جنگ مرزی بعد از 33سال

سوگول سیمه‌ساز- خبرنگار

آن 4 نفر رفته بودند مرتع برای چرای گوسفندانشان اما یک‌ساعت بعد گله بدون چوپان به روستا برگشت تا خبر از اتفاق ناگوار برای آنها دهد. جان ذوالفقار مرادخانی ١٤ ساله، سامان مرادخانی ١٢ساله، عرفان فرضی ١٤ ساله و ذوالفقار فرضی ١٥ ساله در منطقه مرزی «کنجان‌چم» از توابع شهرستان مهران را در آنی چند مین گرفت و به جایش بدن‌هایی متلاشی به خاک برگرداند. کودکان جنگ ندیده، قربانی بقایای جنگ تحمیلی عراق علیه ایران شدند. پرچم سفید پایان جنگ عراق با ایران، بیست‌و‌هفتم تیر سال 1367، با صدور قطعنامه 598شورای امنیت برافراشته شد و جوانان پاسدار از مرزهای ایران، پس از اعلام وضعیت سفید، به خانه خود برگشتند اما جنگ برای مردمی که مرز زادگاه و محل زندگی‌شان بود، هیچ‌گاه تمام نشد چرا که بقایای مین‌های بی‌شمار گاه و بی‌گاه جان عزیزی از آنها را گرفت. این پسران نوجوان نخستین نفراتی نبودند که قربانی بقایای مین در مرزهای غربی و جنوبی ایران شدند. قبل از آنها هم مین جان 3هزار نفر را در روستاها و مناطق عشایری گرفته و 7هزار نفر را زخمی و زمین‌گیر کرده است. مثل کولبری که 19 دی همین امسال در نقطه صفر مرزی نوسود پاوه روی مین رفت و کشته شد یا کودک 10ساله دهلرانی که پنجم دی در منطقه مرزی اطراف ابوغویر شهرستان دهلران مشغول چرای احشام بود، بر اثر اصابت ترکش حاصل از انفجار مین به سینه‌اش جان داد. کارگر بازارچه مرزی پرویزخان نیز از دیگر کسانی بود که بیستم آذرماه امسال وقتی که روی تپه‌های داخل پایانه نشسته بود، با یک مین برخورد کرد و هر دو دستش جراحت شدید برداشت.

مین‌گذاری از جنوب تا غرب
به گزارش مرکز مین‌زدایی جمهوری اسلامی ایران، 1100کیلومتر مرزهای غرب و جنوب غرب ایران با عراق، در مساحتی در حدود 4میلیون و ٢٠٠ هزارهکتار در 5استان ایران، آلوده به مین است و به استناد تفاهمنامه همکاری مشترک مین‌زدایی بشردوستانه ایران و عراق در سال ١٣٨۴ بیش از ١۶ میلیون مین از انواع مختلف آن در خاک ایران کار گذاشته شده است.
یک میلیون و 700هزار هکتار از این اراضی در استان ایلام، یک‌میلیون و 500هزار هکتار در استان خوزستان، 700هزار هکتار در استان کرمانشاه و استان‌های کردستان و آذربایجان غربی هر کد‌ام 150هزار هکتار اراضی آلوده به مین دارند.
رئیس مرکز مین‌زدایی ایران می‌گوید:«پس از جنگ، تعداد کشته‌شدگان ناشی از برخورد با مین در مناطق آلوده در یک سال 300نفر و مجروحان هم به 600نفر می‌رسید اما پس از رفع آلودگی و خنثی‌سازی‌ این رقم کاهش یافت اما مین در مناطق مرزی همچنان تلفات می‌گیرد». محمدحسین امیراحمدی توضیح داد که مرکز مین‌زدایی نزدیک به 2میلیون مین و یک میلیون مهمات عمل نکرده را از بین برده اما همچنان مین و مهمات دیگر در مناطق مرزی باقی‌مانده که خطرآفرین است.

