چراغ سبز دولت به باغداران چای

حمیده پازوکی - خبرنگار‌

چای یکی از محصولات مهم کشاورزی محسوب می‌شود که بیش از 100سال است اقتصاد شهرهای شمالی کشور را تحت‌تأثیر خود قرار داده. حدود 50هزار چایکار در ایران فعالیت دارند که معاش آنها به حفظ مزارع چای وابسته است. به‌گفته رئیس سازمان چای کشور، در 2استان گیلان و مازندران 6هزار هکتار باغ چای رهاشده وجود دارد که هر سال باید 500تا 600هکتار آن احیا شود؛ رقمی که نه‌تنها می‌تواند موجب افزایش اشتغال شود، بلکه تولید چای داخلی را نیز افزایش خواهد داد. با این حال باید این باغ‌ها چه‌امکاناتی برای احیای مجدد دارند و در این مسیر با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستند؟

   باغ‌های رهاشده در مسیر احیا   
چه شد که کشاورزان باغ‌های چای را رها کردند و کشت‌وکار در آنها را به فراموشی سپردند؟ رئیس سازمان چای کشور در این‌باره به همشهری می‌گوید: رهاشدن باغ‌های چای در سال‌های اواخر دهه70تا سال83اتفاق افتاد؛ زمانی که سازمان چای از تملک دولت خارج و خرید چای از چایکاران به کارخانه‎های خصوصی سپرده شد. در آن زمان رقابت به شکلی پیش رفت که کارخانه‌ها نتوانستند چای را خرید و فروش کنند، چای‌‎ها در انبارهای سنواتی ماند و پول چایکاران هم به‌موقع پرداخت نشد. این روند موجب شد چایکاران دلسرد شوند و بخشی از باغ‌های خود را رها کنند و در نتیجه سطح زیرکشت چای کاهش یافت و به 16هزار هکتار رسید.
حبیب جهان‌ساز با بیان اینکه در 4-3 سال اخیر حمایت مجدد دولت با اقداماتی مثل منطقی‌کردن قیمت، پرداخت به‌موقع بهای برگ سبز چای، تقبل بخشی از سهم قیمت خرید برگ سبز چای و ایجاد صندوق تخصصی چای موجب شد کشاورزان به صنعت چای و آبادکردن باغ‌های چای روی آورند، می‎افزاید: هم‌اکنون 22هزار باغ چای قابل برداشت در کشور وجود دارد که فعال هستند، اما حدود 6هزار هکتار باغ رهاشده از سال‌های دور وجود دارد که باید کم‌‌کم به چرخه تولید چای بازگردند.
وی ادامه می‌دهد: اگر منابع مالی کافی دریافت کنیم با طرحی که برای این 6هزار هکتار باغ‌ ارائه داده‌ایم در مدت 5سال می‌توانیم آنها را احیا کنیم و تولید چای خشک را از 30هزارتن در سال به 40تا 45هزارتن برسانیم.
رئیس سازمان چای کشور با بیان اینکه مصرف داخل حداکثر 100هزارتن چای است و تقریبا 70هزارتن چای مورد نیاز کشور از طریق واردات تامین می‌شود، اظهار می‌کند: وقتی واردات به هر طریقی کنترل شود کفه ترازوی بازار چای به سمت چای تولید داخل حرکت خواهد کرد و به این ترتیب احیای باغ‌های رهاشده هم صرفه خواهد داشت. هم‌اکنون قیمت و کیفیت چای داخلی با چای خارجی رقابت می‎کند و سلامت چای داخلی هم نزد همگان تأیید شده است و می‎توان به آینده آن امیدوار بود.
جهان‎ساز با بیان اینکه در سال‌های گذشته به‌طور متوسط هر سال 500هکتار از این باغ‌ها احیا شده است و امسال هم با ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت همین میزان باغ احیا می‌شود، می‌گوید: این باغ‌ها در همه شهرهای تولیدکننده چای وجود دارد و میزان آنها در هر شهر با توجه به سطح زیرکشت چای در شهرها متفاوت است. 90درصد باغ‌های کل چای در گیلان و 10درصد مابقی در 2شهر رامسر و تنکابن استان مازندران قرار دارد.
وی درباره اینکه احیای باغ‎های چای برای کشاورز صرفه اقتصادی دارد یا خیر هم اظهار می‌کند: از نظر اقتصادی، وضعیت چای بد نیست اما مشکلاتی هم وجود دارد که در نتیجه آ‌نها، وقتی کشاورز اعداد و ارقام اغواکننده برای فروش زمینش را می‎شنود، ترغیب می‌شود زمین را بفروشد و به جای تولید چای از سود بانکی پول فروش زمین کسب درآمد کند. هم‌اکنون سازمان‎ها و نهادها دست به‌دست هم داده‎اند که فروش زمین کشاورزی با کاربری غیرکشاورزی ممنوع باشد و کسی زمین کشاورزی را با قیمت تجاری نفروشد.
  احیای باغ‌ها، باید صرفه اقتصادی داشته باشد  
با آنکه رئیس سازمان چای کشور به احیای باغ‌های رهاشده چای بسیار خوش‌بینانه می‎نگرد، مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی چایکاران کشور موفقیت این طرح را در گروی عواملی می‎داند که تولید را برای کشاورز به صرفه می‌کند. احمد میربلوکی به همشهری می‌گوید: تا زمانی که نگهداری باغ چای برای کشاورز به‌صرفه نباشد، امکان ندارد بتوان او را به باغ چای برگرداند. وقتی قیمت چای مقرون‌ به‌صرفه نباشد کشاورز حتی ممکن است به سمت فروش زمین کشاورزی خود هم برود و به همین دلیل اینکه می‎گویند فروش باغ چای ممنوع است برای کشاورزی که نیاز به تامین مخارج دارو و درمان دارد یا از باغ چای سودی دریافت نمی‎کند، معنا ندارد. وی با بیان اینکه برای صرفه داشتن احیای باغ رها شده ابتدا باید بهای برگ سبز چای باتوجه به تورم افزایش پیدا کند، می‌افزاید: بهای برگ چای باید به‌موقع از سوی کارخانه‌ها پرداخت و از سوی دیگر بر کیفیت انواع چای تولید داخل نظارت جدی شود. مدیرعامل اتحادیه شرکت‌های تعاونی چایکاران کشور معتقد است  که کنترل واردات چای هم موضوع دیگری است که باید برای آن تصمیم جدی وجود داشته باشد؛ وقتی بخش عمده چای مصرفی کشور وارداتی و میزان چای وارداتی از نیاز بازار داخلی هم بیشتر است، احیای باغ‌های رهاشده و افزایش تولید چای چه توجیهی خواهد داشت؟ آنچه به‌عنوان حمایت از چایکار و جلوگیری از واردات مطرح می‎شود باید در واقعیت اتفاق بیفتد تا کشاورز به احیای باغ‌های رهاشده دلخوش باشد. میربلوکی می‌افزاید: هزینه‎های تولید چای و به‌ویژه استخدام کارگر افزایش قابل توجهی یافته، از سوی دیگر قیمت‌ برگ سبز چای پایین است و همین موضوعات تولید چای را دشوار می‌کند.

