همشهری در گفت‌وگو با اعضای کمیته علمی مقابله با کرونا دلایل همه‌گیر نشدن سویه جدید کرونا در کشور را بررسی کرد
چگونه ایران از اومیکرون در امان ماند
مریم سرخوش- خبرنگار
سویه اومیکرون، تبدیل به ویروس غالب در بسیاری از کشورها شده، اما ایران هنوز از همه‌گیری انفجاری آن در امان مانده است؛ هرچند که موارد ابتلا و بستری در هفته‌های گذشته افزایشی بوده اما همچنان روند شیوع، آرام است و رنگ‌بندی شهرها را تغییر نداده است. براساس آخرین اعلام وزارت بهداشت تا روز گذشته 159نفر در 16استان درگیر اومیکرون شده‌اند؛ مبتلایانی که هنوز آمارهای روزانه شیوع کرونا را تغییر نداده‌اند. این در حالی است که 2هفته پیش با تأیید نخستین مورد ابتلا به اومیکرون، پیش‌بینی می‌شد در هفته‌های بعد، آمار ابتلا افزایش قابل توجهی پیدا کند. حالا سؤال اینجاست که چه عواملی منجر شد تا در کشور، شیوع انفجاری اومیکرون رخ ندهد؟ اعضای کمیته علمی مقابله با کرونای وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با همشهری به این سؤال پاسخ دادند. براساس اعلام آنها، واکسیناسیون گسترده در مدت زمان کوتاه، حتی با وجود شروع دیرتر نسبت به سایرکشورها، شروع زودهنگام تزریق واکسن به گروه سنی زیر 18سال و کوچک کردن دایره محدودیت‌ها دیرتر از بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی منجر شد تا شیوع اومیکرون در آن کشورها، روند بسیار صعودی‌تری پیدا کند اما در ایران هنوز وضعیت مانند کشورهای دیگر نشده است. هر چند که روند تزریق دوز سوم واکسن کرونا در هفته اخیر، نزولی بوده و از حدود 400هزار دوز تزریق روزانه به 200هزار دوز رسیده است. بنابر آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، تاکنون 88.27درصد دوز اول و 76.65 درصد هر 2دوز واکسن را تزریق کرده‌اند. در این میان، میزان تزریق دوز سوم واکسن از بین افرادی که 2دوز واکسن را دریافت کرده‌اند، هم تنها حدود 15درصد است. حالا مسئولان نظام سلامت بر تزریق دوز سوم تأکید می‌کنند.
حمیدرضا جماعتی، دبیر کمیته علمی مقابله با کرونای وزارت بهداشت درباره دلایل بالانرفتن موارد ابتلا به اومیکرون در کشور با توجه به پیش‌بینی‌های قبلی، به همشهری می‌گوید:«اولین مورد شناخته شده اومیکرون در ایران همانی بود که از سوی وزارت بهداشت تأیید و اعلام شد، هم‌اکنون هم ما برخلاف کشورهای اروپایی و آمریکایی با افزایش موارد ابتلا مواجه نیستیم و دلایل آن را می‌توان با مقایسه وضعیت کشور با این کشورها بررسی کرد. به این موضوع توجه کنید که مدت‌ها از واکسیناسیون دوز دوم در این کشورها گذشته و دوز سوم هم تزریق نشده بود. بنابراین آنها با کاهش سطح آنتی‌بادی مواجه شدند و با شیوع اومیکرون، غافلگیر شدند. تزریق 2دوز واکسن در کشور ما از شهریور با سرعت انجام و بلافاصله هم ترزیق دوز سوم توصیه شد.» او ادامه می‌دهد: «مسئله دیگر درباره شیوع بالای اومیکرون در آن کشورها، کاهش رعایت پروتکل‌های بهداشتی بود. در کشورهای اروپایی مسابقات فوتبال با حضور قابل توجه تماشاگرانی برگزار شد که ماسک هم نمی‌زنند. اما با وجود عبور از پیک پنجم دلتا در کشور، رفع محدودیت‌ها مانند کشورهای اروپایی و آمریکایی نبود. سومین علت هم این است که تا زمان شیوع اومیکرون در بسیاری از این کشورها واکسیناسیون گروه سنی زیر 18سال انجام نشده بود و به تازگی واکسیناسیون این گروه سنی شروع شده است.» براساس اعلام جماعتی، یکی از گروه‌های سنی مورد توجه اومیکرون جوانان و کودکان هستند، این مسئله منجر به افزایش بیماری در این کشورها شد. اما در ایران واکسیناسیون گروه سنی 12تا 18سال مورد تأیید قرار گرفت و همین عامل موجب کمتر درگیر شدن این گروه سنی با سویه اومیکرون است.
