از راه بندان تا کوچ

در شماره گذشته صفحه کتاب 10دوره اول نمایشگاه کتاب را مرور کردیم؛از سال شکل‌گیری نمایشگاه در سال 1366تا تعطیلی نمایشگاه و تغییر زمان آن در سال‌های بعد و اضافه شدن بخش‌های تازه به نمایشگاه در دوره‌های بعد. در این قسمت 10سال دوم نمایشگاه را مرور می‌کنیم.

1377

نمایشگاه بین‌المللی کتاب به دوره یازدهم رسید و مشتری‌ها و طرفداران خاص خودش را پیدا کرد. تا حدی که آمارها همگی حاکی از رشد ابعاد مختلف نمایشگاه بودند. برای نمونه تعداد ناشران شرکت‌کننده 32درصد افزایش پیدا کرد و تعداد عناوین کتاب هم حدود ۱۶ درصد. حتی ۵۰ مؤسسه انتشاراتی خارجی برای نخستین‌بار در نمایشگاه حاضر شدند. تعداد ناشران عرب هم 3برابر شد. بخش‌های جانبی نیز فعالیت زیادی داشتند؛ مثلا جشنواره صنعت چاپ با حضور ۴۰مؤسسه داخلی و خارجی برگزار شد و استقبال از آن زیاد بود.

1378

نمایشگاه در ابعاد مختلف در حال رشد است اما الزاما هر رشد کمی نشان‌دهنده بهبود وضعیت نیست. دوره دوازدهم که به ریاست احمد مسجدجامعی برگزار شد، نخستین دوره‌ای بود که برای حرفه‌ای‌تر شدن ناشران فعال در نمایشگاه قانون عمومی گذاشته شد: هر ناشری که حداقل ۲۰ عنوان کتاب جدید منتشر کرده باشد، اجازه حضور در نمایشگاه را دارد. (درحالی‌که در گذشته این آمار فقط ۵ عنوان بود. در نمایشگاه امسال این تعداد به 40عنوان رسیده است.) در دوره‌های قبل تلاش زیادی برای حضور دانش‌آموزان در نمایشگاه صورت گرفته بود، در این دوره هم با همکاری جهاد دانشگاهی کاروان‌های دانشجویی از سراسر کشور راهی نمایشگاه شدند. فعالیت مهم جنبی این دوره برپایی بخش ویژه یکصدمین سال تولد رهبر کبیر انقلاب امام خمینی(ره) است. نشانه استقبال از جشنواره صنعت چاپ در دور یازدهم را آنجا باید جست که در دومین دوره آن در بخش جایزه جشنواره، حدود ۷۰۰ نفر آثارشان را ارسال کردند تا هنرشان داوری شود.



1379

در این دوره بود که خانه کتاب 11هزار و 189عنوان کتاب چاپ اول سال 78را به‌صورت موضوعی به نمایش گذاشت. این کار موجب می‌شد که بازدیدکنندگان راحت‌تر به کتاب‌های منتشرشده در سال قبل دسترسی داشته باشند و فهرست خود را تکمیل کنند. در این دوره توجه ویژه‌ای نیز به ناشران و مخاطبان بخش کودک صورت گرفت. از این طریق که از طرف انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان مشاوره رایگان به مخاطبان داده ‌شود تا راحت‌تر آثار مورد نیاز خود را پیدا کنند.متناسب با پیشرفت‌های روز دنیا در حوزه تکنولوژی نیز بعضی از ناشران آثار خود را (خصوصا آثار حجیم و گران‌قیمت) به‌صورت دیسکت ارائه کردند.

1380

دانش‌آموزان که معمولا باید کتاب‌هایشان را در بخش کودک پیدا می‌کردند و در دوره نهم هم رسما به نمایشگاه دعوت شده بودند، در این دوره بود که توانستند در سالن‌های 1و 2و 3، کتاب‌های آموزشی و کمک‌درسی خود را از 54ناشر خریداری کنند. همیشه این سالن‌ها یکی از شلوغ‌ترین و پرمخاطب‌ترین قسمت‌هاست که بازار مسابقه و هیجان و تخفیف در آن پررونق است. در همین دوره بود که برای نخستین‌بار سایت رسمی نمایشگاه به آدرس www.tibf.ir بارگذاری شد.

1381

برای نخستین بار بود که خوانندگان کتاب‌های خارجی توانستند قبل از برپایی نمایشگاه از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی نمایشگاه ،اطلاعات کتاب‌های مورد نیاز خود را به‌دست بیاورند. از طرف دیگر، در این دوره بود که برای نخستین‌بار ستاد خبری در نمایشگاه برگزار شد. در این دوره تقاضای خرید کتاب نسبت به دوره قبل ۱۷ درصد افزایش یافته بود. نمایشگاه پانزدهم همزمان با اربعین حسینی بود و سالن ویژه‌ای به امام‌حسین(ع) و عاشورا اختصاص داده بودند.

