چانه زنی مبنای اصلی سخت و زیان آور بودن مشاغل است

احمد میدری- معاون سابق وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

یکی از مسائل اصلی ایران، مسئله صندوق‌های بازنشستگی است. دولت در هنگام تقدیم لایحه 1401قدمی به‌سوی اصلاح مقررات صندوق‌های بازنشستگی از طریق افزایش سن بازنشستگی برداشت اما خبرها حاکی از آن است که نمایندگان مجلس این مقررات را از لایحه حذف کردند. برای درک وضعیت صندوق‌های بازنشستگی، باید به آماری که از سوی سازمان تأمین اجتماعی در سالنامه 1399منتشر شد، مراجعه کرد. این آمار ابعاد تازه‌ای از مشکلات بزرگ‌ترین سازمان بیمه‌گر یعنی سازمان تأمین اجتماعی را نشان می‌دهد.
براساس این سالنامه، یک‌میلیون و 119هزار و 530نفر بازنشسته پیش از موعد وجود دارد، با توجه به تعداد کل بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی -که بالغ بر 2میلیون و 206هزار است- باید گفت که بازنشستگان پیش از موعد، نزدیک به 50درصد بازنشستگان کل کشور را شامل می‌شوند (تعداد مستمری بگیران سازمان که شامل فوت‌شدگان و از کارافتادگان هم می‌شود بالغ بر 3میلیون و 200هزار نفر است) نسبت بازنشستگان پیش از موعد به کل بازنشستگان در 10سال قبل حدود 23درصد بود، این نسبت در یک دهه با رشدی قابل توجه به بیش از 50درصد رسید. از میان افرادی که پیش از موعد بازنشسته شدند، 479هزار نفر از طریق مشاغل سخت و زیان‌آور بازنشسته شده بودند. این آمار نشان می‌دهد که نه‌تنها سن بازنشستگی در ایران با کشورهای دیگر تفاوت دارد- در کشورهای دیگر 65سال سن بازنشستگی است و در ایران مبنای بازنشستگی 30است و افراد با سن 50سال هم می‌توانند بازنشسته شوند- بلکه بازنشستگی پیش از موعد یعنی کمتر از 30سال سابقه، 50درصد بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی را در برمی‌گیرد.
در ابتدا بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور برای مشاغلی مانند معدن‌داران وضع شد، در آنجا نیز کارفرما موظف است در مدت 2سال محیط کار را از حالت سخت و زیان‌آور خارج کند. برابر با مقررات موجود:
کارفرمایان کارگاه‌های دایر از تاریخ تصویب آیین‌نامه تمام یا برخی از مشاغل آنها در کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی یا شورای‌عالی حفاظت فنی، ‌سخت و زیان آور شناخته شده یا می‌شود مکلفند ظرف 2 سال از تاریخ ابلاغ تصمیم قطعی کمیته یا شورا حسب مورد نسبت به ایمن‌سازی عوامل و شرایط محیط کار مطابق حد مجاز و استاندارد‌های مشخص شده در قانون کار و آیین‌نامه‌های مربوط(مصوب شورای‌عالی حفاظت فنی) و سایر قوانین موضوعه در این زمینه اقدام و صفت سخت و زیان آوری مشاغل موضوع بند «الف» ماده (1) را حذف و نتیجه را کتباً به کمیته بدوی موضوع ماده (8) این آیین‌نامه برای بررسی و تأیید گزارش نمایند.
علت وضع این مقررات مشخص است. چرا که حفظ سلامت کارگران اولویت نخست است اما متأسفانه به جای اجرای این قانون که از مباحث روشن قانون کار و تأمین اجتماعی است، گروه‌های مختلف با اعمال فشارهای اجتماعی و سیاسی خود را مشمول کارهای سخت و زیان‌آور کردند چرا که منفعت بسیاری از نیروی کار با این موضوع گره خورده است. افرادی که از مزایای سخت و زیان آور استفاده می‌کنند، از حقوق بازنشستگی برخوردار می‌شوند و از سوی دیگر نیز می‌توانند شغل دومی را برای خود پیدا کنند.
دولت برای رفع تبعیض باید روند معکوس کاهش کارهای سخت و زیان‌آور را در کشور دنبال کند، اکثر افرادی که با عنوان سخت و زیان‌آور بازنشسته می‌شوند، مجدد در مسیر بازار کار قرار می‌گیرند. متوسط سن شاغلان مشاغل سخت و زیان آور در مردان 50سال و در زنان 45سال است و این افراد دوباره می‌توانند وارد بازار کار شوند و امکان اشتغال برای جوانان جویای کار را کاهش دهند. راه‌حل این است که برای مشمول شدن فعالیت‌ها در دسته مشاغل سخت و زیان‌آور باید استانداردهای پزشکی مدنظر قرار بگیرد. به‌عبارت دیگر مشخص شود که آیا پرستار و کارگر کارخانه ایران خودرو دچار بیماری‌های بیشتری می‌شود و طول عمرشان کاهش پیدا می‌کند یا خیر؟ هم‌اکنون بدون توجه به این شواهد پزشکی و تنها براساس رأی کمیسیون‌هایی که در استان‌ها تشکیل می‌شود، در رابطه با مشاغل سخت و زیان‌آور تصمیم‌ می‌گیرند. در واقع ملاک ثابتی در رابطه با تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور وجود ندارد، به‌خصوص در رابطه با کارخانه‌ها، تصمیم نهایی وابسته به‌نظر کمیسیون‌های مربوطه است و ارتباطی با سلامت نیروی کار ندارد. به‌عنوان مثال رانندگان تاکسی از آن دسته مشاغلی هستند که درصد بیماری‌های عضلانی در میان آنها بیشتر از عموم مشاغل است اما مشمول سخت و زیان آور نشده‌اند یا در میان کارمندان دولت نیز کمیته امداد و توزیع‌کنندگان محموله‌های پستی براساس رایزنی‌های صورت گرفته در دسته این مشاغل جای گرفته‌اند، از سوی دیگر ما شاهد هستیم که نیروهای کار با قد کوتاه در دسته مشاغل سخت و زیان آور هستند اما در ایران به این موضوع توجه نمی‌شود. عامل اینکه یک شغل در دسته سخت و زیان آور قرار بگیرد، قدرت رایزنی با نمایندگان مجلس، دولت و کمیسیون‌های تشخیص است، بر این اساس باید قبول کنیم که عامل تشخیص مشاغل سخت و
 زیان آور نیاز به تغییر دارد، خوشبختانه اطلاعات پزشکی به‌خصوص در سازمان تأمین اجتماعی به شکل متمرکز وجود دارد و ما می‌توانیم به یک دیدگاه درست در رابطه با طول عمر و هزینه‌های درمان هر شغل دست پیدا کنیم.