کار، کساد است

مرضیه موسوی- روزنامه‌نگار

تأثیر کرونا بر مشاغل و چرخه‌های فعال اقتصادی را به چشم دیده و احتمالا لمس کرده‌اید‎. کسب‌وکارهای غیررسمی یا مشاغل مستقل، مشاغل خرد و حتی کارآفرین‌های کوچک محلی در این میان بیشترین لطمه‌ها را در 2‌سال اخیر متحمل شده‌اند؛ حوزه‌هایی که برخلاف کسب‌وکارهای رسمی، حضور زنان در آن بیشتر است. با همین فرمول ساده قابل درک است که کسب‌وکارهای زنان کارآفرین و شاغل در 2سال گذشته بیش از پیش در تهدید بوده. طبق گزارش‌های سازمان کار و رفاه اجتماعی، سهم زنان شهری از اشتغال غیررسمی 70درصد و سهم زنان روستایی بالای 80درصد است. در سال‌هایی که شاهد رشد حضور زنان در اقتصاد کشور هستیم، نبود سیاست‌های حمایتی کارآمد از اشتغال زنان آنها را به سمت پله‌های اول این خانه سوق می‌دهد.

این کارگاه تعطیل شد
22سال است که عفت کریمی مزون نقلی خود را گوشه‌ای از تهران دایر کرده. حساب تعداد شاگردانی که در کارگاه کوچکش آموزش خیاطی دیده‌اند از دستش در رفته است؛ شاگردانی که اگر کار در کارگاه او را ادامه ندادند حتما به سراغ راه‌اندازی کسب‌وکارهای کوچک خانگی خود رفته‌اند یا کارگاه آموزشی‌ای دایر کرده و این روزها برای خودشان استادی شده‌اند. 2سال است که با شیوع کرونا، رونق از این کارگاه آموزش خیاطی قدیمی هم رفته و تعداد مشتری‌ها هر روز کم و کمتر می‌شود. کریمی که هنوز خاطره روزهایی که از شاگردان قدیمی برای رتق و فتق و تحویل سفارش مشتری‌ها کمک می‌گرفت می‌گوید: «کرونا لطمه زیادی به اغلب کسب‌وکارها زد. در این میان، مشاغل خرد و مشاغل خانگی که اغلب آنها توسط زنان اداره می‌شد لطمه‌های سنگین‌تری را تجربه کردند. به‌طوری که این روزها تنها 2مزون خیاطی در دروس دوام آورده و به‌کار خود ادامه می‌دهد‎؛ مزون‌هایی که تا قبل از این بحران اقتصادی و کرونا، تعدادشان تنها در یک راسته به بیش از 10باب می‌رسید.»

مشاغل از دست‌رفته
 او روزهایی را به‌خاطر دارد که به‌دلیل بالابودن تعداد سفارش‌ها، روزانه 8ساعت کار مداوم در کارگاه را تجربه می‌کرد. حالا روزهای پیاپی، بیکاری را در کارگاهش تجربه می‌کند. کریمی می‌گوید: «در این دو سال بسیار پیش آمده که هیچ سفارشی نداشتیم. دو‌دوزنده‌ای که تا ماه‌های پیش در کارگاه دوام آورده بودند هم یک روز آمدند و گفتند دیگر رفت‌وآمد به کارگاه برایشان صرفه اقتصادی ندارد. خداحافظی کردند و رفتند.»
بنابر گزارش‌های اعلام شده وزارت کار و تعاون، از سال 90تا‌کنون، زنان شهری بیش از 70درصد از بازار کار غیررسمی را به‌خود اختصاص داده‌اند؛ بازار کاری که عموما از حاشیه امن کمتری برخوردار است و در بسیاری از موارد در آن خبری از بیمه و سایر مزایای کارگری نیست.
کریمی هم از بالابودن حضور زنان در حرفه خیاطی و کسب‌وکارهای مربوط به آن، می‌گوید: «جدا از اینکه مردم خیاطی را یک هنر می‌دانند، زنان زیادی هستند که از این طریق کسب درآمد و زندگی خود را تامین می‌کنند. خیاط‌ها و مزون‌دارها از مشاغلی هستند که بعد از کرونا دچار آسیب زیادی شدند. تکلیف این همه شغل از دست رفته چه می‌شود؟ درحالی‌که هیچ پشتوانه‌ای برای حمایت از آنها وجود ندارد؟»

