باشگاه سالمندان
رانندگی با دستان لرزان
لیلا شریف- روزنامه‌نگار
پا به سن گذاشتن برای بسیاری با محدودیت‌های متعددی همراه است؛ محدودیت‌هایی که گاهی به‌دلیل کاهش توانایی‌های جسمی رقم می‌خورد و گاهی نیز به‌دلیل هراس اطرافیان پیش پای افراد سالمند گذاشته می‌شود. رانندگی در سن بالا هم جزو آن دسته از فعالیت‌هایی است که نقش مهمی در دایره فعالیت و تعاملات این افراد دارد و به همین دلیل حذف آن از زندگی سالمندان تصمیم آسانی نیست.
هر یک از ما ممکن است ترافیک ایجاد شده به‌دلیل رانندگی یک فرد پا به سن گذاشته را تجربه کرده یا اینکه با سرعت پایین و دست‌های لرزان یک راننده تاکسی مواجه شده باشیم و هر یک بنابر ویژگی‌های رفتاری در چنین موقعیتی تعامل داشته‌ایم اما رفتار درست در برابر رانندگی افراد مسن چیست و آیا باید افراد مسن را از ادامه رانندگی منع کرد؟
مصطفی از جمله افرادی است که پس از ازدواج و خرید ماشین، خود را در قامت راننده شناخت. او اکنون 67سال دارد و با وجود اینکه نزدیک به 40سال از نخستین روزهای رانندگی‌اش می‌گذرد، هنوز در کوچه و خیابان‌های شلوغ تهران و در جاده‌های پر‌پیچ‌و‌خم شمال می‌راند. رانندگی برای او سخت و سخت‌تر می‌شود و بیش از آنکه تحلیل رفتن توان بدنی، او را آزار دهد و شرایط رانندگی را سخت‌تر کند، واکنش دیگر رانندگان و اطرافیان، شرایط را برای او دشوار کرده است؛« رانندگی در این سن برای من یک مقدار سخت‌تر شده است و گاهی سایر راننده‌ها آنقدر بد برخورد می‌کنند که غم عالم بر سرم آوار می‌شود. با تمام این سختی‌ها من نمی‌توانم از رانندگی دست بکشم، چون این ماشین عصای دست من است و اگر قرار باشد دیگر رانندگی نکنم یعنی باید خانه‌نشین شوم.»
اما همه مانند مصطفی نیستند و برخی از سالمندان در برابر برخورد دیگران عقب‌نشینی می‌کنند. هادی با 70سال سن جزو آن دسته از افرادی است که چون تحمل شماتت دیگران را نداشته، چند سالی است با خودروی شخصی خود خداحافظی کرده است؛« از همان اواسط دهه60 زندگی‌ام، متوجه شدم که مانند قبل نمی‌توانم رانندگی کنم و همیشه چند ماشین در اطرافم در حال نواختن بوق ممتد بودند. این اتفاقات باعث شد تا برای همیشه دست از رانندگی بکشم.»
روایت افراد سالمند از رانندگی به شکل همزمان با پرخاشگری و نگرانی اطرافیان همراه است؛ چرا که از یک سو با افزایش سن، عواملی مانند کاهش بینایی، اختلال شنوایی، کند شدن واکنش‌های حرکتی می‌توانند به یک مشکل و تصادف منجر شوند و از سوی دیگر محرومیت سالمندان از این امکان، دایره تعاملات آنها و دسترسی به امکانات را برای آنها بسته‌تر می‌کند.
برای حل این مشکل نمی‌توان نسخه واحدی برای تمام سالمندان نوشت و در واقع هر فرد باید با مشورت اطرافیان و میزان توانایی جسمی در رابطه با نقطه پایان رانندگی خود تصمیم بگیرد؛ از سوی دیگر نباید فراموش کرد که مدارا و همراهی سایر شهروندان در مواجهه با رانندگی افراد سالمند، می‌تواند شرایط مناسب‌تری را برای آنها فراهم کند.
