شود. براساس این فرضیه، آنها معتقدند که شاه قربانی توطئه آمریکا و انگلیس (به‌ویژه بعد از نقش شاه در گران شدن نفت) شد و اگر آمریکا نمی‌خواست، انقلاب پیروز نمی‌شد. در پاسخ به این دیدگاه می‌توان به چند نکته اشاره کرد:
1-هدف اساسی آمریکایی‌ها در حمایت از رژیم شاه، مقابله با خطر کمونیسم در غرب آسیا بود؛ به‌گونه‌ای که ایران به مهم‌ترین پایگاه منطقه‌ای آمریکا تبدیل شد و حتی ساواک به‌صورت بخشی از شبکه منطقه‌ای سازمان سیا درآمد و در شرایطی که هنوز نظام دوقطبی بر جهان حاکم بود، آمریکا نمی‌توانست از سرنگونی رژیم شاه حمایت کند.
2-هیچ نشانه‌ای دال بر نقش‌آفرینی آمریکایی‌ها در سرنگونی رژیم شاه وجود ندارد؛ کما اینکه بعد از خروج شاه از کشور در 26دی‌ماه 1357، آمریکا با تشکیل کنفرانس گوادلوپ و اعزام «ژنرال هایزر» به ایران درصدد بود تا با انجام یک کودتا، انسجام ارتش و ساختار سلطنت را حفظ کند.
3-در نقطه مقابل، آمریکا از اقدامات رژیم شاه در به خاک و خون کشیدن تظاهرات و اعتراض‌های مردمی همواره حمایت می‌کرد؛ به‌عنوان مثال، اقدامات خشن و وحشیانه رژیم در به خاک و خون کشیدن راهپیمایی مردم در میدان ژاله(شهدا) تهران در 17شهریور 1357 با حمایت کارتر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا مواجه شد.
4-واقعیت آن است که هم  رژیم  و هم آمریکایی‌ها از سرعت وقوع انقلاب  غافلگیرو گیج شدند؛چون فکر نمی‌کردند رژیمی که ژاندارم منطقه بود، دچار سرنگونی شود.  وقتی  دی‌ماه سال 1356، کارتر به ایران آمد ، با تحسین شاه، ایران را «جزیره ثبات » نامید، اما 13‌ماه بعد، رژیم شاه سرنگون شد.
5-یکی از شعارهای   انقلاب ، «استقلال» بود و اساسا در کنار متغیرهای داخلی مانند استبداد رژیم، اسلام‌زدایی آن و افول شرایط اقتصادی و معیشتی کشور و مردم، وابستگی شاه به آمریکا و سرسپردگی آن به دنیای خارج، در شکل‌گیری انقلاب اسلامی تأثیر جدی داشت؛ بنابراین انقلابی که یکی از اهداف آن دستیابی به استقلال بوده است، نمی‌تواند با حمایت قدرت‌های خارجی رخ داده باشد؛ ضمن اینکه روند تحولات بعد از انقلاب مانند اتخاذ شعار و راهبرد «نه شرقی نه غربی»، عدم‌ورود نظام جمهوری اسلامی به قطب‌بندی حاکم بر روابط بین‌الملل، تسخیر لانه جاسوسی آمریکا و... نشان می‌دهد که اگر آمریکا در سرنگونی رژیم شاه نقش داشت و در این زمینه به انقلابیون کمک کرده بود، به‌طور طبیعی الگوی رفتاری انقلابیون با آن باید متفاوت می‌بود.
6-نکته پایانی آنکه انقلاب واقعاً مردمی و برخاسته از عمق ایمان توده‌های مردم بود؛ بنابراین وقوع آن نه‌تنها قابل پیش‌بینی نبود، بلکه مایه تعجب هم شد.