دولت
رئیس‌جمهور اواخر هفته جاری به مسکو سفر می‌کند
همگرایی قدرت‌های شرقی
سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان قرار است اواخر هفته جاری در سفر به مسکو با همتای روس خود دیدار و گفت‌وگو کند؛ سفری که تحول مهمی در روابط 2کشور به‌حساب می‌آید و صفحه جدیدی در مناسبات راهبردی تهران و مسکو محسوب می‌شود. پس‌از آغاز به‌کار دولت سیزدهم، برقراری توازن در حوزه سیاست‌خارجی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اولویت‌های دستگاه دیپلماسی کشور مطرح و در ماه‌های اخیر نیز گام‌های مهمی در این زمینه برداشته شده‌است. سفر اخیر حسین امیرعبداللهیان به پکن و دیدار با وزیر امورخارجه چین آخرین اقدام مهم دولت سیزدهم در این عرصه قلمداد می‌شود که با محوریت توسعه همگرایی‌های منطقه‌ای و گسترش روابط راهبردی دوجانبه با قدرت‌های شرق و همچنین همسایگان در دستور کار قرار گرفته است. اکنون اما قرار است با سفر رئیس‌جمهور کشورمان به روسیه، گام مهم دیگری در این مسیر برداشته شود تا همکاری‌های راهبردی 2کشور در مسیر جدیدی قرار گیرد. اگرچه سخنگوی کمیسیون امنیت‌ملی و سیاست‌خارجی مجلس دیروز خبر داد که امضای سند راهبردی 20ساله ایران و روسیه در سفر آتی رئیس‌جمهور به مسکو در دستور کار قرار ندارد، اما به‌نظر می‌رسد توسعه همکاری‌های راهبردی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی و... از مهم‌ترین دستورکارهای این سفر خواهد بود.
افزایش همکاری‌های راهبردی
روسیه در روزهای اخیر در شرایط سخت کرونایی قرار گرفته که سبب شده این کشور در نخستین روزهای سال نوی میلادی کمتر میزبان هیأت‌های دیپلماتیک باشد، اما حضور هیأت بلندپایه ایرانی در مسکو نشان‌دهنده سطح همکاری‌های راهبردی میان 2کشور است.
اگرچه پس از اعلام انجام این سفر از سوی سخنگوی وزارت امورخارجه، برخی گمانه‌زنی‌ها از امضای سند همکاری‌های جامع ۲۰ساله ایران و روسیه حکایت داشت، اما گویا امضای این سند به این سفر نمی‌رسد و هنوز مراحل تکمیل آن به‌صورت تمام و کمال طی نشده‌است.
محمود عباس‌زاده‌مشکینی، سخنگوی کمیسیون امنیت‌ملی مجلس معتقد است این سند به‌دلیل بررسی‌های بیشتر و انجام توافق‌های ابتدایی هنوز به مرحله نهایی برای امضای 2رئیس‌جمهور نرسیده‌است؛ از این‌رو سند 20ساله ایران و روسیه هنوز در مرحله ابتدایی قرار دارد و به این سفر رئیس‌جمهور به روسیه نخواهد رسید. اما قرار است در سفر رئیس‌جمهور به مسکو روی مقدمات این سند بحث و تبادل‌نظر صورت بگیرد و مسئولان 2کشور روی مقدمات آن به توافق برسند.
نقش مسکو در پیشبرد مذاکرات هسته‌ای
ازسوی دیگر اما با توجه به رویه ولادیمیر پوتین در چنین دیدارهای مهمی که زمان زیادی به‌طول می‌انجامد، احتمال می‌رود طیف وسیعی از موضوع‌های موردعلاقه طرفین مطرح شود. در چنین شرایطی به‌نظر می‌رسد بررسی روند مذاکرات هسته‌ای جمهوری‌اسلامی ایران و 1+4در وین، یکی از مهم‌ترین محورهای گفت‌وگوی رئیسی و پوتین باشد.
