مسئله اصلی آثار علمی-‌تخیلی انسان و ماهیت و زندگی اجتماعی اوست

امیرعباس میثمی- نویسنده رمان - عملی‌-تخیلی«آریزونا»

امیرعباس میثمی، امسال با انتشار نخستین رمان خود با عنوان«آریزونا» که اثری علمی- تخیلی است، به جمع نویسندگان این ژانر ادبی پیوسته است. آریزونا در اصل فقط یک کتاب علمی‌-تخیلی نیست، بلکه به یکی از زیرشاخه‌های ادبیات ژانری تعلق دارد به نام «ادبیات نوعجیب» (یا نوغریب برگرفته از واژه انگلیسی New Weird Fiction). در این زیرژانر معمولا شاهد دنیایی هستیم همانند جهان امروزی که به‌واسطه المان‌های فانتزی یا علمی-‌تخیلی دچار دگرگونی شده است. آریزونا هم درباره جهانی است شبیه به همین دنیای کنونی، اما با این تفاوت که به‌صورت یک زندان بزرگ درآمده و تمام انسان‌های کره زمین هم نقش زندانی را به‌خود گرفته‌اند. انسان‌ها در این زندان متولد می‌شوند، زندگی می‌کنند و در نهایت با مرگ از آن بیرون می‌روند، بدون آنکه مزه آزادی را بچشند. زیرا هیچ‌وقت تجربه‌ای از آن نداشته‌اند و برای همین، آزادی برای آنها معنایی ندارد. البته در این زندان فرایندی به نام هواخوری وجود دارد که هر زندانی حداقل یک‌بار در نوجوانی تجربه انجام آن را داشته است، اما از آنجا که تجربه‌ای ترسناک محسوب می‌شود، زندانی‌ها از آن گریزان هستند. آراد، شخصیت اصلی داستان هم یک زندانی است همانند دیگران، با این تفاوت که نخستین هواخوری او در کودکی انجام شده و همین باعث شده تا تجربه تلخی داشته باشد، اما سال‌ها بعد از آن، با زندانی دیگری آشنا می‌شود که به او می‌گوید آن تجربه تلخ، در اصل فرصتی برای آزادی بوده و آراد در موقعیتی قرار می‌گیرد که باید میان اسارت و آزادی دست به انتخاب بزند و این انتخاب ماجراهای زیادی را برای او به همراه دارد.
 امیرعباس میثمی درباره تعریف خود از داستان‌های علمی- تخیلی می‌گوید:«معمولا در افکار عموم مخاطبان، داستان‌های علمی-‌تخیلی بیانگر وضعیت انسان در آینده (دور یا نزدیک) همراه با دستیابی به فناوری‌های پیچیده است. برای مثال، سفرهای فضایی، تکنولوژی‌های خاص و خارق‌العاده، پیشرفت‌های ژنتیک و موارد دیگر، اما داستان‌های علمی-‌تخیلی به‌عنوان یک ژانر بسیار گسترده‌تر از این مسائل هستند (درست شبیه کلمات علم و تخیل که به‌نوعی بی‌حدومرز تلقی می‌شوند). اما از نظر بسیاری از صاحب‌نظران، مسئله اصلی داستان‌های علمی‌-تخیلی انسان و ماهیت و زندگی اجتماعی اوست و در این امر سعی می‌کند توجه مخاطب را نه به روبنای واقعیت، بلکه به زیربنای آن جلب کند. در حقیقت در داستان‌های علمی-‌تخیلی، نویسنده از گزاره‌های علمی (نه لزوما گزاره‌های علمی اثبات‌شده و نه فقط در بحث تکنولوژی) و تخیل خود استفاده می‌کند تا با طرح  و با قرار دادن مخاطب در موقعیت‌های داستانی و طرح پرسش، او را به تفکر درباره خود به‌عنوان یک موجود دارای تفکر و آگاهی، وادار کند.» میثمی معتقد است برگزاری جشنواره‌های ادبی می‌تواند به رشد ادبیات علمی- تخیلی در ایران کمک کند؛« قطعا برگزاری جشنواره‌ها، مسابقات و رویدادهای مشابه یکی از اموری است که می‌تواند در رشد و گسترش ادبیات