حمایت‌های ناکارآمد
صحبت از صندوق‌های کارآفرینی و حمایت از کسب‌وکار، داغ دلش را تازه می‌کند. پیچ و خم‌های تخصیص وام به زنان شاغل و کسب‌وکارهای خرد و کارآفرینان همواره او را از دریافت این وام‌ها منصرف کرده است؛ البته نخستین عامل منصرف‌شدن از دریافت این وام‌ها را مبلغ آن می‌داند.
 کریمی می‌گوید: «صندوق‌های زیادی داعیه حمایت از کسب‌وکار و اشتغال زنان و کارآفرینی در این حوزه را دارند. اما معمولا حمایت‌های کارآمدی از طرف آنها نمی‌بینیم. مبلغ وام‌هایی که در نهایت از طریق این صندوق‌ها به کارآفرینان یا صاحبان کسب‌وکارهای خانگی اعطا می‌شود معمولا رقم بسیار اندکی است و نیازهای جدی‌ای را تامین نمی‌کند. با این حال سال گذشته فشارهای اقتصادی و خراب شدن یکی از چرخ‌های کارگاه، من را برای دریافت یکی از این وام‌ها ترغیب کرد. بعد از چندین بار مراجعه و ارائه همه مدارک، اعلام کردند که شغل شما جزو مشاغل خانگی به‌شمار می‌رود و وام مربوطه به من تعلق نمی‌گیرد».

رشد 15برابری وسایل مورد نیاز خیاطی
 کریمی حمایت‌های مورد نیاز کارآفرینان زن، به‌خصوص در حوزه‌ای مثل خیاطی را تامین فضای کارگاه و همچنین کمک به تامین خرید چرخ‌ها و ابزار کار می‌داند.
 این کارآفرین باسابقه که حالا هر کدام از شاگردانش کسب‌وکارهای خرد و خانگی خود را راه‌اندازی کرده‌اند، می‌گوید: «سال گذشته قیمت خرید یک چرخ‌خیاطی راسته‌دوز دست‌دوم، 11میلیون تومان بود. اتوی پرس دست دوم، کمتر از 15میلیون تومان قیمت ندارد. وسایل مربوط به خیاطی در یک سال گذشته جهش قیمت 15برابری داشت. همه اینها از مشکلات و چالش‌های اقتصادی ماست. امروز کسی که بدون دغدغه تامین فضای کارگاه بخواهد مزون خیاطی راه بیندازد و از هر چرخ راسته‌دوز و زیگزاک و... تنها یکی داشته باشد، باید بیش از 100میلیون تومان هزینه کند! کدام زن خانه‌داری است که توان تامین چنین هزینه‌ای را تنها برای شروع کسب‌وکارش داشته باشد؟»
با دو دوتا چهارتای ساده‌ای می‌توان از افول بسیاری از کسب‌وکارهایی باخبر شد که اغلب زنان در این سال‌ها برای خود دست و پا کرده و حالا به جای اینکه محصول خود را از این کارآفرینی‌ها درو کنند، شاهد کوچک‌ترشدن و یا تعطیلی آن هستند؛ «وقتی درآمد کارگاه و آموزشگاه من کفاف تامین اجاره را هم ندهد، حفظ کارگاه توجیهی برای من نخواهد داشت. این وضعیت امروز من، به‌عنوان کارآفرینی است که در حوزه خودم شناخته شده‌ام و 20سال تجربه کاری دارم. قطعا وضع و حال کارآفرین‌ها و صاحبان مشاغل دیگر که به تازگی کار خود را شروع کرده‌اند، بسیار وخیم‌تر است و به سمت ورشکستگی در حرکت هستند.»