   احیای مجدد باغ‌ها؛ چرا و چگونه؟  
وقتی صحبت از یک باغ رهاشده چای می‌شود، منظور چیست؟ چنین باغی چگونه احیا می‎شود؟ چایکار و تولید‌کننده نمونه و برتر چای کشور در سال۹۸ درباره این موضوع به همشهری می‎گوید: گیاه چای برای برداشت باید از سطح زمین 50تا 60سانتی‌متر ارتفاع داشته باشد، اگر این گیاه رها شود مثل یک درخت رشد می‎کند و بزرگ می‌شود. چنین بوته‎ای برای تولید برگ سبز چای مناسب نیست و در اصطلاح به زمین‌هایی که بوته‎های آن اینگونه باشد باغ رهاشده یا مخروبه می‌گویند. اکبر باشلقی با بیان اینکه بوته چای باید دوباره از سطح زمین هرس شود و در مدت 2تا3سال به ارتفاع مناسب برسد تا بتوان از آن چای برداشت کرد، می‌افزاید: بوته چای یک گیاه دائمی است و نمی‌توان آن را با کشت دیگری جایگزین کرد؛ یعنی برای این کار باید همه بوته‎ها را با بولدوزر از زمین خارج کرد که عملا شدنی نیست و به هر حال این زمین باید به همان کشت چای اختصاص یابد. این چایکار درباره تأثیر احیای باغ‌های رهاشده چای بر این صنعت اظهار می‌کند: در سال1392تولید چای خشک ما به 15هزارتن رسید و با احیا‌ی باغ‌ها هم‌اکنون تولید داخلی دوبرابر شده است و توجه به احیای این باغ‌ها چشم‌انداز خوبی از آینده این صنعت به چایکاران نشان می‎دهد. وی با تأکید بر اینکه هیچ کشاورزی را نمی‌توان به زور به زمینش فرستاد، می‎گوید: برای تشویق کشاورز باید به او وام‎های کم‌بهره‎ پرداخت کنند تا رغبت داشته باشد دوباره این باغ‌ها را احیا کند. صندوق چای هم‌اکنون برای هرس کف‌بر هر هکتار باغ چای 30میلیون تومان وام می‌دهد و قسط این وام را با همان برگ سبزی که کشاورز به کارخانه تحویل می‌دهد حساب می‌کند. اگر این حمایت ادامه داشته باشد می‌توان بیشتر از 80درصد این باغ‌های رهاشده را به چرخه تولید چای بازگرداند.

 رونق کشت‌وکار همه کشاورزان ازجمله چایکاران، امنیت غذایی، استقلال اقتصادی و بهبود معیشت فعالان این حوزه را به‌دنبال دارد. احیای باغ‌های رهاشده چای هم می‎تواند بخشی از نیاز بازار داخل به چای را تامین کند، اما برای رسیدن به این نقطه آنچه همه کارشناسان و صاحب‌نظران بر آن توافق دارند حمایت دولت و جدیت بر کنترل واردات چای است.‌