پرسه پسماندهای کرونایی در جهان

سمانه معظمی - روزنامه‌نگار

ماسک و دستکش پلاستیکی که دو سال است جان انسان‌ها را در برابر خطر کرونا حفظ کرده، حال بلای جان محیط‌زیست شده است. افزایش تقاضا برای مصرف لوازم بهداشتی حفاظت شخصی (P.P.E.) از زمان آغاز همه‌گیری تاکنون، بحران تولید پلاستیک در جهان را تشدید کرده است. این روزها ماسک، دستکش، بطری محلول ضدعفونی کننده، شیلد و... که استفاده و دورانداخته شده‌اند، مناظر طبیعی و شهری در سراسر جهان را از چین تا آمریکا آلوده کرده است. طبق تحقیقات منتشرشده در فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، انسان‌ها در سراسر جهان، ماهانه حدود 129میلیارد ماسک یکبار مصرف و 65میلیارد دستکش پلاستیکی استفاده می‌کنند که بسیاری از آنها در نهایت از خیابان، پیاده‌رو، ساحل، رودخانه و دریا سردر می‌آورد. در جهانی که این روزها از زباله اشباع شده، دانشمندان، مسئولان، سازمان‌ها و فعالان محیط‌زیست در تلاش هستند تا چاره‌ای برای حجم بالای پسماندهای پلاستیکی مرتبط با کرونا از دستمال ضدعفونی‌کننده تا کیت تست پیدا کنند.

آلودگی آب‌ها
یافته‌های جدید محققان چین و آمریکا نشان می‌دهد در مدتی که از همه‌گیری گذشته، 8.4میلیون تن پسماند پلاستیکی مرتبط با کرونا در 193کشور جهان تولید شده که 25هزار و 900تن آن (معادل وزن بیش از 2هزار اتوبوس دوطبقه) به اقیانوس‌ها راه پیدا کرده است. دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که تا پایان همه‌گیری کرونا 11میلیون تن پسماند پلاستیکی تولید شود که 34هزار تن آن از اقیانوس‌ها سر درخواهد آورد.
به نوشته آسوشیتدپرس، سازمان زیست‌محیطی «اوشنزآسیا» تخمین می‌زند که تنها در یک سال نخست شیوع کرونا، 1.6میلیارد ماسک، سهم اقیانوس‌ها شده است. 450سال طول می‌کشد تا این ماسک‌ها تجزیه شوند و به چرخه طبیعت برگردند. سازمان غیرانتفاعی «اوشن کانسرونسی» که در زمینه حفاظت از محیط‌زیست فعالیت می‌کند نیز اعلام کرده؛ داوطلبانی که از سراسر جهان با این نهاد کار می‌کنند، در 10ماهه سال‌جاری میلادی، بیش از 109هزار اقلام بهداشتی پلاستیکی، فقط از مناطق اطراف دریاها و رودخانه‌ها جمع‌آوری کرده‌اند.
رودخانه تیمز لندن، یکی از اماکنی است که پسماندهای کرونایی زیادی را در بستر و اطراف خود جای داده است. داوطلبان و کارکنان گروه محیط‌زیستی «تیمز21» که کار جمع‌آوری زباله‌های اطراف این رودخانه را انجام می‌دهند، در سپتامبر امسال (اواخر تابستان) در70درصد محل‌های مورد بررسی خود پسماند بهداشتی پیدا کرده اند.
دبی لیچ، مدیر اجرایی این گروه به نیویورک تایمز گفته که در 16سال گذشته که در این زمینه فعالیت می‌کند با این حجم از زباله روبه‌رو نشده است. به‌گفته او، تیمش پسماندهای جمع‌آوری شده را به اماکن امحای زباله می‌فرستد، اما باز هم ذرات پلاستیکی کوچکی از آنها در زمین و آب باقی می‌ماند.
محققان کانادایی به تازگی اعلام کرده‌اند؛ یک ماسک پزشکی که در کنار آبها رها می‌شود، می‌تواند 16میلیون میکروپلاستیک تولید کند. این ذرات پلاستیکی آنقدر کوچک هستند که قابل جمع‌آوری و امحا نیستند.

آسیا؛ منبع اصلی آلودگی
یک بررسی جهانی که در چین انجام شده حاکی از آن است که 46درصد پسماندهای پلاستیکی مرتبط با کرونا در آسیا تولید شده است. اروپا با 24درصد و آمریکای جنوبی با 16درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. علت بالاتر بودن استفاده از ماسک در این مناطق، نسبت به جاهای دیگر است. براساس این تحقیق، بیش از 87درصد پسماندهای اشاره شده، بیمارستانی هستند.
به نوشته گاردین ؛ از آغاز کرونا تا تابستان امسال هزاران تن ماسک، دستکش، شیلد و کیت تست کرونا به 369رودخانه بزرگ جهان راه پیدا کرده‌ و در نهایت به اقیانوس‌ها رسیده‌اند. در این میان، اروندرود با حمل 5200تن پسماند کرونایی به اقیانوس، بیشترین سهم را دارد. در حقیقت، حدود 73درصد این پسماندها از مسیر رودخانه‌های آسیا، خود را به اقیانوس رسانده‌اند. مسیرهای آبی اروپا با 11درصد در جایگاه بعدی قرار دارد. محققان چاره این مشکل را مدیریت تولید، امحا و بازیافت پسماندهای پزشکی به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه‌ می‌دانند.
به نوشته سی بی‌اس نیوز، مشکل دیگر افزایش پسماندهای ناشی از بسته‌بندی کالاها به‌علت افزایش خرید آنلاین در دوران همه‌گیری است. 4.7درصد زباله‌های پلاستیکی که به اقیانوس‌ها راه پیدا کرده‌اند مربوط به این بسته‌بندی‌ها هستند.


