مردی برای تمام فصول

شهاب مهدوی

درباره شهید قاسم سلیمانی مستندهای زیادی ساخته شده است؛ از مستندهایی که برخی‌شان در سطح گزارش‌های تلویزیونی بوده‌اند و سازندگان‌شان شیوه ساده و سرراست اطلاع‌رسانی را انتخاب کرده‌اند تا آثاری که کارگردان‌هایشان سراغ زاویه دید متفاوت‌تری رفته‌اند. فیلم‌ساختن درباره شهید سلیمانی، آوردگاه دشواری است. در حوزه مستندهای تلویزیونی که قالب ژورنالیستی هم دارند، تعداد زیادی فیلم ساخته و پخش شده که در آنها به ابعاد مختلف زندگی و شخصیت شهید سلیمانی پرداخته شده است؛ مستندهایی که در فضای مجازی هم در دسترس هستند. برخی از این فیلم‌ها مستندهای مصاحبه‌محورند و تعدادی بیشتر با تصاویر آرشیوی شکل گرفته‌اند و به نوعی سند‌محورند. مستندهای تلویزیونی شاید به لحاظ ظرافت‌های هنری خیلی درخشان نباشند ولی به لحاظ اطلاع‌رسانی جنبه‌ای کاربردی دارند و از این جهت فیلم‌هایی‌اند واجد اهمیت. البته هر‌چه زمان گذشته و مستندهای بیشتری درباره شهید سلیمانی ساخته و پخش شده، پرداختن از زوایای مختلف و کمتر دیده و روایت‌شده زندگی و زمانه سرباز وطن، دشوارتر شده است. ضمن اینکه هر‌چه پیش می‌رویم، بیشتر شاهد مستندهای پرتره‌ای می‌شویم که در سطحی فراتر از گزارش‌های تلویزیونی، به واکاوی شخصیت، زیست و رشادت‌های شهید سلیمانی بپردازند. مثل برخی از آثاری که امسال در بخش جایزه شهید آوینی جشنواره سینما حقیقت به نمایش درآمدند. ضمن اینکه آثار به نمایش درنیامده‌ای هم در راه هستند که می‌توانند دریچه‌ای تازه در این مسیر بگشایند؛ مسیری که همچنان گشوده خواهد ماند تا شاید روزی با کنار هم قرار‌گرفتن‌شان، تصویری تمام‌قد از سرباز وطن بسازند.


آورتین
آورتین نام روستایی است در حوالی کرمان؛ روستایی که در سال70 درگیر فقر و مسئله اشرار بود. مستند «آورتین» به ۳۰‌سال قبل می‌رود؛ به روزگاری که قاسم سلیمانی فرمانده لشکر ۴۱ ثارالله بود. این فیلم که توسط حسن وزیرزاده کارگردانی شده بخشی از جذابیتش را وامدار تصاویری است که حسن زلفی، فیلمبردار لشکر ۴۱ ثارالله در زمان درگیری قاسم سلیمانی با اشرار گرفته است. تصاویر اسنادی آورتین حکم برگ برنده را در این مستند ستایش‌شده دارند. بهترین لحظات فیلم هم از همین شکار لحظه‌ها می‌آید و ثبت‌کننده تصاویر هم سال‌ها بعد در مقام راوی حاضر است.
فیلم اطلاعات تکان‌دهنده‌ای از فقر اهالی روستای آورتین در سال‌۷۰ می‌دهد و همین‌طور تصویری از فراست و مهربانی توأمان قاسم سلیمانی که هم در مقابله با اشرار هوشمندانه و مقتدرانه رفتار می‌کند و هم اینکه حواسش به «علت» که همان فقر شدید است، معطوف می‌شود.
سردار دل‌ها لقبی است که بیشتر بعد از شهادت سردار سلیمانی باب شد. اگر مستند آورتین را ببینید، متوجه می‌شوید که سلیمانی ۳‌دهه پیش هم سردار دل‌ها بوده است. فیلم در میانه عملیات‌های لشکر ۴۱ ثارالله علیه اشرار منطقه و قاطعیت سردار سلیمانی، نشان می‌دهد که چگونه فرمانده وقت لشکر با خضوع و مهر کنار روستاییان فقیر قرار می‌گیرد و همه تلاشش را برای محرومیت‌زدایی از منطقه و ساکنانش به کار می‌گیرد. فیلم در شیوه به‌کارگیری و ترکیب تصاویر آرشیوی و مصاحبه‌ها واجد خلاقیت چندانی نیست ولی درخشش لحظه‌هایش آنقدر هست که مخاطب را تا انتها با خود همراه کند.


ژنرال
«کاک مسعود تا اذان صبح اربیل را نگه دار، ما می‌آییم.» این جمله مسعود بارزانی که نقل قولی است از قاسم سلیمانی، چکیده مستند «ژنرال» است؛ مستندی خوش‌ریتم که در آن کارگردان نجات شهر اربیل از محاصره سنگین داعش را روایت می‌کند. ماجرای کمک قاسم سلیمانی به کردهای عراق و نجات شهر اربیل از تهاجم داعش را می‌توان یکی از خاص‌ترین نقاط عطف یک دهه اخیر منطقه و همچنین زندگی حاج‌قاسم سلیمانی دانست؛ واقعه‌ای که درباره‌اش بسیار سخن گفته‌اند و حالا هم شاهدیم که مستندی در این باره ساخته شده است؛ در کنار ده‌ها مستند، گزارش و... دیگر.
روایت مهرداد یوسفی از عملکرد سردار سلیمانی، با رویکردی حماسی همراه است. قهرمان فیلم، قاسم سلیمانی است که چهره‌های مختلفی از افراد اقلیم کردستان در ستایش از ژنرال ایرانی صحبت می‌کنند؛ ژنرالی که اجازه نداد اربیل به دست داعش بیفتد و همان‌طور که به مسعود بارزانی رئیس وقت اقلیم کردستان عراق قول داده بود تا اذان صبح خودش را رساند و با ۷۰رزمنده‌ای که به همراه آورده بود، اربیل را نجات داد.


