پر از آب و خالی از توجه

سمیرا فرقانی نژاد|  لارستان - خبرنگار:

آب‌انبارها میراث چند صد ساله اهالی جنوب فارس هستند که در گذشته به صورت وقف از سوی مردم ساخته می‌شد و وظیفه حفظ آنها از تصفیه با زغال، آهک و نمک گرفته تا بیرون آوردن اجساد حیوانات و گاهی شوربختانه کودکان نیز بر عهده خود اهالی بوده است. اکنون به نظر می‌رسد با سپردن آب‌انبارها به چند ارگان متفرق بهانه‌های لازم برای شانه خالی کردن از توجهی که باید به این منابع حیاتی شود مهیا شده است و کماکان بار حفظ و تعمیرات آنها بر عهده خود مردم است. 
در ارتباط با وضعیت اکنون آب انبارهای قدیمی و حفظ آنها با مهندس «شریف بازرگانی» مؤسس و رئیس موزه مردم‌شناسی اوز و گردآورنده مجموعه اطلاعات، آمار و مستندات آب‌انبارهای اوز گفت‌و‌گو کرده‌ایم که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید:

شهر اوز چند آب انبار دارد؟

طی تحقیقات میدانی؛ 196 برکه از ورودی تا خروجی شهر اوز ثبت کرده‌ایم که ممکن است برخی از آنها به علت قرار گرفتن در کوچه‌ها و نقاط فرعی خارج از دسترس از قلم افتاده باشند. به طور کلی تعداد برکه‌های جنوب فارس از حیث شمار خارج است.

آیا کاری هم برای معرفی این آب انبارها به مردم شده است؟

در پروژه تحقیقاتی مختصاتی از جمله عمق، میزان آب، چگونگی و میزان خسارات و تعمیرات آب‌انبارها گردآوری شده است. تیم تحقیقات موزه مردم شناسی اوز سعی دارد برای معرفی هر چه بیشتر این منابع آبی مختصات مکانی آنها را روی گوگل ارث (Google Earth) به‌روز کند تا آب‌انبارهای این منطقه هرچه شناساتر باشند. تاکنون نیز 25 آب‌انبار به‌روزرسانی شده است.

آب‌انبارها زیر نظر کدام ارگان دولتی هستند؟

آن‌ها به سبب ماهیت خیریه و وقف بودن از قدیم تاکنون، زیر نظر اداره کل اوقاف و امور خیریه استان بوده‌اند. البته هیچ نظارت یا توجهی از سوی این اداره بر آب‌انبارها صورت نمی‌گیرد. از سویی به سبب ماهیت معنوی این بناهای تاریخی، اداره کل میراث فرهنگی فارس نیز متصدی آن تعدادی است که به ثبت ملی رسیده‌اند. گر چه این اداره نیز با اظهار عدم کفایت بودجه مالی هیچ نقش موثری در نگهداری این بناهای تاریخی ندارد.

چه تعداد از آب‌انبارهای اوز به ثبت ملی رسیده است؟

برکه سلفی متعلق به دوره تیموریان با 750 سال قدمت در تاریخ 26 آبان 1378 به ثبت رسیده و در معرض تخریب است. آب‌انبار ملا محمد مربوط به دوره افشاریان با 250 سال قدمت و برکه حاج رئیس متعلق به زمان قاجار با 110 سال قدمت که هر دو در تاریخ 28 اردیبهشت ۱۳۷8 به ثبت رسیده‌اند.

