250 هزار نفر در حاشیه

زینب شهریاری| شیراز - خبرنگار

طبق نظر کارشناسان، حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که با توجه به رشد بی رویه شهرنشینی در جهان و مهاجرت از روستا به شهر با قصد دستیابی به رفاه بیشتر شکل گرفته و گسترش یافته است. حاشیه‌نشینی به عنوان برهم زننده تعادل فیزیکی شهرها، نشان دهنده توسعه ناموزون شهری و منطقه‌ای بوده و به دغدغه بسیاری از متخصصان شهری، جامعه شناسان و معماران تبدیل شده است. این پدیده در حال رشد، مشکلات و معضلاتی را به همراه دارد و یکی از چالش‌های مهم در مسیر توسعه کشورها محسوب می‌شود.
فارس نیز همواره با چالش حاشیه‌نشینی دست به گریبان بوده است و پس از پدیده خشکسالی و بحران آب در سال‌های اخیر و مهاجرت کشاورزانی که عمده آنها به لحاظ مالی و معیشتی وضعیت مناسبی نداشتند، این معضل گسترده‌تر نیز شد. به طور کلی، حاشیه‌نشین‌ها جدا از اشغال اراضی و ساخت‌و‌سازهای غیرقانونی، گرفتاری‌های پیوسته‌ای را در مدیریت شهری ایجاد می‌کنند و در رشد آمار جرم و آسیب‌های اجتماعی تأثیر دارند.


حاشیه‌نشینان فارس

مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری فارس با اعلام اینکه تعداد حاشیه‌نشینان استان بالغ بر ۲۵۰ هزار نفر است، می‌گوید: شیراز، مرودشت، کازرون، جهرم و داراب به ترتیب بیشترین شهرستان‌های دارای حاشیه‌نشین هستند.
«بتول معلم» با تاکید بر اینکه حاشیه‌نشینان عموماً از اقشار ضعیف و فقیر جامعه هستند، می‌افزاید: آماری از تعداد بیکاران حاشیه‌نشین فارس موجود نیست اما بیشتر آنها شغل مناسبی ندارند و به مشاغل کاذب مشغول شده‌اند.
وی به تاثیرات خشکسالی و رشد معضل حاشیه‌نشینی اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: با توجه به خشکسالی، بیشتر آنها از شهرهای کوچک برای یافتن شغلی مناسب به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده‌اند.
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری با یادآوری این موضوع که حاشیه‌نشینی به عنوان یکی از عوامل مهم بروز آسیب‌های اجتماعی معرفی شده است، می‌گوید: جلوگیری از رشد حاشیه‌نشینی با توانمندسازی آنان از مهم‌ترین تمهیداتی است که در دستور کار دولت قرار گرفته است.
معلم با بیان اینکه در بحث کالبدی، اقداماتی در خصوص سکونتگاه‌های این افراد انجام شده است، اضافه می‌کند: توسعه معابر، آسفالت، شبکه آبرسانی، فاضلاب و... از جمله این اقدمات به شمار می‌رود.


 جایگاه نخست شیراز

فرماندار شیراز نیز رشد حاشیه‌نشینی در این کلانشهر را از پیامدهای خشکسالی در فارس می‌داند و می‌گوید: کم رونق شدن کشاورزی و دامداری در روستاها موجب مهاجرت افراد از روستاهای فارس و حتی از استان‌های همجوار به شیراز شده است و از آنجا که این مهاجران روستایی به دلیل فقر قادر به سکونت در محلات توسعه‌یافته شهر نبودند، حاشیه شهر را برای سکونت انتخاب کردند.
«حیدر عالیشوندی» با اشاره به اینکه بیش از 200 هزار حاشیه‌نشین در اطراف شیراز زندگی می‌کنند، می‌افزاید: در صورتی که تمامی جمعیت حاشیه‌نشین اطراف و ساکن در شهر را مدنظر قرار دهیم، این میزان حاشیه‌نشین تقریباً معادل یک‌پنجم جمعیت شیراز است.

