مترو اولویت نیست

حامد فوقانی- دبیرگروه شهر

شهرهای بزرگ، اولویت‌های بزرگی هم دارند که بی‌توجهی به هرکدام از آنها حتی برای ساعاتی هم که شده می‌تواند تبدیل به فاجعه‌ای بزرگ شود. جمع‌آوری پسماند، رفت و روب، حمل‌ونقل عمومی سرحال، فضای سبز کافی، تجهیزات مدرن برای آمادگی در برابر بحران‌ها و معابری با روکش‌های مناسب، ازجمله اولویت‌هایی هستند که نیازمند توجه بسیار زیاد هستند. اما سؤال اینجاست که آیا پرداختن به چنین اولویت‌هایی تنها وظیفه مدیریت شهری است؟ آیا در همه کشورهای دنیا، روال اینگونه است که مدیران شهری باید منابع مالی لازم را برای انجام اقدامات اولویت‌دار خودشان به‌دست آورند؟ 
در پاسخ باید گفت که هم بله و هم خیر. اگر در شهری مدیریت یکپارچه شهری محقق شده باشد –که در شهرهای توسعه‌یافته اینچنین است- شهردار اداره و اختیار شهر را بر عهده دارد. پس او وظیفه دارد حتی اقدامات انتظامی، آموزشی و ‌محیط زیستی لازم را انجام دهد و در نهایت هم برای دستورات و کارهای دستگاه‌های زیرمجموعه خود پاسخگو باشد. اما او وظیفه ندارد که منابع مالی مورد نیاز را تنها از طریق شهرداری به‌دست آورد. منابع درآمدی پایدار که از راه‌های مستقیم و غیرمستقیم دولتی هرساله به خزانه چنین شهرداری‌هایی واریز می‌شود، باعث می‌شود تا بخش زیادی از نیازهای مالی آنها تامین شود. اینگونه شهرداران هم کمتر به سمت کسب درآمدهای ناپایداری که عمدتا از فروش تراکم و امثال آن به‌دست می‌آید، می‌روند. در عوض شهری که شهردارش همه‌کاره شهر نیست، پس هم در اختیارات، دستش بسته است و هم در دخل و خرج هنگفتی که باید به فکرش باشد. چنین شهردارانی در پرداختن به اولویت‌ها هم با سختی‌های فراوانی روبه‌رو می‌شوند. نمونه‌اش کاهش آلودگی هوا و توسعه و نوسازی حمل‌ونقل همگانی است.
1-مترو اولویت است یا نیست؟ همانطور که گفته شد حمل‌ونقل عمومی یکی از اولویت‌های شهرها به‌حساب می‌آید. در این میان، مترو به‌عنوان وسیله‌ انبوه‌بر با کمترین عارضه، مهم‌ترین مُد ترددی است. برای کلانشهرهای ایران به‌ویژه تهران نیز چنین وسیله دوست‌داشتنی‌ای، اهمیت بسیار فراوانی در جابه‌جایی روزانه یک‌میلیون و 200هزار تا 2میلیون نفر دارد. با وجود این، طی 2دهه گذشته، مترو همیشه با بی‌مهری دولت‌های مختلف روبه‌رو بوده است. چه آنکه در بخش ساخت دولت‌ها هیچ‌گاه سهم 50درصدی خود را در ساخت، تامین تجهیزات و ناوگان نپرداخته‌اند. بر همین اساس، طی سال‌های اخیر، مدیران شهری تهران فقط در آخرین روزهای بررسی بودجه سنواتی کشور، راهی کمیسیون تلفیق مجلس شده‌اند تا شاید از آنجا بتوانند بخشی از حرف حق خود که نه، بلکه مردم را به کرسی بنشانند و چند میلیاردی سهم شهرداری را برای توسعه حمل‌ونقل همگانی در بودجه افزایش دهند. نتیجه هم این بوده: موافقت با انتشار اوراق مشارکت؛ اوراقی که گاهی با بن‌بست‌ها و سختگیری‌های بانکی برای ضمانت‌نامه مواجه شده است. حال اگر، مترو را اولویت شهری تهران بدانیم، نباید با سهم اندک شهرداری در بودجه 1401دولت روبه‌رو باشیم. اما برخلاف آنچه انتظار می‌رفت، دولت چنان سهمی درنظر گرفته که در سال آینده با آن تنها می‌توان 2واگن خرید؛ تازه اگر تورم نداشته باشیم.