1382

برپایی بزرگداشتی برای آنه ماری شیمل، مولوی‌پژوه آلمانی در سرای اهل قلم بود. در این سال برای نخستین‌بار سخنرانان خارجی نیز در سرا دعوت شده بودند. از طرفی، بازدیدکنندگان از 150اثری که در نخستین نمایشگاه و مسابقه طراحی جلد کتاب به نمایش گذاشته شده بودند، استقبال کردند. قرار بود در این نمایشگاه از میان طرح جلدهای برگزیده‌ای که بین سال‌های 1379تا 1381منتشر شده بودند، آثاری انتخاب شوند. ماکت بیش از 40کتابخانه بزرگ جهان اسلام هم در قالب «کتاب و کتابخانه جلوه‌های بارز تمدن اسلامی» نیز ساخته شده بود و علاقه‌مندان می‌توانستند از آن دیدن کنند. بماند که در این دوره، برای نخستین‌بار بخش «بازار جهانی کتاب» نیز برگزار شد که تا امروز نیز ادامه دارد.



1383

سالن میلاد نمایشگاه کتاب واقع در محل برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی مثل دوره‌های قبل شلوغ بود؛ حدود 130ناشر الکترونیک با 400عنوان اثر جدید آثارشان را عرضه کرده بودند. در بخش بازار جهانی هم ناشران و آژانس‌های ادبی در حوزه خرید و فروش کپی‌رایت آثار مشغول مذاکره بودند و هم در غرفه‌ای با عنوان «فعالیت‌های بین‌المللی قرآن کریم» قرآن‌های نفیس و ترجمه‌شده و حتی آثاری که درباره علوم قرآنی به زبان‌های غیرفارسی منتشر شده بود، به نمایش گذاشته شد. در این دوره بیش از 3میلیون نفر از نمایشگاه دیدن کردند و در 2روز اول، حدود 2میلیارد تومان کتاب خارجی خریداری شد.

1384

خلیج‌فارس پربسامدترین کلمه‌ای بود که در این دوره در جای‌جای نمایشگاه دیده و شنیده می‌شد. «درخت ایران ریشه در آب‌های خلیج‌فارس دارد» شعار دوره هجدهم نمایشگاه بود که ریاست آن را محمدعلی شعاعی به‌عهده داشت. طبیعتاً سرای ایران و خلیج‌فارس در نمایشگاه برپا و 800عنوان کتاب با موضوع خلیج‌فارس عرضه شد.

1385

آخرین سالی بود که نمایشگاه کتاب در محل بین‌المللی نمایشگاه‌های تهران در سئول برگزار شد. ریاست این دوره بر عهده احسان‌الله حجتی بود که در آن 1809ناشر ایرانی و 925ناشر خارجی حضور داشتند. تعداد کتاب‌های عربی هم در این دوره به‌شدت افزایش یافته بود. ضمن اینکه هفتمین دوره نشر الکترونیک هم با حضور 160ناشر و 4هزار عنوان اثر در یک سالن جداگانه برگزار شد. محمود احمدی‌نژاد، شهردار سابق تهران که حالا در مقام رئیس‌جمهور در افتتاحیه نمایشگاه سخن می‌گفت، خبر داد که سال آینده نمایشگاه کتاب دیگر در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی برگزار نخواهد شد.

1386

بالاخره پس از کشمکش‌های فراوان نمایشگاه کتاب راهی مصلی شد. در نخستین دوره برگزاری در مصلی کمبودها و عدم‌آمادگی مصلی برای برگزاری نمایشگاه کتاب بسیار به چشم آمد و میزان استقبال از نمایشگاه کاهش یافت. محسن پرویز ،ریاست نمایشگاه را به‌عهده داشت. در همین دوره بود که تمام همسایه‌های ایران نیز در نمایشگاه حضور یافته بودند و سرای اهل قلم بیش از 100نشست برگزار کرد. مهم‌ترین نکته نمایشگاه بیستم این بود که از ترافیک شهری در بزرگراه چمران و پل پارک وی کاسته شد و بازدیدکنندگان از متروی مصلی و شهید بهشتی استفاده کردند. نمایشگاه پس از 19سال برگزاری، از محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران رفت و خاطره روزهای نمایشگاه بین‌المللی در ذهن کتاب‌بازها و اهالی فرهنگ باقی مانده است.