استفاده از رمزارزها در تجارت خارجی تا 3هفته آینده

 علی ابراهیمی- خبرنگار

پس از اعمال تحریم‌های اقتصادی، تنگناهای نقل و انتقال ارز و انجام مبادلات بانکی با شرکای خارجی ازجمله موانع پیش روی توسعه تجارت خارجی بوده است. برای عبور از موانع تحریمی، در تازه‌ترین اقدام، دست‌اندرکاران تجارت خارجی، با همکاری بانک مرکزی، به کارگیری رمزارزها در چرخه تجارت خارجی را هدفگذاری کرده‌اند. به‌گفته مسئولان زمینه استفاده از رمزارزها در برخی کشورهای هدف تجارت خارجی مهیا شده و اجرای این طرح فقط در گرو برخی هماهنگی‌ها، مانند جایگزینی بلاکچین، به جای ال سی، در داخل کشور است. با علیرضا پیمان‌پاک، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس‌کل سازمان توسعه تجارت ایران، درباره زوایای به کارگیری رمزارزها در انجام مبادلات تجاری و تأثیر آن بر رشد تجارت خارجی گفت‌وگو کرده‌ایم.

استفــاده از رمزارزها برای انجـام مبادلات تجاری تا چه زمانی اجرایی خواهد شد؟
به کارگیری این ابزار در انجام مبادلات تجاری ظرف 2 تا 3 هفته آینده نهایی خواهد شد.
الان این طرح در چه مرحله‌ای از اجراست؟
 با بانک مرکزی برای استفاده از بلاکچین و رمزارزها در فضای تجارت بین‌المللی به توافق رسیده‌ایم. یکی از الزامات توسعه تجارت نقل و انتقالات وجوه و تضمین است، فعال اقتصادی برای تجارت با طرف مقابل باید سازوکار مالی، بانکی، پولی و بیمه‌ای داشته باشد که در این زمینه ابزارهای مختلفی مانند گشایش اسناد اعتباری، ارتباطات بین‌بانکی و صندوق ضمانت صادرات وجود دارد و اخیرا نیز یکی از ابزارهای انتقال اعتبار که در بحث‌های پرداختی به‌کار گرفته شده، استفاده از سامانه‌های بلاکچین یا رمزارزهاست. با این روند اکنون در حال کار روی سازوکارهای اجرای این سامانه هستیم و بخش بین‌المللی آن انجام شده و طی 2 تا 3 هفته آینده نیز اتصال سامانه رمزارز به سامانه‌هایی مانند سامانه جامع تجارت تعریف و ابزاری می‌شود تا فعالان اقتصادی و صادرکنندگان بتوانند از این ابزار بین‌المللی استفاده کنند. علاوه بر این، بانک مرکزی پیشنهادی را داده و در حال کار روی آن هستیم تا ببینیم چگونه می‌توانیم از رمزارزهای تولید شده در داخل یا رمزارزهایی که بخش خصوصی خریده، برای واردات کالا استفاده کنیم.
در طرح استفاده از رمزارزها، انجام مبادلات تجاری با چه رمزارزهایی و چه کشورهایی صورت می‌گیرد؟
ما به رمزارزها به‌عنوان ابزاری برای توسعه تجارت خارجی نگاه می‌کنیم بر این اساس صادرکنندگان ایرانی از هر رمزارزی که بتوانند برای خرید کالا استفاده کنند، هدف اجرای این طرح خواهند بود. استفاده از رمزارزها در تجارت خارجی به‌عنوان ابزاری برای انتقال اعتبار مدنظر قرار گرفته و سازوکارهای استفاده از رمزارزها در سازمان توسعه تجارت و بانک مرکزی درحال بررسی است.
هدف از انجام این کار چیست؟
 انجام این کار با دو دیدگاه دنبال می‌شود، نخست آنکه رمزارزها به‌عنوان وسیله‌ای برای انتقال اعتبار از صادر‌کننده به وارد‌کننده مشروط به آنکه قابل رصد و پیگیری باشد، به‌کار گرفته شود و دیگر آنکه با اجرای این طرح می‌توانیم از ابزارهایی مانند بلاکچین برای جایگزینی ال.سی در تجارت خارجی استفاده کنیم. به این معنا که با استفاده از رمز‌ارزها بر بستر بلاکچین، قراردادهای هوشمند جایگزین ال.سی شود، صادرکنندگانی که اکنون با مشکلات بانکی مواجه هستند، از قراردادهای هوشمند بر بستر بلاکچین استفاده و بتوانند تضامین لازم برای انجام تجارت را از طرف مقابل دریافت کنند.
