جوان‌سازی صنعت هوایی با انجام تعهدات برجامی غرب

در شرایطی که سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری، روی نوسازی ناوگان هوایی تأکید دارد، متولیان سازمان هواپیمایی با اشاره به اینکه قراردادهای خرید هواپیماهای برجامی از نظر حقوقی همچنان لغو نشده، استفاده از این قراردادها را، برای نوسازی ناوگان هوایی، محتمل می‌دانند. البته احیای این قراردادها همچنان نیازمند مذاکرات جدید است، هرچند این بار طرف ایرانی در مورد شیوه تأمین مالی این قراردادها بحث‌ها دارد.
به‌گزارش همشهری، در جریان توقف اجرای برجام از سال1397، عملا 92درصد قراردادهای خرید هواپیمای مسافری هم انجام نشده باقی ماند و بزرگ‌ترین فرصت برای نوسازی صنعت حمل‌ونقل هوایی ایران با کارشکنی آمریکا از دست رفت. حالا، آنگونه که رئیس سازمان هواپیمایی کشوری می‌گوید درصورت احیای برجام، همچنان امکان استفاده از قراردادهای برجامی برای نوسازی صنعت هوایی وجود خواهد داشت.

سرنوشت هواپیماهای کاغذی
مسئولان وزارت راه و شهرسازی در سال94 و همزمان با نهایی شدن مذاکرات هسته‌ای در دولت یازدهم، 3قرارداد جداگانه برای خرید 200فروند هواپیمای مسافری با 3شرکت بوئینگ، ایرباس و ای‌تی‌آر به امضا رساندند؛ اما در ادامه فقط 16فروند از این هواپیماها شامل 13هواپیمای کوچک‌پیکر ای‌تی‌آر و 3هواپیمای بوئینگ وارد کشور شد و عملا با خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا از معاهده برجام، این قراردادها نیز به بایگانی رفت. به‌عبارت دیگر، افق نوسازی صنعت هواپیمایی ایران که قرار بود میانگین عمر ناوگان آن با ورود هواپیماهای برجامی به نصف کاهش پیدا کند، یکباره با روی کاغذ ماندن هواپیماها تیره و تار شد و ناگزیر 2 رویکرد دیگر مبنی بر بازسازی ناوگان هوایی موجود یا خرید هواپیماهای دست‌دوم خارجی به‌عنوان راهکارهای بهبود وضعیت صنعت هوایی در دستور کار قرار گرفت؛ اما این دو رویکرد نیز به‌واسطه تنگنای تحریم و وخامت شرایط مالی ایرلاین‌ها عملا به‌جایی نرسید و وضعیت صنعت هوایی در سایه رکود ناشی از کرونا به‌مراتب بدتر شد.