پیامدهای منفی توقف رانندگی سالمندان
پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در رابطه با مسائل اخلاقی مرتبط با معاینات پزشکی جهت تمدید گواهینامه رانندگی در سالمندان پژوهشی انجام داده‌اند و معتقد هستند باید به‌جای منع‌کردن سالمندان از رانندگی، با آموزش آنان و اقدامات توانبخشی به افزایش کیفیت زندگی آنان کمک کرد اما درصورت تشخیص پزشک به توقف رانندگی سالمند، بهتر است با لحنی صمیمانه درخصوص خطرات جانی و مالی احتمالی درصورت ادامه رانندگی توضیحاتی داده شود و این موضوع را با رضایت سالمند برطرف کرد.
در بخشی از این پژوهش آمده بود:« مطالعات تحقیقاتی نشان داده‌اند که توقف رانندگی در سالمندان با طیف وسیعی از پیامدهای منفی روانی و اجتماعی، ازجمله از دست دادن استقلال همراه است و مشکلات سلامتی مانند بیماری قلبی، سکته مغزی و افسردگی را افزایش می‌دهد. بنابراین کیفیت معاینات پزشکی و نحوه برخورد با سالمندانی که نیاز به توقف رانندگی در آنها وجود دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. کشورهای مختلف سیاست‌های متفاوتی در نوع و اجرای این معاینات و توقف رانندگی دارند و در برخی از آنها نیاز به ارزیابی توسط متخصصان پزشکی (مانند متخصص قلب و عروق) وجود دارد».
براساس این پژوهش می‌توان گفت که سالمندان جز گروهی ایمن از رانندگان هستند؛« به‌طور کلی شواهد نشان می‌دهند که ارتباط معناداری بین ارزیابی و بررسی اجباری وضعیت پزشکی در این گروه سنی با کاهش خطرات و افزایش ایمنی گزارش نشده است. این معاینات در کشورهای مختلف هزینه زیادی نیز به افراد سالمند تحمیل می‌کند اما حتی در هزینه اثربخشی آنها هم تردید وجود دارد. همچنین نتایج یک مطالعه مروری نشان داده است که سالمندان جز گروهی ایمن از رانندگان هستند و خطری برای دیگران ایجاد نمی‌کنند.» رانندگی سالمندان، موضوعی که رویترز نیز در گزارشی به آن پرداخته است، براساس پژوهشی که در این رسانه منتشر شده است، یک تیم «مطالعه داده‌ها»، وضعیت نزدیک به 13هزار راننده را بررسی کردند تا ببینند این افراد در هنگام تصادف چه مشکلات جسمانی‌ای داشته‌اند. رانندگان در شروع مطالعه از بین 50تا 70سال سن داشتند و از سال2007 تا 2014 مورد‌بررسی قرار گرفتند. بر اساس این پژوهش، شایع‌ترین مشکلات سلامتی شامل کمردرد و گردن درد بود که حدود یک‌سوم از شرکت‌کنندگان را درگیر کرده بود و پس از آن اختلالات مفصلی و عضلانی با حدود 31درصد، فشار خون بالا با 20درصد، اختلالات شنوایی با 19درصد و مشکلات خواب با 11درصد قرار داشتند. این مطالعه نشان داد که احتمال تصادف در افرادی که دچار نقص شنوایی هستند 19درصد بیشتر از افراد بدون این مشکل است. افزایش خطر تصادف مرتبط با اختلالات مفصلی و عضلانی 17درصد بود درحالی‌که افزایش خطر تصادف مرتبط با افسردگی، اضطراب یا استرس 23درصد بود.
نیم‌نگاهی به پژوهش‌های مرتبط با رانندگی افراد سالمند این نکته را گوشزد می‌کند که نمی‌توان دستورالعمل ثابتی را برای کنترل این موضوع صادر کرد؛ چرا که هر فرد از توانایی‌های متفاوتی برخوردار است اما اگر فردی برای ادامه رانندگی ناتوان شده است، بهتر است که با مشورت اطرافیان و پزشک دست به تصمیم‌گیری بزند و در مقابل نیز سایر رانندگان در شهر با مدارای بیشتری نسبت به این رانندگان واکنش نشان دهند.
در همینه زمینه :