داستانی (چه در جریان اصلی و چه در ادبیات ژانر) تأثیرگذار باشد. برای مثال در بخش ادبیات ژانری، به‌واسطه برگزاری جایزه نوفه یا جایزه افسانه‌ها، بسیاری از علاقه‌مندان به داستان‌نویسی در حوزه ژانر، فرصتی پیدا کرده‌اند تا هم توانایی‌های خودشان را محک بزنند و هم با آثار دیگر افراد علاقه‌مند آشنا شوند و هم اینکه باعث ایجاد جمع‌هایی می‌شود که افراد حاضر در آنها می‌توانند به تعامل و تبادل نظر بپردازند و در کنار هم این جامعه‌ نوپای ادبیات ژانری در ایران را رشد دهند.  ازجمله خروجی‌های این جوایز هم می‌توان به آثاری اشاره کرد که در فرایند برگزاری و انتخاب دیده شدند و بعد توسط ناشران به چاپ رسیده و در اختیار خوانندگان قرار گرفته‌اند.» وی به پیشینه این ژانر در ایران هم اشاره می‌کند و می‌گوید:« کلا ادبیات ژانر در ایران سابقه زیادی ندارد و تا مدت‌ها، بیشتر کتاب‌های منتشر شده در این حوزه، شامل ترجمه آثار نویسندگان خارج از کشور (و به‌ویژه بهترین و پرفروش‌ترین آثار آنها) بود. اما چندسالی است که به همت افراد مختلف، توجه به آثار ژانری تألیفی (به‌خصوص علمی-‌تخیلی و فانتزی) جلب شده و خوانندگان ایرانی نسبت به خواندن کتاب‌های تألیفی ژانری علاقه‌مند هستند. مخصوصا که نویسندگان ایرانی سعی کرده‌اند المان‌های این آثار را با المان‌های بومی پیوند بزنند و باعث جذابیت خاصی در روند داستان‌گویی شوند.  از نمونه‌های موفق این آثار می‌توانم به کتاب‌های خانم ضحی کاظمی (که اکثرا در ژانر علمی‌-تخیلی قرار دارند و برنده جوایزی همچون جایزه نوفه شده‌اند) اشاره کنم که هم توسط منتقدین و هم توسط خوانندگان این حوزه مورد استقبال قرار گرفته و راه خود را به بازارهای نشر در خارج از کشور هم باز کرده‌اند. البته باید توجه داشت که طبیعتا قدمت ادبیات ژانری در داخل کشور، کمتر از خارج از آن است و هنگام قیاس باید به آن واقع‌بینانه نگاه شود تا بتواند مراحل رشد خود را طی کرده و ارتقا پیدا کند.
میثمی به رویکرد ناشران ایرانی با ادبیات علمی -تخیلی هم اشاره می‌کند و می‌گوید:«خوشبختانه، با توجه به استقبال مخاطبان از ادبیات ژانر (به‌خصوص در میان نسل جوان)، ناشران توجه ویژه‌ای به این بخش دارند و همین حالا تعدادی از ناشرین، به‌صورت تخصصی به انتشار آثار ژانری می‌پردازند. نکته مهم این است که با توجه به پرسش قبل، ناشران هم تمایل خوبی نسبت به چاپ کتاب‌های تألیفی دارند و اگر آثاری استانداردهای یک اثر خوب در این حوزه را داشته باشد، قطعا توسط ناشر قبول و وارد فرایند چاپ و انتشار می‌شود. همین حالا هم ناشرینی هستند که در صفحات اجتماعی خود، برای جذب آثار ژانری، فراخوان گذاشته و از نویسندگان جوان حمایت می‌کنند.» امیرعباس میثمی درباره آثار در دست تألیف و زیر چاپ خود هم می‌گوید:«آریزونا نخستین کتاب من و نخستین کتاب از یک مجموعه ۳ جلدی به نام بی‌نهایت بود و حالا من سرگرم نگارش جلد دوم این مجموعه هستم. امیدوارم بتوانم در زمانبندی مقرر شده نوشتن جلد دوم را تمام کرده و در اختیار ناشر قرار بدهم تا انشاءالله سال آینده در اختیار خوانندگان علاقه‌مند قرار بگیرد.»