رقبای هواپیماهای برجامی
در آمارهای غیررسمی، تعداد کل هواپیماهای مسافری ایران 310فروند تخمین زده می‌شود که کمتر از نیمی از این تعداد، یعنی 148فروند آن فعال هستند و مابقی به هر دلیل، اعم از کمبود قطعه یا تعمیرات اساسی، زمینگیر محسوب می‌شود. براساس همین آمارها، میانگین عمر ناوگان هوایی ایران 28سال برآورد می‌شود که البته با احتساب ورود 16فروند هواپیمای برجامی، این شاخص به حوالی 25سال کاهش می‌یابد. اینکه بالا رفتن سن ناوگان هوایی چه تأثیری روی خدمات ایرلاین‌ها و ایمنی پرواز دارد، مبحث پیچیده‌ای است و صرفا به اعتبار بالا رفتن سن ناوگان نمی‌توان برچسب ایمن نبودن یا فرسودگی به آن زد؛ زیرا اکثر قطعات هواپیماها، تعداد ساعت مشخصی کارایی دارند و به‌مرور در تعمیرهای سبک و سنگین، همه اجزای هواپیما اورهال می‌شود؛ اما آنچه ایرلاین‌ها نیز بر آن اتفاق‌نظر دارند این است که؛ با بالا رفتن عمر ناوگان، هم هزینه نگهداری افزایش می‌یابد و هم امکان خدمات‌رسانی به‌موقع و منظم سخت‌تر می‌شود. در این میان وجهه بین‌المللی صنعت هوایی نیز با ناوگان سالخورده خدشه‌دار می‌شود و سهم ایرلاین‌های داخلی از بازار حمل‌ونقل مسافر هوایی در جهان کاهش می‌یابد. به گزارش همشهری، پیش از اینکه معاهده برجام به امضای ایران و 1+5 برسد، خرید هواپیماهای دست‌دوم خارجی، با سن کمتر از 10سال، اصلی‌ترین گزینه برای نوسازی ناوگان هوایی کشور بود اما همزمان و به‌خصوص در سال1394، فضاسازی قابل‌توجهی نیز برای نوسازی و تجهیز صنعت هوایی ایران با خرید هواپیماهای سوخو 100روسی انجام شد که البته به‌جایی نرسید. نقد کارشناسان به خرید این هواپیما، جدا از سابقه بد هواپیماهای روسی، به‌خصوص توپولوف، در صنعت هوایی ایران، این بود که هواپیمای سوخو 100هواپیمای رایجی در جهان نیست و به‌جز چند ایرلاین محدود در روسیه، کوبا، ونزوئلا و... هیچ کشوری از این هواپیماها استفاده نمی‌کند که بتوان در مورد عملکرد آن نظر داد. علاوه بر این، تأییدیه‌های صادر شده برای این هواپیما نیز به‌واسطه اینکه در هیچ مرجع بین‌المللی صادر یا تأیید نشده، نتوانست نظر کارشناسان و فعالان صنعت هوایی ایران را جلب کند و درنهایت پرونده خرید سوخو 100روسی، بدون نهایی‌شدن هیچ‌یک از قراردادهایی که از آن صحبت می‌شد، بسته شد.

چراغ سبز به خرید هواپیماهای برجامی
بعد از خروج یکجانبه آمریکا از معاهده برجام، عملا بحث خرید هواپیما و انتقاد نسبت به این قراردادها تمام شد؛ اما حالا، در شرایطی که مذاکرات ایران برای رفع تحریم‌ها پیگیری می‌شود، محمد محمدی، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری می‌گوید: نوسازی ناوگان هوایی دستور رئیس‌جمهوری به سازمان هواپیمایی است. ضمن اینکه در یکی از بندهای حکم انتصاب رئیس سازمان هواپیمایی نیز بر این موضوع تأکید شده است، ازاین‌رو حتما برنامه نوسازی در دستور کار است و به آن توجه خواهیم کرد. او در نشست خبری دیروز در محل نمایشگاه حمل‌ونقل اعلام کرد: هنوز خواست ایران درخصوص برنامه هوایی خود در مذاکرات برجام پابرجاست و قراردادهای خرید هواپیما لغو نشده و از نظر حقوقی همچنان به قوت خود باقی است؛ ازاین‌رو اگر طرف مقابل به تعهدات خود عمل کند، وارد مذاکره می‌شویم. اظهارات محمدی حاکی از این است که؛ اگرچه طرف ایرانی برای ازسرگیری مذاکره درباره خرید هواپیماهای برجامی منتظر نتیجه دور جدید مذاکرات است؛ اما این بار روی مدل تأمین مالی آن بحث دارد و می‌خواهد شیوه‌های قبلی تأمین مالی، مبتنی بر فاینانس خارجی را، تعدیل کند یا شیوه‌های دیگری را برای قراردادها پیشنهاد دهد. البته رئیس سازمان هواپیمایی کشوری این نکته را نیز گوشزد می‌کند که نگاه ایران در توسعه صنعت هوایی فقط به برجام نیست و در شرایط فعلی نیز به‌صورت هفتگی نوسازی و ورود هواپیمای جدید را در دستور کار دارد. او از اعمال محدودیت جدید برای ورود هواپیماها خبر می‌دهد و می‌گوید: در کنار این، بخشی از هواپیماهای موجود در کشور را روزآمد و به تجهیزات روز دنیا مجهز می‌کنیم و رونق بخشی پروازهای داخلی و توسعه فرودگاه‌های داخلی را نیز همزمان انجام می‌دهیم.