ملاحظات معمول، کنایه‌های مرسوم
ترکیب کم‌ستاره فیلم‌های بخش مسابقه جشنواره چهلم فجر واکنش‌های متفاوتی را برانگیخته است
مسعود پویا - روزنامه‌نگار
فیلم‌هایی که نرسیدند، پروانه نگرفتند یا مورد توجه هیأت انتخاب قرار نگرفتند، غایبانی که در مواردی بیشتر از حاضران خبرساز شدند و در نهایت مسابقه‌ای که تعدادی از حاضرانش چندان شناخته شده نیستند. طبیعی بود که چنین ترکیبی با واکنش‌های گسترده‌ای مواجه شود. به‌خصوص اینکه درباره تعدادی از فیلم‌های جشنواره امسال تا قبل از اعلام اسامی آثار پذیرفته شده در بخش مسابقه، خبر چندانی منتشر نشده بود و در یکی، دو مورد اساسا با فیلم‌هایی کاملا گمنام مواجه بودیم؛ فیلم‌هایی که خیلی‌ها حتی از ساخته شدنشان هم خبر نداشتند. جشنواره فیلم فجر در چهل سالگی‌اش بیشتر به جوان‌ها روی خوش نشان داده است و با توجه به اینکه هنوز فیلمی دیده نشده (چه آثار پذیرفته شده و چه غایبان) فعلا بهتر است به سلیقه هیأت انتخاب جشنواره احترام بگذاریم. هرچند حاشیه‌ها از لحظه اعلام اسامی آن قدر پر رنگ بوده که متن را تحت‌تأثیر قرار داده است. جشنواره فیلم فجر به‌عنوان مهم‌ترین رخداد سینمایی کشور، همیشه مورد توجه رسانه‌ها، مردم و سینماگران بوده و طبیعی است که نسبت فیلم‌های حاضر و غایبش حساسیت و حرف و حدیث وجود داشته باشد. اعضای هیأت انتخاب می‌گویند به اسامی کاری نداشته‌اند و فیلم‌ها را براساس شایستگی‌هایشان برگزیده‌اند. شرط گرفتن پروانه نمایش برای راه یافتن به مسابقه، نشان می‌دهد مدیران سینمایی دولت سیزدهم همه جوانب را برای برپایی جشنواره‌ای با حداقل چالش و دردسر درنظر گرفته‌اند. جشنواره چهلم، جشنواره دوران‌گذار است؛ این را نباید فراموش کنیم.
روزگار جوانی
1. ترکیب زیادی جوان فیلمسازان حاضر در جشنواره چهلم، با فیلم‌هایی که خیلی‌ها حتی از ساخته شدنشان خبر نداشته‌اند، واکنش‌هایی طبیعی و قابل انتظار را برانگیخته است. همانطور که حضور پدران در قامت تهیه‌کننده فیلم پسران (حاتمی‌کیا و شاه‌حاتمی) حاشیه‌هایی را به‌دنبال داشته. باز همینطور حضور فیلم‌های فرزندان 2نماینده سابق و فعلی مجلس و چند مورد دیگر از نسبت‌های فامیلی که بیشتر در فضای مجازی محل کنایه زدن شده است. مطابق معمول بحث غایبان جشنواره هم داغ است و به سیاق سال‌های گذشته جوری درباره فیلم‌های راه نیافته به جشنواره صحبت می‌شود که انگار تمامی‌شان از دم شاهکارند. نام مطرح و شناخته شده کارگردان‌های خارج از جشنواره در تقابل با فیلمسازان کمتر شناخته‌شده که خیلی‌هایشان با نخستین فیلم‌شان به فجر خواهند آمد، قرار می‌گیرد تا نتیجه‌ای مشخص گرفته شود. این وسط پای قصد و غرض‌هایی هم می‌تواند وسط باشد و گاهی هم از داخل هیأت انتخاب حرف‌هایی زده می‌شود که جنجال‌آفرین است.