روسیه در ماه‌های اخیر همواره به نقش‌آفرینی در پیشبرد مذاکرات کمیسیون مشترک برجام ادامه داده و ضمن محکوم کردن تحریم‌های ظالمانه غرب علیه ایران، تلاش کرده روند رو به‌جلوی گفت‌وگوها حفظ و دستیابی به توافق مورد قبول همه طرف‌ها تسریع شود.
برهمین اساس هم بود که سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در نشست‌خبری اخیر خود، ضمن اشاره به همکاری‌های نزدیک پکن و مسکو در مسائل بین‌المللی، تأکید کرد که روسیه و چین برای احیا و حفظ برجام که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق ایالات‌متحده آمریکا از آن خارج شد، تلاش می‌کنند. نزدیکی مواضع برجامی ایران و روسیه به همین‌جا ختم نشد و وزیر امورخارجه این کشور تأکید دارد که کشورهای غربی باید از مطرح کردن موضوع‌های فرابرجامی، مانند «برنامه موشکی» و نیز «سیاست‌های منطقه‌ای» ایران در جریان مذاکرات وین خودداری کنند تا بتوان به احیای توافق هسته‌ای امیدوار بود.
مقابله با یکجانبه‌‌گرایی آمریکا
اینها درحالی است که ایران و روسیه در سال‌های اخیر در حوزه‌های گوناگون منطقه‌ای و جهانی همکاری‌های تنگاتنگی با یکدیگر داشته‌اند که به افزایش ثبات و امنیت، به‌ویژه در خاورمیانه منتهی شده‌است. برهمین اساس هم هست که همکاری 2کشور در بحران سوریه در چارچوب «مذاکرات آستانه» دستاوردهای قابل‌توجهی به‌همراه داشت و توانست در گره‌گشایی از چالش‌های سیاسی پیش‌روی این کشور نقش محوری ایفا کند. در چنین شرایطی است که روابط راهبردی ایران و روسیه در سال‌های اخیر روبه گسترش بوده و سفر رئیسی به مسکو، می‌تواند فصل جدیدی را در پیشبرد همکاری‌های دوجانبه رقم بزند. این درحالی است که کارشناسان معتقدند روابط نوین 2کشور در هیچ مقطعی در سطح و کیفیت کنونی نبوده‌است و تماس‌ها و سفرهای پرتعداد مقام‌های 2کشور به پایتخت‌های یکدیگر در سال‌های اخیر، نشان‌دهنده عمق روابط راهبری و رو به‌جلوی تهران و مسکو است. ازسوی دیگر همسویی مسکو- تهران در مقابله با یکجانبه‌‌گرایی ایالات‌متحده آمریکا در نظام بینالملل بخش مهم دیگری از مناسبات ناگسستنی 2کشور را نشان می‌دهد. ناظران بین‌المللی معتقدند با توجه به اینکه ماهیت ساختار نظام بینالملل از «تک قطبی» به «دوقطبی» یا «چند قطبی» درحال حرکت است، همکاری‌های دوجانبه ایران و روسیه می‌تواند نقش مهمی در تقابل با هژمونی ایالات‌متحده داشته باشد. بر این اساس مشارکت روسیه و ایران در راستای منافع مشترک آنها و تقابل با هژمونی آمریکا قابل تفسیر است. مقام‌های 2کشور معتقدند که یکجانبه‌‌گرایی ایالات‌متحده زمینه‌ساز اختلال در ساختار نظام بینالملل شده و خطری جدی برای تأمین منافع ملی آنها ایجاد کرده است. درچنین شرایطی است که به‌نظر می‌رسد تهران و مسکو می‌کوشند با گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و تقویت «شبکه‌های همگن» و «سازمان‌های چندجانبه» (مانند شورای همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا یا توافقنامه 25ساله اخیر ایران با چین و 20ساله با روسیه) به مقابله با هژمون‌گرایی آمریکا بپردازند.