۳۶۰ درجه محاصره
یک مستند ژورنالیستی خوش‌ساخت؛ مستندی که هم در لحظاتی شکل گزارش خبری به خود می‌گیرد و هم در نماهایی از لحن گزارشی صرف فراتر می‌رود و با قاب‌هایی هوشمندانه، حماسه حضور سردار سلیمانی را در منطقه‌ای ملتهب به تصویر می‌کشد. حماسه حضور سردار سلیمانی برای نجات اهالی آمرلی، شهری کوچک در شمال عراق که در زمان حمله داعش ۸۳‌روز در محاصره بود. حامد هادیان، کارگردان این مستند که بارها از تلویزیون پخش شده است، از تجربیاتش به عنوان خبرنگار به‌خوبی بهره گرفته و می‌شود گفت بخشی از جذابیت مستند ۳۶۰‌درجه محاصره، از لحن زنده و سرحال ژورنالیستی‌اش می‌آید. فیلم نشان می‌دهد که چگونه قاسم سلیمانی عامل وحدت‌بخش طیف‌های مختلف عراقی در روزهای مبارزه با داعش بوده است.‌ در ۳۶۰‌درجه محاصره، تصاویر آرشیوی مناسبی هم وجود دارد که به شکلی متوازن مورد استفاده کارگردان قرار گرفته است.


۷۲ ساعت
در ۳‌روز پایانی زندگی قاسم سلیمانی چه گذشت؟ مصطفی شوقی در مستند «۷۲ ساعت» کوشیده است تا به این سؤال پاسخ بدهد؛ مستندی که برخلاف برخی نمونه‌های مشابه روی میز مونتاژ و با استفاده از تصاویر آرشیوی و مصاحبه‌های سهل و دم‌دستی ساخته نشده است. سازندگان مستند ۷۲‌ساعت برای رسیدن به ابعاد مختلف سلسله حوادثی که در نهایت به شهادت سردار سلیمانی منجر شد، به سوریه، لبنان و عراق سفر کرده‌اند. از این جهت ۷۲‌ساعت مستند جاه‌طلبانه‌ای است که می‌کوشد ۲ سال بعد از واقعه، اطلاعات تازه‌ای به مخاطب بدهد.  فیلم در مصاحبه‌ها و رویکرد فاصله معناداری با اغلب مستندهای مناسبتی مرسوم و متداول دارد و حجم اطلاعاتی که به صورت فشرده به تماشاگر می‌دهد، قابل توجه است. فیلمساز طرح مسئله می‌کند و می‌کوشد پاسخ‌های دقیقی برای پرسش‌هایش بیابد. انتخاب ۳‌روز پایانی زندگی شهید، به فیلم انسجامی بخشیده که نتیجه‌اش تمرکز بر رخدادها و اهمیت‌دادن به جزئیات است. در این اثر مستند تعدادی از افرادی که مقابل دوربین فیلمساز قرار گرفته‌اند، برای اولین‌بار روایت خود را از ۷۲‌ساعت پایانی حاج‌قاسم می‌گویند. در واقع فیلم روایت‌های آخرین افرادی که با سردار سلیمانی ملاقات و برخورد داشته‌اند را کنار یکدیگر می‌گذارد و کنارش اهمیت حضور سردار سلیمانی را در منطقه واکاوی می‌کند.


خاطرات آن مرد
مجموعه مستند «خاطرات آن مرد» ساخته ساسان فلاح‌فر، بیش از هر چیز درباره خاطرات اهالی روستای قنات ملک در ۲۰۰‌کیلومتری شهر کرمان، از حاج‌قاسم است؛ روستایی که شهید سلیمانی کودکی‌اش را در آنجا گذرانده و خاطرات اهالی روستا از حاج قاسم، به اثر لحنی صمیمانه بخشیده است. سادگی این مستند تا حدودی از صفای روستاییانی که مقابل دوربین فیلمساز قرار گرفته‌اند نیز می‌آید. سازنده خاطرات آن مرد، سوژه و زاویه دید متفاوتی را درباره حاج‌قاسم دنبال کرده است. لحن بی‌شیله‌پیله روستاییان، برگ برنده این مستند است.


خاطرات آن مرد
مجموعه مستند «خاطرات آن مرد» ساخته ساسان فلاح‌فر، بیش از هر چیز درباره خاطرات اهالی روستای قنات ملک در ۲۰۰‌کیلومتری شهر کرمان، از حاج‌قاسم است؛ روستایی که شهید سلیمانی کودکی‌اش را در آنجا گذرانده و خاطرات اهالی روستا از حاج قاسم، به اثر لحنی صمیمانه بخشیده است. سادگی این مستند تا حدودی از صفای روستاییانی که مقابل دوربین فیلمساز قرار گرفته‌اند نیز می‌آید. سازنده خاطرات آن مرد، سوژه و زاویه دید متفاوتی را درباره حاج‌قاسم دنبال کرده است. لحن بی‌شیله‌پیله روستاییان، برگ برنده این مستند است.