اعلام شاخص‌های جدید برای رنگ‌بندی شهرها
براساس رنگ‌بندی نقشه ماسک، وضعیت شیوع کرونا در کشور در کمتر از یک ماه گذشته همچنان در وضعیت آرام یعنی سبز و زرد نشان داده می‌شود، درحالی‌که به تأکید وزارت بهداشت تغییرات ضروری در تعیین رنگ‌بندی‌ها به ستاد ملی کرونا ارسال شده و باید در این‌باره تصمیم‌گیری شود. چرا که تداوم این شرایط می‌تواند عادی‌انگاری و بی‌توجهی مردم به رعایت پروتکل‌ها و حتی تزریق دوز سوم واکسن را تقویت کند. جماعتی در این‌باره توضیح می‌دهد:«قرار بود شاخص‌های رنگ‌بندی شهرها براساس اومیکرون نسبت به‌سویه دلتا، 20تا 30درصد کمتر شود، اما اومیکرون حساسیت بیشتری دارد و نباید در مسیری حرکت کرد که منجر به عادی‌انگاری شود. بیشتر بیماران مبتلا به اومیکرون نیازی به بستری ندارند و به همین دلیل تعیین رنگ‌بندی‌ها براساس موارد بستری، دیگر علمی نبود چرا که نمی‌توان حساسیت این ویروس را به مردم انتقال داد. نتیجه آن هم ساده‌انگاری و رعایت نشدن پروتکل‌های بهداشتی است. بنابراین جمع‌بندی نهایی در این‌باره به‌زودی انجام خواهد شد و در نهایت رنگ‌بندی جدید براساس اومیکرون اعلام می‌شود.»
آغاز واکسیناسیون دوز سوم، سریع‌تر از بسیاری از کشورها
جماعتی، در پاسخ به این پرسش که به‌نظر می‌رسد تصمیمات ستاد ملی مقابله با کرونا با مصوبات علمی کمیته کووید-19 وزارت بهداشت همسو نیست، توضیح می‌دهد: «کمیته علمی کرونای وزارت بهداشت شامل 50عضو است که بیشتر اعضای آن دبیران بورد تخصص و فوق‌تخصص کشور مرتبط با بیماری کرونا هستند. بنابراین نتایج و مصوبات این کمیته، کاملا علمی و بر این اساس است که چه کاری باید انجام شود، اما در نهایت تصمیمات در ستاد ملی کرونا تأیید و اجرایی می‌شود و نمایندگان وزارت بهداشت ازجمله وزیر بهداشت و معاونان او هم در جلسات ستاد کرونا حضور دارند.» او ادامه می‌دهد: «در ستاد ملی کرونا، مصوبه‌های علمی با توجه به اینکه تا چه حد و به چه روشی قابل اجرا هستند، بررسی می‌شوند تا کمترین صدمه از نظر روحی، روانشناسی، فرهنگی، اقتصادی و... را در حوزه‌های مختلف داشته باشند. اما این مسئله هم مورد تأیید نیست که هیچ واکنشی از ستاد ملی درباره اومیکرون وجود نداشته و یا اعمال نشدن محدودیت‌های سختگیرانه را به نوعی نبود واکنش از سوی این ستاد بدانیم. چرا که در همین مدت هم دانشگاه‌ها دوباره به وضعیت برگزاری کلاس‌های غیرحضوری برگشتند و در مدارس هم اجبار برگزاری کلاس‌های حضوری حذف شد.» به‌گفته جماعتی برخی محدودیت‌های قبلی در این‌باره لحاظ نشد و دلیل آن هم مشکلاتی است که بسیاری از کسبه و اصناف طی شیوع کرونا با آن مواجه بودند، اما درصورت مشاهده افزایش موارد ابتلا به اومیکرون تصمیمات جدید در این‌باره گرفته می‌شود. او یکی دیگر از اقدامات ستاد ملی برای مقابله با واریانت‌های جدید را تأیید تزریق دوز سوم از سوی ستاد با توجه به مصوبه کمیته علمی عنوان می‌کند و می‌گوید: «مصوبه کمیته علمی کشور مقابله با کرونا در ایران حتی پیش از آمریکا تأیید و در نهایت در ستاد ملی کرونا از سوی رئیس‌جمهوری، وزیر بهداشت و وزیر کشور ابلاغیه اجرا گرفت. تمام این طرح‌های اجرایی خروجی مصوبات کمیته علمی است و نگاه خوبی به این کمیته شکل گرفته است.»
