یکشنبه خونین ایرلند؛ زخم 50ساله

کشتار معترضان در «یکشنبه خونین» ایرلند شمالی فقط چند دقیقه طول کشید اما تلاش برای کشف حقیقت درباره این فاجعه و درک دلایل صدور فرمانی که منجر به خلق چنین فاجعه انسانی شد، بیش از 12سال زمان برد و بالغ بر 280میلیون دلار هزینه روی دست انگلیس گذاشت. همزمان با پنجاهمین سالگرد کشتار1972 ایرلند، محاکمه نشدن مسببان این واقعه، داغ بازماندگان را هنوز تازه نگه داشته است. علاوه بر این نشانه‌های چند‌دستگی و تفرقه که برای چندین دهه ایرلند را درگیر شورش و خشونت و درگیری‌های داخلی کرده و زمینه کشتار یکشنبه خونین را فراهم آورده بود، در این کشور همچنان پابرجا و در آستانه شدت گرفتن است.

حقیقت یکشنبه خونین 
این جنایت به‌دست هنگ چتربازان ارتش انگلیس رخ داد. واحدی از نظامیان انگلیسی که زمانی به‌خاطر نمایش شجاعت و توانمندی در نبرد آرنهام در جنگ جهانی دوم و جنگ فالکلند در سال1982 به شهرت رسیده بودند. پرسش و ابهام اصلی این بود که آیا واقعا به‌گفته عده‌ای از سربازان، این کشتار در واکنش به تهدید و حمله مسلحانه ارتش جمهوریخواه ایرلند انجام گرفته است؟ نتایج تحقیق و تفحص رسمی نشان داد که این ادعا واقعیت نداشته است. هیچ‌یک از 14نفری که در آن یکشنبه کشته شدند، برای کسی تهدید و خطری جدی به شمار نمی‎رفت یا اقدامی انجام نداده بودند که بتوان به بهانه آن شلیک بیش از 100گلوله را توجیه کرد.
پای ارتش انگلیس به بهانه میانجیگری میان طرفین درگیری‌های فرقه‌ای به ایرلند باز شد. اما در نهایت این نیروها بر مقابله با ارتش جمهوریخواه ایرلند که مخالف حضور انگلیسی‌ها در کشور بودند متمرکز شدند. 2گروه در آن سال‌ها در ایرلند با یکدیگر درگیر بودند. ملی‌گرایان کاتولیک که خواستار ایرلندی واحد و مستقل بودند و پروتستان‌هایی طرفدار انگلیس که خواهان آن بودند تا ایرلند بخشی از انگلیس باقی بماند. درگیری میان این دو گروه بیش از 3دهه ادامه داشت و جان بیش از 3600نفر را گرفت. اما درنهایت در سال1998 با امضای پیمان «جمعه نیک» یا «بلفاست» ظاهرا به پایان رسید. یکشنبه خونین اما نقطه عطفی در تاریخ درگیری‌های ایرلند بود و منجر به قدرت گرفتن ارتش جمهوریخواه ایرلند شد. به‌گفته ادوارد دَلی یکی از شاهدان کشتار، بسیاری از جوانانی که در آن دوران به اتهام همکاری با ارتش جمهوریخواه در زندان محبوس بودند می‌گفتند اگر شاهد یکشنبه خونین نبودند، هرگز عضو این گروه نمی‌شدند.