تلاش جهانی برای یافتن راهکار
پاییز سال گذشته، دولت کانادا از شرکت‌های این کشور خواست تا راهکارهایی را برای بازیافت ماسک و دستکش پیدا کنند و از مزایای کمک یک میلیون دلاری برخوردار شوند. ماسک‌های یکبار مصرف از آنجا که ترکیبات فلزی و الاستیک دارند، امکان بازیافت شان، سخت‌تر است. یکی از راهها این است که ماسک‌ها در بطری‌های پلاستیکی به‌صورت فشرده جمع شوند تا به‌عنوان مصالح سازگار با محیط‌زیست برای ساخت سازه‌های سبک مانند میز، نیمکت و سطل زباله استفاده شوند. این کار مدتی است که در آفریقای جنوبی آغاز شده است.
طرح‌های بازیافت لوازم محافظتی کرونا در مناطق دیگر هم در حال پیگیری است. از جمله، دانشمندان هند در تحقیقات خود راهکاری پیدا کرده‌اند تا این وسایل را تبدیل به سوخت سبز و انرژی تجدیدپذیر کنند. به گزارش شبکه سی بی‌سی، 2شرکت در انگلیس نیز به‌دنبال تولید ماسک‌ها و شیلدهایی هستند که به جای پلاستیک از خمیر چوب در تولید آنها استفاده می‌شود و برای محیط‌زیست خطری ندارند. یک شرکت آمریکایی نیز راهکار جالبی پیدا کرده است؛ ماسک‌های N95 را که در بیمارستان‌ها مصرف شده‌اند، جمع‌آوری و با انجام فرایندهای شیمیایی خاصی ضدعفونی می‌شوند تا دوباره به چرخه مصرف بازگردند.
دستمال‌های مرطوب ضدعفونی کننده، یکی از وسایلی است که مصرف آن‌ بعد از کرونا، رواج زیادی پیدا کرده، یکی دیگر از نگرانی‌های فعالان محیط‌زیست است. خیلی از این مواد با ورود به کانال‌های فاضلاب، تبدیل به میکروپلاستیک‌هایی می‌شود که می‌تواند در نهایت سر از خاک و آب دربیاورد و سلامت انسان‌ها را به خطر بیندازد. برای مثال، برخی فعالان محیط‌زیست مانند گروه تیمز21در لندن، کمپینی برای ممنوعیت استفاده از پلاستیک در دستمال‌های ضدعفونی‌کننده به راه انداخته‌اند. مارتین تیل، زیست‌شناس شیلیایی و همکارانش در تحقیقی که امسال منتشر کرده‌اند توصیه می‌کنند که مسئولان شهری سطل‌های زباله ای با درهای مخصوص برای اماکن پر ازدحام درنظر بگیرند تا ماسک‌ها و دیگر وسایل حفاظتی دورانداخته شده و به راحتی با وزش باد در محیط پخش نشوند.
اطلاع‌رسانی به مردم درباره عواقب رها کردن ماسک و دستکش پلاستیکی برای انسان و طبیعت، یکی دیگر از پیشنهادهایی است که کارشناسان به مسئولان می‌دهند. این کار در شهر هیوستون آمریکا انجام شده است. به گزارش نیویورک‌تایمز، پاییز سال گذشته یک کمپین کنترل تولید زباله به ابتکار شهرداری راه‌اندازی شد. در این کمپین با پخش تصاویری از ماسک‌های آلوده که در طبیعت و شهر رها شده‌اند و پوسترهایی با عنوان« اجازه نمی‌دهیم که زباله، هیوستون را فرابگیرد» شهروندان تشویق به محافظت از محیط‌زیست در عین رعایت پروتکل‌های بهداشتی شدند. 

  انسان علیه دیگران 

پسماندهای کرونایی که در آبها رها می‌شوند، می‌توانند موجب زخمی شدن یا مرگ جانوران و پرندگان شوند. در هلند، لیزلت رامبونت، استاد زیست‌شناسی دانشگاه لیدن و فلوریان هیمسترا، استاد مرکز تنوع زیستی این شهر، مدتی است که وضعیت ماسک‌ها و دستکش‌هایی را که در خیابان‌ها و کانال‌های شهرهای مختلف ریخته می‌شود رصد می‌کنند. آنها به روزنامه نیویورک‌تایمز گفته‌اند که این روزها تقریبا هیچ لانه پرنده‌ای در کانال‌های آمستردام دیده نمی‌شود که در آن ماسک وجود نداشته باشد. این محققان، یک وب‌سایت به نام (covidlitter.com) راه‌اندازی کرده‌اند تا افراد در سراسر جهان بتوانند تصاویری از آلودگی‌های مرتبط با لوازم حفاظتی کرونا را به اشتراک بگذارند. در این وب‌سایت، تصاویر مختلفی از حیوانات کشورهای مختلف همچون استرالیا و ایرلند که در دام زباله‌های پلاستیکی گرفتار شده‌اند، دیده می‌شود؛ ازجمله ماهی که در یک دستکش گیر کرده یا پرنده‌ای که یک ماسک به گردنش آویزان است. این 2محقق که برنامه پاکسازی کانال‌های لیدن را اجرا کرده‌اند، نگرانند که همزمان با اوج گرفتن محدودیت‌ها و الزام به استفاده از ماسک، به‌دنبال ظهور گونه جدید اومیکرون، تولید این نوع زباله باز هم بیشتر شود.