نگاه دیگر/ تأثیر بانکداری هوشمند بر تحقق شهر هوشمند و پایدار

سیدمحسن طباطبایی‌مزدآبادی - دبیرکل انجمن علمی اقتصاد شهری ایران

هوشمند شدن به کلیدواژه غالب این روزهای ادبیات شهری جهان تبدیل شده است. این موضوع همه حوزه‌های شهر از ساخت‌وساز گرفته تا حمل‌ونقل و ارائه خدمات و تا امور مالی را در بر می‌گیرد. شهرهای هوشمند نقشی کلیدی را در درگیر کردن اکوسیستم‌های نوآوری برای افزایش کیفیت زندگی ایفا می‌کنند. آنها با توانایی عظیم خود در جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها محیطی ایده‌آل برای بهبود مالی فراهم می‌کنند. شهر هوشمند و بانکداری هوشمند لازم و ملزوم یکدیگرند. بانکداری هوشمند شتاب‌دهنده و پیشران به سمت توسعه شهر هوشمند است. در واقع وجه مشترک شهر هوشمند و بانکداری هوشمند اتکای بالای آنها به داده‌ها و اطلاعات است. در بستر شهر هوشمند است که بانکداری هوشمند شکل می‌گیرد. امروزه به‌لطف امکانات شهرهای هوشمند مانند پهنای باند گسترده، رشد محاسبات ابری، اینترنت اشیا و هوش مصنوعی اطلاعات قابل اعتماد و کم‌هزینه‌ای در اختیار بانک‌ها قرار می‌گیرد که بانک‌ها نیز از این امکانات در راستای خدمات‌دهی به شهروندان استفاده می‌کنند. درحقیقت یکی از مزایای بانکداری هوشمند برای شهروندان گسترش شمول مالی و دسترسی بیشتر خانوارها به فرصت‌های بانکی مانند وام‌گیری یا سپرده‌گذاری است؛ چراکه زیرساخت‌های هوشمند اطلاعات شهروندان را از امکانات و تسهیلات بانک‌ها ارتقا می‌دهند. در چنین فضایی بانکداری هوشمند با مدل‌های واسطه‌گری جایگزین و تکنیک‌های پیشرفته امتیازدهی اعتباری بانکداری سنتی و صنعت خدمات مالی را به چالش می‌کشد. حوزه دیگر اثر‌گذاری بانکداری هوشمند در توسعه شهری موضوع تامین مالی شهری است. بانکداری هوشمند امروزه به تامین مالی پایدار شرکت‌هایی که در ساخت شهرهای هوشمند و سبز اقدام می‌کنند، مبادرت می‌ورزد. در سنگاپور به‌عنوان نمونه چارچوبی تحت عنوان چارچوب تامین مالی پایدار شهر هوشمند راه‌اندازی شده است که همسو با اهداف توسعه‌ای سازمان ملل معیارهایی را مشخص می‌کند که مشتریان بانک برای دریافت وام‌های سبز و طیف وسیعی از محصولات و خدمات، ملزم به رعایت آن هستند؛ ازجمله این الزامات داشتن استراتژی و هدف واضح یک شرکت در مسیر دستیابی به توسعه پایدار شهری است. هر کسب‌وکاری که بخواهد از این تسهیلات استفاده کند باید بتواند نشان دهد که چگونه فعالیت وی منجر به ارتقای کیفیت زندگی شهروندان خواهد شد. طبق این چارچوب بانک‌ها بر وام‌های ارائه‌شده خود نظارت کامل می‌کنند و اثرات زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی طرح‌ها و پروژه‌هایی را که تامین مالی کرده‌اند، به‌صورت سالانه رصد می‌کنند. در این زمینه بانک جهانی از سال2008 حدود 4.5میلیارد دلار اوراق قرضه سبز برای تامین مالی پروژه‌های انرژی پاک و کم‌کربن صادر کرده است. اوراق قرضه سبز که اکنون در بسیاری از کشورهای اروپایی ازجمله سوئد توسط بانک‌ها برای تامین مالی منتشر می‌شود دارای دوره‌های سررسید