یعنی استفاده از رمزارزها در تجارت خارجی، به رمزارزهای استخراج شده در داخل کشور محدود نخواهد شد؟
نه. محدود نخواهد بود. حتی اولویت اصلی، استفاده از رمز‌ارزهای خارج از ایران است و البته مسئولیت استفاده از رمزارزهای داخلی بر عهده و در چارچوب سیاست‌هایی خواهد بود که بانک مرکزی به‌عنوان کارشناس و متولی سیاست‌های ارزی تعیین، ابلاغ و مدیریت می‌کند. در واقع سازمان توسعه تجارت در تعیین ضوابط استفاده از رمز ارزهای داخلی جایگاهی نخواهد داشت اما پیشنهاد دوستان بانک مرکزی این است که ما روی رمزارزهای ماین و استحصال شده داخلی کار و بررسی کنیم که آیا می‌توان از این رمزارزها برای واردات کالا استفاده کرد یا خیر؟ درصورتی که چنین امکانی وجود داشته باشد سازمان توسعه تجارت و بانک مرکزی در کارگروه مشترکی در مورد چگونگی انجام آن کار کنند.
سامانه طراحی شده چگونه کار می‌کند؟ فرایندهایی مانند دریافت تضامین لازم به چه شیوه‌ای اجرایی خواهد شد؟
اینگونه موارد را به‌دلیل تحریم‌های اقتصادی نمی‌توان اعلام کرد اما سعی می‌کنیم این روش‌ها را در اتاق‌های بازرگانی، بانک‌ها و تشکل‌ها مطرح کنیم تا مورد استفاده قرار گیرد. منتها این سامانه‌ها قطعا باید به سامانه جامع تجارت متصل شود تا بتوانیم جریان واردات و صادرات کالا و ارز را رصد کنیم.
آیا این سامانه برای اتصال به رمزارزهای بین‌المللی مشکلی نخواهد داشت؟
در این زمینه مشکلی وجود ندارد، 4ماه است که در زمینه اتصال سامانه مذکور به سیستم رمزارزهای بین‌المللی کار شده. مشکل خاصی در این زمینه وجود ندارد این کار قابل انجام است. اما اینکه استفاده از این رمزارزها در چه کشورهایی مدنظر قرار گرفته باید گفت در هر‌کشوری که رمزارزها استخراج و استفاده می‌شود، امکان انجام این کار وجود دارد.
با توجه به اینکه اکنون بخش عمده تجارت خارجی ما با کشورهای همسایه است، امکان استفاده از رمزارزها برای مبادلات تجاری با این کشورها تا چه حد وجود دارد؟
 شاید استفاده از رمزارزها در کشورهای همسایه مذکور که استخراج و به کارگیری رمزارزها را دنبال نمی‌کنند، ممکن نباشد اما یکی از اهداف اجرای این طرح تنوع بخشی بیشتر به بازارهای صادراتی است. در کشورهایی مانند روسیه، هند، چین و جنوب شرق آسیا که استخراج و استفاده از رمزارزها رایج است و به‌طور نسبی مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌توانیم رمزارزها را به‌عنوان ابزاری برای توسعه مبادلات تجاری به‌کار گیریم. از سوی دیگر پیش‌بینی می‌کنیم در سال‌های آینده فضای مجازی بستر اصلی تجارت خواهد بود. با توسعه بلاکچین، متاورس و... بخش عمده تجارت به فضای مجازی منتقل خواهد شد. ما نمی‌خواهیم از فرایند مجازی شدن تجارت جا بمانیم. در واقع اکنون تجارت با کشورهای همسایه در همان قالب‌های موجود دنبال خواهد شد اما قطعا تجارت در سال‌های آینده و انجام امور تجاری در این کشورها نیز مجازی خواهد شد. همانطور که تا چند سال پیش شرکت‌های مخابراتی با استفاده از اپلیکیشن‌های ارتباط‌جمعی مخالفت می‌کردند اما اکنون استفاده از این ابزارهای ارتباطی در همه دنیا پذیرفته شده است. باید بپذیریم که فناوری در فضای مجازی در حال رشد و توسعه است و ما باید به‌نحوی با این روند تعامل کنیم که بتوانیم از فضای مجازی در راستای توسعه سیاست‌های تجاری استفاده کنیم.
محور اصلی استفاده از رمزارزها توسعه صادرات یا تسهیل واردات کالا در شرایط تحریم است؟
تمام سیاست‌های اتخاذشده در سازمان توسعه تجارت در چارچوب توسعه صادرات است، اگر موضوع واردات نیز مطرح باشد، واردات مواد اولیه مورد نیاز کشور در اولویت خواهد بود. در واقع به کارگیری رمزارزها برای واردات کالا در راستای تسهیل واردات مواداولیه و کالاهای ضروری مورد نیاز کشور خواهد بود.
 آیا رمزارز ملی نیز می‌تواند وارد چرخه مبادلات تجاری شود؟
این موضوع به سیاستگذاری، اهداف و تأیید بانک مرکزی بستگی دارد، مشروط بر اینکه تجار کشورهای مقابل نیز استفاده از این رمزارز را بپذیرند.