چرا مین‌زدایی تمام نمی‌شود
اما چرا بعد از 33سال از پایان جنگ، مین‌های موجود در روستاها و مناطق عشایری مناطق مرزی به‌طور کامل زدوده نشده و جان‌های زیادی را می‌گیرد. امیراحمدی می‌گوید:«درست این است که یک فضای عملیاتی ایجاد شود و سازمان‌های جهانی متخصص موضوع نیز در پاکسازی کمک کنند اما کشورهای مدعی حقوق بشر ما را تحریم کرده و هیچ دانش و تجهیزاتی در این زمینه به ما نمی‌دهند و نیروهای ما مجبورند که با تجربیات خود در این زمینه عمل کنند».
برخی کارشناسان می‌گویند اگر در سال‌های ابتدایی پس از جنگ، برنامه‌ دقیقی برای مین‌زدایی صورت می‌گرفت، امروز مناطق مرزی با مشکل جا‌به‌جایی مین‌ها به‌خاطر شرایط جوی زمین مثل حرکت خاک بر اثر باران، برف یا باد روبه‌رو نمی‌شدند و خنثی‌سازی‌ آسان‌تر بود. رئیس مرکز مین‌زدایی ایران در این‌باره می‌گوید:«این درست است؛ واقعا کارشناسان مین‌زدایی ما با دشواری روبه‌رو هستند چرا که مین‌ها به مرور زمان به اعماق زمین رفته‌ و امکان کشف آنها با دستگاه مین‌یابی سخت شده است و گاهی در مناطق سخت‌گذر کوهستانی برای دستیابی به مین مجبورند کیلومترها راهسازی انجام دهند. به یاد داشته باشید که این عملیات، ریسک بسیار بالایی دارد؛ زیرا شما با مین‌هایی برخورد می‌کنید که پس از گذشت ۳۳ سال بسیار حساس شده‌اند یا با میادین مینی برخورد می‌کنید که برخی از مین‌های آن به دلایلی که پیش‌تر به آن اشاره شد، جابه‌جا یا مدفون شده‌اند؛ یعنی شما با یک میدان مین تازه و بکر که اخیراً ایجاد شده باشد، روبه‌رو نیستید و تجهیزات مکانیزه کوبش یا غربال مین‌ها نیز با محدودیت‌های عملیاتی بسیاری مواجه‌اند. کشور عراق در طول 8سال جنگ با ما، تمامی اصول مهندسی جنگ مین را به هم زده و میادین مینی کاشته که اصول رزم مین را رعایت نکرده است؛ به‌عنوان مثال فاصله کاشت آنها به حدی اندک است تا نیرو‌های ما را کاملاً درگیر کند و سرعت کار را پایین بیاورد». فصل‌های پاییز و زمستان که عشایر کوچ می‌کنند میزان انفجار مین بالا می‌رود به‌خصوص در خوزستان و ایلام این در حالی است که در استان‌های آذربایجان‌غربی، کردستان و کرمانشاه آمار حوادث مین در فصل‌های بهار و تابستان به‌دلیل هوای مناسب و حضور عشایر در این مناطق بیشتر می‌شود. امیراحمدی می‌گوید:«طول مرز مشترک زمینی ما با کشور عراق بسیار زیاد، میزان آلودگی هم از نظر وسعت و هم از نظر تنوع بسیار زیاد است، جابه‌جایی آلودگی توسط عوامل جوی هم مشکل دیگری است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت».

کنجکاوی مرگ آور
یکی از دلیل‌های دیگری که مین در ایران قربانی می‌گیرد، این است که مردم کنجکاوی کرده و به این مواد منفجره دست می‌زنند و گلوله‌های توپ عمل نکرده و نارنجک و مین را حرکت می‌دهند، درحالی‌که کارشناسان مین‌زدایی می‌گویند که پس از دیدن این مهمات مردم باید با احتیاط از منطقه خارج شده و آن را به نیروهای انتظامی اطلاع دهند. حسین صدوقی، کارشناس مین‌زدایی در این‌باره گفت:« در طول این سال‌ها تلاش شده که به ساکنان این مناطق آموزش‌های لازم در مواجهه با مین داده شود اما ظاهرا کافی نبوده و ما نیاز به آموزش‌های بیشتری داریم. مثلا در مدارس باید از همان سال اول ابتدایی تا پایان دوره متوسطه به‌طور مستمر آموزش‌های لازم را به کودکان و نوجوانان داد و آنها را در این زمینه آگاه کرد».  از شهریور 1367تا نیمه دی 1400، انفجار مین و مهمات باقی‌مانده از جنگ 8ساله در استان ایلام، در مجموع 961قربانی گرفته است. که از این جمع، 348نفر، بر اثر شدت جراحات، جان باخته و 613نفر، مجروح شده‌اند. از مجموع قربانیان، 38نفر نظامی و مین‌روب، 12نفر کودک و کمتر از 18سال، 60نفر زن و در مجموع 923نفر از قربانیان مجروح یا جان‌باخته، روستاییان، عشایر کوچ‌رو و مرزنشینانی بودند که برای چرای دام‌های خود در چراگاه‌های مستقر در نوار مرزی تردد کرده‌اند. مین جان 4نوجوان در منطقه مرزی کنجان‌چم از توابع شهرستان مهران، که 2 برادر بودند، را بی‌سر و صدا گرفت. حالا مردم ایلام منتظرند که آیا این اتفاق تحرک مسئولان را برای مین‌زدایی بیشتر می‌کند یا همچنان مین در آینده قربانی خواهد گرفت؟