نجات از اومیکرون با واکسیناسیون گسترده
اواخر آذر بود که نخستین نمونه تأییدشده «اومیکرون» در ایران از سوی وزارت بهداشت اعلام شد و آن زمان اعضای کمیته علمی کشوری مقابله با کووید- 19تأکید کردند درصورت رعایت نکردن پروتکل‌ها و عادی‌انگاری از سوی مردم این سویه جدید می‌تواند در کمتر از 3هفته به‌سویه غالب در کشور تبدیل شود. پیام طبرسی، عضو کمیته علمی کشوری کنترل و مقابله با کووید-19درباره وضعیت شیوع این ویروس در کشور و تبدیل شدن آن به یک پیک انفجاری مشابه دیگر کشورهای اروپایی و آمریکایی به همشهری توضیح می‌دهد و می‌گوید: «اتفاق خوبی که تاکنون رقم خورده، این است که در این مدت با افزایش ابتلا به کرونا مواجه نشده‌ایم و یکی از مهم‌ترین دلایل آن تزریق حجم زیاد واکسیناسیون در مدت کوتاهی است؛ یعنی حدود 4، 5ماه اخیر. همچنین تزریق دوز سوم هم در زمان خوبی آغاز شد، این مسئله را در برخی کشورها که با افزایش موارد کرونا مواجه شده‌اند در زمان عقب‌تر شاهد بودیم و فاصله میان تزریق دوز دوم و سوم خیلی زیاد بود. به همین دلیل است که توصیه جدی بر تزریق دوز سوم است چرا که درصورت تعویق در این زمان، وضعیت ما هم طی یکی، دو ماه آینده مشابه برخی کشورهای اروپایی و با شیوع بالا می‌شود.» به‌گفته طبرسی، سطح ایمنی واکسن پس از مدتی کاهش پیدا می‌کند و اگر با چرخش ویروس در جامعه به‌ویژه سویه اومیکرون که قدرت سرایت بالاتری دارد همراه شود، می‌تواند منجر به افزایش بیماری شود.» رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری وضعیت کشور را با توجه به شیوع اومیکرون مناسب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «تا همین حالا موارد ابتلا در کشور کم است اما تداوم این وضعیت نیاز به همراهی مردم برای زدن دوز سوم واکسن و رعایت بیشتر پروتکل‌هاست که کشور را گرفتار پیک جدیدی از کرونا نکند. ما همواره مورد هجمه قرار داریم که چرا با وجود وضعیت نسبتا آرام در کشور باز هم تأکید بر زدن ماسک و واکسن است اما تنها 2مسئله کنترل این بیماری همان مواردی است که تاکنون توصیه شده یعنی پروتکل‌ها و تکمیل واکسیناسیون با دوز سوم. این مسئله غیرقابل انکار است که وضعیت کنونی ما ناشی از پوشش خوب واکسیناسیون و تداوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی است که با ورود سویه جدید کرونا کشور را در وضعیت بدتری قرار نداد.» او در پاسخ به این سؤال که آیا ممکن است وضعیت آرام موجود ناشی از کم بودن تست‌های انجام شده باشد، توضیح می‌دهد: «چنین چیزی مطرح نیست چرا که میزان تست‌ها کاهش پیدا نکرده است، اگر در گذشته 20هزار تست انجام می‌شد و 5هزار نمونه مثبت می‌شد، اکنون هم 20هزار تست انجام می‌شود و هزار تا 2هزار تست مثبت می‌شود. اما باز هم تأکید می‌کنم که این روند کاهشی نمی‌تواند