 فکر می‌کنید امکان توسعه تجارت از طریق رمزارزها با کدام کشورها بیشتر است؟
هم‌اکنون نیز بخشی از مبادلات تجاری با برخی کشورها از طریق رمزارزها صورت می‌گیرد و همانطور که اعلام شد کشورهایی مانند روسیه به استفاده از رمزارزها در مبالات تجاری توجه بیشتری می‌کنند یا به مقدار کمتری در اروپا یا جنوب شرق آسیا این امکان وجود دارد. همچنین در کشور چین که دولت توجه ویژ‌ه‌ای به استفاده از رمزارزها در مبادلات دارد، امکان توسعه تجارت خارجی به این شیوه وجود دارد.
چه برنامه مشخصی برای توسعه تجارت از طریق تهاتر کالا دارید و نقش رمزارزها در گسترش این شیوه تجاری چگونه پیش‌بینی شده است؟
تهاتر کالا روش متداولی در همه دنیاست و این امر به کشورهایی که تحریم هستند، محدود نمی‌شود. تهاتر کالا به‌عنوان ابزاری برای توسعه تجارت مورد استفاده همه کشورهاست و حتی چین برای ایجاد «شهر تهاتر» برنامه دارد. ترکیه نیز به این شیوه تجارت توجه کرده، 20تا 30درصد تجارت دنیا به شیوه تهاتر انجام می‌شود. توسعه استفاده از این شیوه تجاری دو علت دارد، نخست اینکه انجام بسیاری از مبادلات تجاری در قالب واردات در مقابل صادرات و انجام تهاتر اقتصادی می‌شود. ممکن است کالایی را به کشوری صادر کنیم که سودآوری کمتری داشته باشد اما از کشور مبدأ صادرات کالای مورد نیازی را وارد کنیم که کل پروسه تجارت را برای ما اقتصادی می‌کند. از سوی دیگر تاجری که کالای شما را در کشورهای هدف خریداری می‌کند، به بازاریابی برای این کالا تبدیل می‌شود زیرا باید کالای وارداتی را با بازاریابی به فروش رسانده و در مقابل کالای خود را به کشور هدف صادر کند. در این چارچوب سازمان توسعه تجارت ایران استفاده از 8تا 10ابزار مختلف مانند تهاتر، پیمان‌های پولی دوجانبه، اتاق‌های پایاپای، ارتباطات بانک‌ها با شبه سوئیفت، رمزارزها، بیمه‌هایی مانند صندوق ضمانت صادرات که می‌تواند جایگزین ال.سی در تجارت خارجی باشد را برای نقل و انتقال و اعتبارات اسنادی درنظر دارد تا تجار بتوانند از هر کدام از این ابزارها به صلاح خود برای انجام تجارت استفاده کنند.
 اما برخی انتقادها به شیوه تهاتر کالا در ایران مانند صادرات نفت و واردات چای و برنج از برخی کشورها مطرح است، نظر شما چیست؟
تهاتر نفت با چای موضوع بی‌ربطی است که برخی آن را بزرگ‌نمایی می‌کنند. تهاتر چای سریلانکا در چارچوب مطالبه معوقی بوده که از 10سال پیش دولت به‌دنبال وصول آن بوده است. در واقع این طلب در قالب کالایی که همین امروز باید بانک مرکزی برای واردات آن ارز تخصیص دهد، وصول شده است. این شیوه مبادله کالا تهاتر نبوده اما تهاتر شیوه‌ای پذیرفته شده برای تجارت در دنیاست و کسانی مانند سیستم‌های صرافی و کاسبان تحریم منتقد این شیوه تجارت هستند که اکنون برای نقل و انتقال ارز بین 2تا 8درصد و در گذشته 15تا 16درصد هزینه دریافت می‌کردند. کسانی که منافع آنها دچار خطر و مشکل شده قطعا از توسعه روابط تجاری با ابزارهایی مانند تهاتر یا رمزارزها ناراضی خواهند بود.
برآورد شما از میزان ارزش دلاری انجام مبادلات تجاری ایران بر بستر رمزارزها چیست؟
در این زمینه نمی‌توان برآوردی ارائه کرد زیرا ما ابزارهای مختلفی را برای توسعه تجارت خارجی پیشنهاد می‌کنیم و تجار هر کدام از این ابزارها را که جذابیت دارد برای انجام مبادلات تجاری به‌کار می‌گیرند. اکنون افزایش 10میلیارد دلاری صادرات را هدف‌گذاری کرده‌ایم و قطعا بخشی از رشد صادرات می‌تواند بر بستر رمزارزها صورت گیرد. اکنون 42میلیارد دلار صادرات داریم و در برنامه‌ریزی برای رشد 10میلیارد دلاری آن، امکان استفاده از رمزارزها نیز وجود دارد اما نمی‌توان سهم مشخصی را برای این شیوه تجاری در رشد صادرات اعلام کرد ولی پیش‌بینی ما آن است که 10درصد رشد صادرات غیرنفتی با استفاده از این ابزار صورت خواهد گرفت.