طولانی‌تر، انعطاف‌پذیرتر و معاف از مالیات هستند؛ به‌عنوان نمونه‌ای دیگر بانک‌های چین در بسیاری از کشورها اقدام به تامین مالی و شراکت در پروژه‌های شهر هوشمند می‌کنند که مثال آن سرمایه‌گذاری این بانک‌ها در کشور مالزی است؛ جایی‌که بانک مسکن چین پروژه شهر هوشمند لابوان را در مالزی تامین مالی کرده است. همچنین پلتفرم ایجاد شهر هوشمند علی بابا توسط شرکت‌های چینی در مالزی تامین مالی شده است. پروژه علی بابا ایجاد یک منطقه تجارت آزاد دیجیتال برای تجارت الکترونیک در بستر بلاکچین در کوالالامپور بوده و قرار است ایده شهر هوشمند را به سایر شهرهای مالزی هدایت کند. بانکداری هوشمند علاوه بر شهروندان امروزه به عصای دست مدیریت شهری نیز تبدیل شده است. زیرساخت‌های پرداخت دیجیتال و راه‌حل‌های پرداخت یکپارچه حمل‌ونقل شهری را به‌طور کلی دگرگون کرده است که حاصل این کار مدیریت آسان‌تر شبکه حمل‌ونقل شهری است. در بستر بانکداری هوشمند امروزه برای حمل‌ونقل شهری دیگر نیاز به کارت خاص یا هیچ وسیله فیزیکی دیگری نیست و امکان پرداخت به‌صورت بدون تماس وجود دارد. همین امکانات برای پارکینگ‌های شهری نیز وجود دارد که هم برای شهروندان و هم مدیران شهری یک موهبت است. علاوه بر موارد گفته شده اکوسیستم پرداخت هوشمند که توسط بانکداری هوشمند در شهرها شکل می‌گیرد به ارتقای عملکرد نهادهای نظارتی مدیریت شهری مانند شوراهای شهر منجر می‌شود. به هر حال تامین مالی پروژه‌های شهر هوشمند کاری پرهزینه و پیچیده است که به‌دلیل افق‌های طولانی‌مدت، ذینفعان و ریسک‌های متعدد نیازمند رویکردهای خلاقانه است. از طرفی دیگر بسیاری از فناوری‌های شهر هوشمند نسبتا جدید هستند و سرمایه‌گذاران و ازجمله بانک‌ها با آنها آشنایی ندارند و نمی‌توانند بازگشت سرمایه را به‌درستی محاسبه کنند که همین امر گاها اشتباهات بزرگی را برای سرمایه‌گذاران سبب می‌شود؛ بنابراین تامین مالی به‌ویژه تامین مالی زیرساخت‌های هوشمند شهری باید حساب شده و دقیق انجام گیرد؛ به‌عنوان مثال سال2008 شهر شیکاگو پارکومترهای خود را در ازای دریافت 1.2میلیارد دلار برای یک دوره 75ساله به بخش خصوصی واگذار کرد. نحوه انجام این معامله باعث نارضایتی عمومی شد و افزایش هزینه شدید و ناگهانی پارکینگ را در پی داشت که در نهایت طی یک دعوی قضایی شهر مجبور به فسخ قرارداد و پرداخت مبلغ 8.9میلیون دلار شد. درمجموع می‌توان گفت دسترسی به خدمات مالی یکپارچه بخش جدایی‌ناپذیر از سیستم حرکت جهانی شهرهاست و مدیران شهری در تلاشند تا با استفاده از خدمات بانکداری هوشمند بلندپروازی‌های خود را در زمینه شهرهای هوشمند جامه عمل بپوشانند. آنها در تدارک زیرساخت‌های بهینه بومی برای سرعت بخشیدن به همگرایی دیجیتال و هوشمند و ایجاد یک پلتفرم چابک مدیریت شهری هستند. تعمیق دیجیتال شدن و حرکت سیال داده‌ها و اطلاعات در بستر شهر هوشمند موضوعی است که تا حدود زیادی به بانکداری هوشمند بستگی دارد. در این بین حرکت بانک‌های تخصصی شهری که به تامین مالی پروژه‌های شهری اقدام می‌کنند به سمت هوشمند شدن ضرورت بیشتری دارد.