دلیلی باشد بر اینکه ما درهفته‌های آینده درگیر بیماری نشویم.» طبرسی همچنین درباره صحبت‌های مطرح شده از سوی رئیس بیمارستان مینودشت در گلستان مبنی بر افزایش 40درصدی افراد مشکوک به اومیکرون که بخش زیادی از آنها کودکان هستند، توضیح می‌دهد:«ما بیماری‌های دیگری هم داریم و روند ابتلا در کشور هنوز افزایشی نشده است اما نکته‌ای که وجود دارد اینکه اومیکرون نه‌تنها کودکان که دیگر گروه‌های سنی را هم تهدید می‌کند. موارد ابتلای روزانه در آمریکا به 500هزار نفر و در انگلیس به 200هزار نفر رسیده و باید دید که شرایط ما به چه صورت خواهد بود. اما در این‌باره نکته مهم واکسیناسیون کودکان زیر 12سال است که در کمیته علمی مقابله با کرونا هم درباره آن بحث زیادشده است. در ضرورت واکسیناسیون این گروه سنی هیچ شکی وجود ندارد و بسیاری از کشورهای دنیا هم واکسیناسیون کودکان 5تا 12سال را در دستور کار قرار داده‌اند اما نکته مهم این است که با چه نوع واکسنی تزریق این گروه سنی انجام شود. هم‌اکنون این مسئله به‌نظر سازمان غذا و دارو منوط شده و ستاد ملی کرونا در این‌باره تصمیم‌گیری می‌کند.»
واکسیناسیون زیر 12ساله‌ها در انتظار تصمیم نهایی
موارد تأییدشده ابتلا به اومیکرون در کشور براساس اعلام رسمی وزارت بهداشت، تا عصر دیروز 159مورد در 16استان است و با توجه به قدرت انتقال واریانت آفریقایی کرونا، پیش‌بینی از افزایش موارد و حتی رقم خوردن پیک بستری در کشور وجود دارد. اما سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت در این‌باره به همشهری می‌گوید: «هم‌اکنون بستری، مشکل اصلی در شیوع اومیکرون نیست و بیشترین مراجعات به‌صورت سرپایی است. به‌ویژه اینکه این سویه جدید در بیشتر موارد علائم ساده مانند سرماخوردگی دارد که ممکن است افراد از مراجعه به پزشک و انجام تست خودداری کنند. اینکه در آینده چه شرایطی پیش می‌آید، مشخص نیست، اما سرعت انتشار بیماری در کشورهای اروپایی و آمریکایی قابل توجه است و بر این اساس بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در آماده‌باش هستند. مهم‌ترین نکته رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، استفاده از ماسک، رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و تزریق دوز سوم است.» کریمی همچنین درباره اینکه گفته می‌شود اومیکرون بیشتر گروه سنی کودکان به‌ویژه واکسینه‌نشده‌ها را هدف قرار داده، با این حال هنوز تصمیمی برای واکسیناسیون آنها گرفته نشده است، می‌گوید: « یکی از مباحث مهم در کمیته علمی مقابله با کرونا هم واکسیناسیون کودکان زیر 12سال است و ما هم تا هفته آینده در این‌باره تعیین تکلیف خواهیم کرد.اما هنوز تصمیم قطعی در این‌باره گرفته نشده و البته تصمیمات در ستاد ملی مقابله با کرونا مصوب و ابلاغ خواهد شد.»