2-مترو اولویت است یا نیست؟ متروی تهران آنچنان در اولویت رسیدگی قرار دارد که هر آن امکان دارد، حادثه‌ای به‌مراتب ناگوارتر از حادثه روز چهارشنبه که برای خط 5(مسیر تهران-کرج) رخ داد، اتفاق بیفتد. آنچنان که هر چند روز یکبار، خدمت‌رسانی در یکی از خطوط هفت‌گانه متوقف می‌شود و گاهی آنچنان زمانش طولانی می‌شود که نفس مسافران داخل واگن به شماره می‌افتد. پس با این پیش‌فرض، سؤال اینجاست که چرا هنوز مقدمات پیش‌پرداخت تامین 630واگن از طریق فاینانس چینی مهیا نشده؟ اگر دولت سیزدهم  در تعامل حداکثری با مدیریت شهری تهران قرار دارد، پس چرا در همین چند ماهه گذشته و  هنگام تنظیم بودجه 1401، مسیر همان بوده که دولت‌های دهم، یازدهم و دوازدهم رفته‌اند؟
 3- مترو اولویت است یا نیست؟ واقعیت آن است که مترو در اولویت نیست؛ این سلامت و جان مردم است که در اولویت است. این منابع ارزشمند ریالی و ذخایر کشور است که در اولویت قرار دارند. در اهمیت ماجرا باید گفت همین حالا با یک‌میلیون و 500 هزار نفر مسافر متروی پایتخت، روزانه 900 هزار لیتر در مصرف بنزین صرفه‌جویی می‌شود. حال اگر میزان مسافر به پیش از شیوع کرونا یعنی روزانه 2میلیون مسافر برسد، صرفه‌جویی بنزین یک‌میلیون و 200هزار لیتر خواهد شد. این درصورتی است که مترو همین حالا هم گنجایش بیش از 4میلیون مسافر را دارد اما نیازمند تکمیل ناوگان در خطوط مختلف است. از آن سو، چنانچه خطوط در دست ساخت هم تکمیل شود، ظرفیت مترو به 8میلیون مسافر می‌رسد. علاوه بر اینها یادمان نرود که روزانه در تهران، حدود 12میلیون لیتر بنزین مصرف می‌شود و آلودگی هوا، سالانه بیش از 3700پایتخت‌نشین را به کام مرگ می‌کشاند.
4- مترو اولویت است یا نیست؟ مترو تنها اولویت شهر تهران نیست و برای دیگر کلانشهرها هم اهمیت فراوانی دارد. اما هرساله بیشترین چانه‌زنی‌ها برای توسعه و نوسازی این مُد حمل و نقلی با دولتی‌ها و نمایندگان مجلس، از سوی مدیران شهری تهران صورت می‌گیرد. سؤال اینجاست که چرا دیگر کلانشهرها با صدای بلندتری چنین نیازی را اعلام نمی‌کنند که تأثیرات بیشتری در تصمیم‌گیری‌ها اتفاق بیفتد؟
5- مترو اولویت است یا نیست؟ مترو اگر اولویت است باید قیمت بلیت آن واقعی شود؛ نه به این معنا که شهروندان بلیت را با قیمت بالاتری بخرند به این معنا که دولت هم سهم یک‌سومی خود را برای یارانه بلیت بپردازد وگرنه خسارت شهرداری بیش از پیش خواهد شد و بالطبع فرسودگی ناوگان و احتمال بروز حادثه افزایش می‌یابد.
6-مترو اولویت است یا نیست؟ یک‌ماهی می‌شود که بحث تغییر کاربری زمینی برای تکمیل خط متروی تهران - پرند به میان آمده است؛ خطی که شهرداری مجری آن بوده و تامین اعتبارش به‌عهده وزارت راه و شهرسازی است. فاز یک خط، 90درصد پیشرفت داشته و معطل حدود 650میلیارد تومان پول است. در این بین، شرکت متروی تهران، پیشنهاد جالبی برای تغییر کاربری ‌زمینی 25هکتاری داده که می‌تواند پیمانکار را راضی به ادامه عملیات اجرایی کند. تکمیل این خط با توجه به تردد روزانه بین 30تا40هزار نفری مردم پرند با خودروی شخصی به تهران و اینکه احتمالا تا پایان سال 1405جمعیت شهر از 350هزار نفر به 700هزار نفر می‌رسد و البته اینکه سالانه حدود 80نفر در تصادفات جاده‌ای پرند به تهران جان‌شان را از دست می‌دهند، حتما یکی از اولویت‌هاست. اما چرا نه آقای استاندار با وجود قول حل مسئله، صحبتی می‌کند و نه شرکت عمران شهر جدید پرند مدارک لازم را برای تغییر کاربری زمین تهیه می‌کند؟ بالاخره مترو در اولویت است یا نیست؟