(مثل صحبت‌های بهروز افخمی درباره «طبقه متوسط») مجموعه اینها کنار چند اظهارنظر خوش‌بینانه درباره فیلم‌های راه‌یافته به جشنواره (که تعدادشان در مقایسه با واکنش‌های انتقادی کمتر است) بازخوردهای فجر چهلم را تا اینجای کار ساخته‌اند. بعید است تا شروع جشنواره تغییر چندانی در موضع‌گیری‌های چه مثبت و چه منفی ایجاد شود. تنها چیزی که می‌تواند این کار را انجام دهد، کیفیت فیلم‌هاست. همه این داستان جشنواره آقازاده‌ها و حضور پررنگ دولتی‌ها و فارابی و... را فقط عیار فیلم‌های حاضر در جشنواره می‌توانند کمرنگ کنند. جشنواره امسال روی کاغذ خیلی پرستاره نیست ولی تاریخ فجر جشنواره‌های کم ستاره‌تر را هم به‌خود دیده است. این نخستین جشنواره دولت سیزدهم است و معمولاً نخستین جشنواره‌های هر دولتی، ترکیبی محافظه‌کارانه از سلیقه مدیرانی که صندلی‌هایشان را ترک کرده‌اند را بازتاب می‌دهند. در ابتدای راه معمولاً حساسیت‌ها و ملاحظاتی هم هست. فعلا به‌نظر می‌رسد با فیلم‌هایی که نرسیدند یا بیرون ماندند می‌شد جشنواره پررونق‌تری برگزار کرد. به هر حال این ترکیب ۲۲ فیلمی محصول سلیقه هیأت انتخاب (از بین فیلم‌هایی که دیده شده) و طبیعتاً برخی ملاحظات مدیریت فرهنگی (با کنار گذاشته شدن به اجبار یا به مصلحت چند فیلم) است. می‌شد این سفره متنوع‌تر و جذاب‌تر از اینها باشد ولی به هر دلیل نشده. در فاصله سی و چند روز مانده به شروع جشنواره، احتمالا گروهی از منتقدان و سینمایی‌نویسان هم چندتایی از فیلم‌های پشت خط مانده را می‌بینند و هم برخی از فیلم‌های حاضر در جشنواره را.(سازمان اوج که فیلمش بیرون مانده از همین الان وعده اکران خصوصی فیلمش را داده است). درباره فیلم‌های دیده نشده چیز زیادی نمی‌شود گفت جز حرف‌های درگوشی و غیررسمی که فقط به درد جنجال‌ها و خبرسازی‌های ژورنالیستی می‌خورد.
چشم انتظار پدیده‌ها
2. شاید از همین ترکیب کم ستاره هم فیلم‌ها و پدیده‌های غافلگیر کننده‌ای بیرون آمد. مثل حدود 2 دهه پیش که در غیبت بزرگان، فیلم‌های فیلمسازان آن موقع تازه نفس، حال جشنواره و مخاطبانش را خوب کرد. مثل شبی که «شب‌های روشن» به نمایش درآمد و «نفس عمیق» جوان‌های سینمایی‌نویس را شیفته خود کرد. یا آن سالی که در روزهای آخر یک جشنواره ناامید‌کننده «تنها دو بار زندگی می‌کنیم» از راه رسید و چشم‌ها را خیره کرد. فیلم فجر همیشه محل کشف نام‌های تازه هم بوده است. اغلب نام‌های آشنای همین جشنواره امسال هم (تحقیقا همه‌شان، جز مسعود کیمیایی که تنها کارگردان نسل اولی همچنان در صحنه است) روزی به‌عنوان چهره‌های گمنام یا کمتر شناخته شده وارد فجر شدند و از همین جا به شهرت رسیدند.
جشنواره دوران‌گذار
3. هرچه هست در تولید فیلم‌های جشنواره امسال، مدیران فعلی دخالتی نداشته‌اند (از فیلم‌های مسابقه فقط فیلم مهدویان پروانه ساختش توسط دولت فعلی صادر شده) ولی مسئولیت انتخاب به هر حال به پای آنها نوشته می‌شود. اینکه تعداد فیلم‌های بخش خصوصی کم است. اینکه فیلم‌های بیرون مانده از اغلب آثار پذیرفته شده، شناخته‌شده‌تر هستند و می‌شد این ترکیب را جذاب‌تر و کنجکاوی‌برانگیز‌تر چید، همه نکاتی هستند که ذیل شرایط، معذوریت‌ها و سیاست‌های مدیریت فرهنگی باید تحلیل شوند.این جشنواره‌ای است که با فیلم‌های تولید شده در دوره مدیران قبلی ولی با سلیقه و نگاه مدیران جدید برگزار می‌شود. با همان ملاحظات معمول که نتیجه‌اش هم همان کنایه‌های مرسوم است.
