نه ایده‌آل، نه لاکچری، نه ناامن

حسین معینی - معمار

از آنجا که داشتن یک خانه مناسب و خوب، همانند حق بهره‌مندی از خوراک سالم و بهداشتی، از حقوق اولیه هر شخص و خانواده‌ای است، مهم است که بدانیم خانه مطلوب برای سکونت و زندگی، چگونه خانه‌ای است و چه ویژگی‌هایی دارد. مسلماً داشتن یک خانه مناسب و مطلوب، بر بهداشت فردی و جمعی ساکنان آن ـ به‌خصوص در سلامت و نشاط روحی و روانی ـ نتیجه‌ای مستقیم و مشهود دارد.

پیش از هر چیز، باید به این نکته اشاره کنیم که بین خانه مطلوب و خانه ایده‌آل تفاوت بسیاری است. خانه مطلوب، خانه‌ای است که در طراحی، ساخت و سازماندهی آن، حداقل استانداردهای زیستی و ضوابط نظام مهندسی لحاظ شده باشد. اما خانه ایده‌آل درست در نقطه مقابل آن قرار دارد؛ یعنی بنایی که حداکثر استانداردها (یا حتی بیش از ضوابط استاندارد) در طراحی و ساختش لحاظ شده باشد. همچنین ضروری است بدانیم خانه ایده‌آل با خانه لاکچری (لوکس) به یک معنا نیست. چه بسا بسیاری از خانه‌های لاکچری، نیمی از مشخصات یک خانه ایده‌آل را نداشته باشند و همچنین بسیاری از خانه‌های ایده‌آل با همه خصوصیات و قابلیت‌های عالی و کاملی که دارند، لاکچری (حداقل به آن معنا که در عامه مردم رایج است) نباشند. برخلاف تصور عموم، بسیاری از خانه‌های مسکونی که ما در آنها ساکن هستیم، نه‌تنها با خانه ایده‌آل بسیار فاصله دارند بلکه حتی فاقد ویژگی‌های یک خانه مطلوب نیز هستند. صرف‌نظر از اینکه زندگی در خانه‌های زیر‌استاندارد برای بسیاری امری ناگزیر است (به خاطر هزینه‌ بالای خرید یا اجاره یک مسکن مطلوب) اما بخشی از مالکان یا مستأجران چنین خانه‌هایی، نه به‌خاطر محدودیت مالی، بلکه به‌دلیل عدم‌شناخت و آگاهی از ویژگی‌های یک خانه مطلوب، دست به انتخابی اشتباه زده‌اند. لذا آگاهی از حداقل دو ویژگی مهم و اساسی خانه مطلوب اهمیت دارد.
برای بررسی شرایط و خصوصیات خانه مطلوب، دو حوزه مطالعاتی باید درنظر گرفته شود: 
حوزه نخست: بررسی خانه از لحاظ ساختمان آن بدون درنظر گرفتن جغرافیای زیستی یا به‌عبارت ساده‌تر، موقعیت مکانی آن نسبت به دیگر ساختمان‌ها و سازه‌های شهری (یا روستایی). در این حوزه، ما به بررسی طرح و نقشه ساختمان، نحوه استقرار بنا، کیفیت ساخت، اجزای الزامی برای یک خانه مسکونی، تاسیسات الکتریکی و مکانیکی و فضاهای مورد نیاز در داخل یک خانه مطلوب می‌پردازیم. این حوزه مطالعاتی، همان چیزی است که در حیطه معماری و ساخت خانه قرار می‌گیرد.
حوزه دوم: بررسی خانه از نظر موقعیت مکانی استقرار آن، منظر شهری و جغرافیای زیستی. این حوزه مطالعاتی به این موارد می‌پردازد که یک خانه مناسب و مطلوب در چه مناطقی از شهر ساخته می‌شود. همجواری‌ها، دسترسی‌های محلی، راه و مسیرهای ارتباطی و دیگر مسائلی را بررسی می‌کند که هر خانه را نسبت به دیگر ساختمان‌ها (مسکونی یا غیرمسکونی) و درون یک محله یا مجموعه‌ای از ساخت و سازهای شهری یا روستایی، تعریف می‌کند. در سطح تخصصی، این بررسی‌ها بیشتر در ذیل حوزه شهرسازی و مطالعات شهری، طبقه‌بندی می‌شوند.
بدیهی است  که برای داشتن خانه‌ای مطلوب، این دو حوزه لازم و ملزوم یکدیگر هستند و درنظر‌گرفتن خصوصیات هر دو ضروری است. برای روشن‌شدن اهمیت موضوع، مثالی را درنظر می‌گیریم: فرض کنید یک خانه بسیار عالی و ایده‌آل از نظر کیفیت ساخت، اندازه زیربنا، نقشه مهندسی و دیگر خصوصیات انفرادی یک ساختمان، در منطقه‌ای مخروبه و نامناسب با محیطی آلوده به مواد شیمیایی خطرناک یا تحت تشعشع رادیواکتیویته قرار دارد؛ یا اینکه ساختمانی است تک و تنها و بدون هیچ همسایه‌ای در یک بیابان، بدون دسترسی به اصلی‌ترین نیازهای شهری (مانند درمانگاه، فروشگاه، مدرسه و...) و مسیرهای ارتباطی مانند جاده و خیابان. آیا با فرض اینکه در این ساختمان تمامی استانداردها و ضوابط طراحی و ساخت به خوبی رعایت شده، می‌توان این ساختمان را خانه‌ای مطلوب برای سکونت فرض کرد؟ یا برعکس، فرض کنید در یک محله که با بهترین ضوابط طراحی شهری، بنا شده و دارای تمامی امکانات ازجمله فروشگاه‌های متعدد، درمانگاه، پارکینگ شبانه‌روزی، پارک و امکانات تفریحی، سالن و زمین ورزشی، کتابخانه و... و مسیرهای دسترسی متنوع مانند خیابان، بزرگراه، ایستگاه اتوبوس و متروست، آپارتمانی برای اجاره آگهی شده که نه از نظر ایمنی و کیفیت ساخت، قابل اطمینان باشد و نه از طرح و نقشه خوبی برخوردار باشد و از سیستم گرمایش و سرمایش نیز بی‌بهره! آیا چنین خانه‌ای تنها به‌خاطر اینکه در یک منطقه بسیار خوب شهری قرار گرفته است، خانه‌ای مطلوب برای زندگی است؟ 
بنابراین برای داشتن خانه‌ای مناسب زندگی، منطبق بر اصول معماری و شهرسازی، آگاهی‌داشتن و درنظر گرفتن خصوصیات هر دو حوزه اشاره‌شده، لازم و ضروری است.