کشتار چگونه آغاز شد؟
تحقیق و تفحص رسمی درباره یکشنبه خونین توسط یک قاضی انگلیسی به نام مارک سویل و به درخواست تونی بلر، نخست‌وزیر سابق انگلیس در سال1998 آغاز و در سال2010 به پایان رسید. نتایج این تحقیق، نشان می‌دهد آغاز فرایندی که به کشتار1972 منجر شد، الگوی مشابهی با همه دیگر رویداد‌های اعتراضی مدنی داشته است. عده‌ای از فعالان مدنی در شهر دِری از برنامه خود برای برگزاری تظاهرات علیه قانون جدید انگلیسی خبر دادند؛ قانونی که براساس آن انگلیس می‌توانست بدون برگزاری دادگاه افراد را زندانی کند. مقامات برگزاری هرنوع تجمع اعتراضی را غیرقانونی اعلام کردند، اما تظاهرات برگزار شد. معترضان به سمت پلیس سنگ پرتاب می‌کردند و پلیس هم با گلوله پلاستیکی و گاز اشک‌آور پاسخ می‌داد. در دل این هیاهو فرماندهی ارشد به نیروهای خود دستور داد افراد خطرناک را دستگیر کنند و به افرادی که مسالمت‌آمیز اعتراض می‌کنند کاری نداشته باشند. اما یک مقام میان‌رتبه این دستور را نادیده گرفت و به نیروهایش دستور حمله داد. پس از آن، فقط 10دقیقه طول کشید تا سربازان خود را با خودرو به محله بوگسایت شهر دِری برسانند و مردم بی‌دفاع را به ضرب گلوله به قتل برسانند. یک هفته پس از آن بود که سفارت انگلیس در دابلین به آتش کشیده شد. دامنه اعتراضات به این قتل عام تا شیکاگوی آمریکا هم پیش رفت. براساس تحقیقات انجام شده، همه سربازان انگلیسی که مستقیما در شلیک مستقیم به مردم دخیل بوده‌اند، برای درگیر نشدن با مردم دستورالعملی مشخص داشته‌اند که از آن تخطی کرده‌اند. هویت هیچ‌یک از این سربازان افشا نشد. دادگاهی نیز برای آنها تشکیل نشد. اگرچه در همان سال تحقیق‌ و تفحصی درباره کشتار صورت گرفت، اما این گزارش به حدی به نفع دولت و سربازان انگلیسی و در راستای توجیه جنایت رخ داده بود که کسی آن را به‌رسمیت نپذیرفت. در نهایت در اواسط سال2010 دیوید کامرون، نخست‌وزیر وقت انگلیس پس از انتشار گزارش سویل، رسما نسبت به وقوع این فاجعه معذرت‌خواهی کرد و آن را اقدامی ناموجه و غیرقابل توجیه خواند.

آتش زیر خاکستر
روند التیام جراحت‌های این‌چنینی به‌شدت کند است. اما روند التیام از آسیب‌های یکشنبه خونین به واسطه تداوم تفرقه در ایرلند و محکوم نشدن مسببان کشتار ممکن است طولانی‌تر از حد انتظار باشد. در آستانه پنجاهمین سالگرد یکشنبه خونین، فردی برای آزردن بازماندگان کشتار، پرچم هنگ چتربازان ارتش انگلیس را به تیر چراغ برقی در شهر دِری آویخت. این نشان می‌دهد حتی با وجود گذشت نیم قرن از درگیری‌های خشونت بار ایرلند، هنوز آثار دو‌دستگی و خصومت در این کشور به قوت خود باقی است. علاوه بر این، با وجود بی‌گناه شناخته شدن افرادی که در یکشنبه خونین کشته شدند، هیچ فرمانده یا سربازی در رابطه با کشتار این افراد بی‌گناه و غیرنظامی متهم نشد. اواسط سال2021 بود که دادستانی انگلیس اعلام کرد تنها سربازی که در پرونده این کشتار متهم شناخته شده، مشهور به «سرباز اِف» ‌دادگاهی نخواهد شد. به‌گفته دادستانی، شیوه به‌دست آمدن مدارک علیه این سرباز مانع برگزاری دادگاه شده است. سرباز اف در سال2019 به قتل 2نفر و تلاش برای قتل 5نفر دیگر متهم شد. شواهد و مدارک موجود برای متهم ساختن 16عضو دیگر هنگ مهاجم کافی اعلام نشد. اکنون همان یک متهم هم قرار نیست به دادگاه کشیده شود؛ موضوعی که خشم و اندوه بازماندگانی را درپی داشته است.