این برکه‌ها چقدر در تأمین آب مناطق خشک و کم باران مؤثر هستند؟

در گذشته به دلیل آب شهری شور و غیرقابل استفاده اوز مردم طبق سنت دیرینه‌شان تمام آب آشامیدنی و پخت و پز را از این برکه‌ها تأمین می‌کردند اما با کشیدن یک خط لوله آب از سد سلمان فارسی قیر و کارزین به اوز، مردم این منطقه از آب باکیفیت‌تری بهره‌مند شدند اما هنوز هم خانواده‌ها آب آشامیدنی خود را از این برکه‌ها می‌آورند. همین کمتر شدن برداشت آب از آب‌انبارها باعث سوء استفاده برخی افراد از آنها شده است. چنان که با استفاده از تلمبه آب را با مخازن سیار به باغ‌های شخصی می‌برند یا به فروش می‌رسانند که طی جلساتی با مسئولان بخشداری و شهرداری و راه‌اندازی کمپین‌های مردمی برای ممانعت از این کار، غیر قانونی بودن این امر محرز و برای متخلفان پیگیرد قانونی در نظر گرفته شده است.

روند ذخیره آب و حفظ سلامت و بهداشت آن در این برکه‌ها به چه شکل است؟

این برکه‌ها با عمق تقریبی 5 تا 10 متر، با گنبدی از جنس ملات ساروج که امروزه به ملات سیمان تغییر یافته، برای مانع شدن از بخار آب و حفظ گوارایی و خنکی آن هر 8 سال لایروبی و با کمک کلر گندزدایی می‌شوند. درحال حاضر بخش عمده حفاظت، تعمیر و بهداشت آب‌انبارها بر عهده خیران و مردم است. طی آخرین جلسه‌ای که با مدیرکل آب و فاضلاب اوز داشتیم اذعان داشتند که آنها تنها می‌توانند در امر کلرزنی برکه‌ها به ما کمک کنند که این کار را اداره بهداشت نیز انجام می‌داد.

آیا آب‌انبارهای جدید تإسیس می‌شود؟

بله ما یک مجموعه شامل 11 آب‌انبار در شهرستان داریم که به 11 برکه معروف بوده و جدیداً با ساختن یک برکه دیگر در کنار آن‌ها به 12 برکه تبدیل شده و درصدد ثبت آن‌ها نیز هستیم.

آبفا حق دخل و تصرفی در آب انبارها ندارد

«جهانگیر عطوفت» رئیس اداره آب و فاضلاب اوز نیز در مورد حفظ و نگهداری آب انبارهای این شهر با همشهری گفت و گو کرده است که در ادامه می‌خوانید:

آیا اداره آبفای اوز با توجه به مدیریت تام اداره اوقاف بر آب‌انبارهای شهرستان، همکاری و نظارتی در این حوزه دارد؟

هرچند این آب‌انبارها از نظر ماهیت وجودی و تأمین آب آشامیدنی مردم با اداره آبفا مرتبط هستند اما به دلیل تعلق این منابع آبی به عنوان موقوفات به اداره اوقاف، ما حق هیچ دخل و تصرفی در آنها نداریم و اگر سهواً اقدامی صورت گیرد اداره اوقاف برخورد خواهد کرد.

شنیده‌ها حاکی از آن است که شما قول مساعد برای همکاری در زمینه گندزدایی و بهداشت برکه‌ها داده‌اید؟

در نشستی که درباره وضعیت برکه‌ها داشتیم اعلام کردیم که با توجه به تجربه کارشناسان آبفا در زمینه تصفیه و کلرزنی آب، ما فقط در مرحله مشاوره می‌توانیم همکاری کنیم و عملاً کار دیگری در این زمینه از سوی ما صورت نمی‌گیرد.

آیا انتقال آب از سد سلمان به اوز در نحوه و کمیت استخراج آب از برکه‌ها اثرگذار بوده است؟

با انتقال آب سد سلمان در سال 1388 به اوز، مردم این شهر از آب باکیفیت‌تری نسبت به گذشته برخوردار شدند. این آب در مرحله اول در محل سد و در مرحله بعد در مخازن تصفیه آب ما کلرزنی می‌شود. با وجود این، هنوز خانواده‌های زیادی از برکه‌ها به عنوان منابع آبی سالم استفاده می‌کنند.