کیت‌های آزمایش کرونا، اومیکرون را شناسایی می‌کند؟
محمد جزایری- رئیس شبکه تحقیقات بیماری‌های ویروسی کشور
همان‌طور که مشخص است، سویه اومیکرون در حال گسترش در کشورهای مختلف است و تاکنون بالای 100کشور در دنیا این واریانت را شناسایی کرده‌اند؛ البته به استثنای چند کشور انگشت‌شمار، روند پایش و غربالگری در کشورهای دنیا محدود به تعداد اندکی از نمونه‌ها به نسبت جمعیت است. یعنی به‌طور تصادفی، نمونه‌هایی را از بیماران می‌گیرند و مورد آزمایش قرار می‌دهند. همچنین با توجه به اینکه نمونه‌های تصادفی اومیکرون روزبه‌روز بیشتر شناسایی می‌شوند، احتمال داده می‌شود در آینده‌ای نه‌چندان دور، جایگزین سایر واریانت‌ها شود. نکته‌ای که در اینجا اهمیت دارد توجه به این مسئله است که آیا این واریانت، از طریق کیت‌هایی آزمایش کرونا که در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، قابل تشخیص است؟ با توجه به اینکه در قسمتی از ژن ساختمانی شاخک ویروس، موتاسیون‌هایی ایجاد می‌شود، در موارد بسیار معدود، تشخیص ابتلا به واریانت جدید، با مشکل مواجه می‌شود و در نهایت روی نتیجه آزمایش هم تأثیر می‌گذارد. البته هم‌اکنون بیشتر کشورها ازجمله در ایران دیگر از این کیت‌ها استفاده نمی‌کنند. این کیت‌هایی که ما بر آن تأکید داریم، کیت‌هایی هستند که در اوایل شیوع این بیماری، یعنی حدود 20ماه قبل، مورد استفاده قرار می‌گرفتند. حساسیت این کیت‌ها خیلی زیاد نبود و بلافاصله در همان زمان هم این کیت‌ها جایگزین کیت‌های دیگر شدند. در کشور ما هم از آن ابتدا که تولیدکننده‌های کیت‌های تشخیص کووید19 به فکر تولید انبوه افتادند، دیگر از این ژن‌های هدف استفاده نمی‌کردند؛ بنابراین ما هیچ‌وقت در کشور مشکلی درخصوص تشخیص ویروس کرونا نداشته و نداریم. البته هم‌اکنون شنیده می‌شود که بیماران با مراجعه به آزمایشگاه‌ها، درخواست می‌کنند تا نوع سویه کرونایشان مشخص شود اما نکته اینجاست که این موضوع از نظر پزشکی و علمی ارزشی ندارد. در نظر داشته باشیم که واریانت اومیکرون متعلق به خانواده کروناست و وقتی آزمایشگاهی تشخیص کرونا می‌دهد، صرف‌نظر از اینکه این ویروس اومیکرون است یا دلتا و یا سویه‌ای دیگر، در هر صورت مدیریت، درمان و هرگونه مراقبت از بیمار و... هیچ ارتباطی به نوع واریانتی که فرد به آن مبتلا شده ندارد و درمان بیماری کماکان یکسان است. همانگونه که در 2سال گذشته، طبق بررسی‌هایی که شبکه تحقیقات بیماری ویروسی انجام داده، در این 5پیک اپیدمی در کشور، در هر پیک، یک نوع از این واریانت، عامل اصلی و سویه غالب بوده است. بنابراین آنچه مسلم است عوارض بالینی، شدت بیماری و کل مواردی است که همراه داشته و با اطلاعاتی که در اختیار است، تفاوت خاصی در آنها دیده نمی‌شود و به‌طور مشخص هم ثابت نشده که شدت بیماری در کدام‌یک از این واریانت‌ها نسبت به بقیه واریانت‌ها بیشتر است. این نکته‌ای است که سازمان بهداشت جهانی هم بر آن تأکید دارد. توجه داشته باشیم در مورد اومیکرون هم نه‌تنها این موضوع هنوز ثابت نشده، بلکه برعکس، به‌نظر می‌رسد شدت بیماری در آن کمتر اما سرعت انتقال بالاتر است. سویه اومیکرون هم مانند سایر واریانت‌ها به‌زودی جای واریانت قبلی را می‌گیرد. همان‌طور که بررسی‌های ما در ابتدای شیوع بیماری نشان می‌داد، واریانت‌ها از درصدهای بسیار پایین در جامعه شروع به گسترش می‌کردند و بعد از مدتی بین 90 تا 95درصد ابتلاها و واریانت‌های در گردش از همان نوعی بودند که در پیک‌ها سرآمد و شیوع بیشتری داشتند.