وی به مناطق حاشیه‌نشین شیراز اشاره می‌کند و می‌گوید: مناطق حاشیه‌نشین شیراز از جمله منطقه رکن آباد 13 هزار نفر، مناطق بافت فرسوده ۷۵۰۰‌نفر، منطقه کویم ۷۳۰۰ نفر، منطقه بزین ۶۸۰۰ نفر، منطقه جوادیه ۶۳۰۰ نفر، منطقه مرغان ۵۷۰۰‌نفر، منطقه دست خضر ۵۵۰۰ نفر، منطقه سعدی ۵۲۵۰‌نفر، منطقه دوکوهک ۴۵۰۰ نفر، منطقه قلعه نو ۳۶۰۰ نفر و منطقه وزیرآباد ۳۰۰۰‌نفر جمعیت دارند. افزون بر این مناطق منطقه شرغان، اقبال‌آباد، ماه فیروزان، مهدی‌آباد، سهل‌آباد، شهریار زرقان، سلطان‌آباد و فیوج نیز جزو مناطق حاشیه‌نشین شیراز محسوب می‌شوند.

این مسئول در تعریف حاشیه‌نشین می‌گوید: حاشیه‌نشین به فردی گفته می‌شود که ملکی را با تخلف می‌سازد، بدون هماهنگی در آن منطقه ساکن می‌شود و هیچ مجوزی نیز از هیچ ارگان قانونی ندارد.
فرماندار شیراز با اشاره به اینکه عمده حاشیه‌نشین‌ها برای کسب درآمد به شیراز مراجعه می‌کنند، می‌افزاید: این جمعیت به اندازه یک شهر است که ساکنان آن با فرهنگ‌های متفاوت گرد هم جمع شده‌اند و ضمن اینکه شرایط زندگی آنها بهتر نشده بلکه شرایط وقوع جرائم و بزهکاری مهیا است.

عالیشوندی از سکونت حاشیه‌نشین‌ها در محلات ناکارآمد مرکز شهر ابراز نگرانی می‌کند و ادامه می‌دهد: نیاز به بازآفرینی این محلات کاملاً محسوس بوده و طبق سیاست دولت، رسیدگی به وضعیت چند محله ناکارآمد آغاز شده است.
وی با اشاره به اینکه شاهد افزایش جمعیت این افراد در محلاتی مانند سهل‌آباد، مهدی‌آباد، کوشک میدان، پای‌کُتا، شیخ‌علی چوپان، ده پیاله و شهرک سعدی هستیم، می‌افزاید: این بررسی‌ها بر پایه آمار سال 90 است و به طور حتم با توجه به روند خشکسالی و مشکلات دیگر شهرها و روستاهای استان، این تعداد حاشیه‌نشین تاکنون افزایش بیشتری داشته‌اند.


سخن اهالی

مردم ساکن در حاشیه شیراز علت عقب‌افتادگی و محرومیت در این مناطق شیراز را نداشتن متولی می‌دانند و می‌گوید: مناطق حاشیه‌نشین توسط مناطق مختلف شهرداری و دهداری‌ها دست به دست می‌شود و این موضوع سبب تشدید محرومیت و عقب‌افتادگی این مناطق شده است.
آن‌ها با بیان اینکه سطح آب فاضلاب در شهرک مهرگان (شرغان)، کوشکک، اقبال‌آباد و گردخون شیراز آنقدر بالاست که اگر یک زمین 50 متری را یک سال رها کنیم به نی‌زار تبدیل می‌شود، می‌افزایند: بیماری مفاصل در بین ساکنان این مناطق شایع است. 
بوی بد فاضلاب سبب گلایه ساکنان این منطقه شده و فاضلاب کف حیاط مدارس رها می‌شود. علاوه بر این‌ها آسیب‌های اجتماعی مثل بیکاری، اعتیاد و غیره نیز در این مناطق به صورت پررنگ دیده می‌شود.
ساکنان این مناطق نه از امکانات شهری برخوردارند و نه از امکانات روستایی، به طوری که پارک بازی منطقه گردخون هنوز وسایل و امکانات پارک‌های 30 سال پیش را دارد. تابلوهای راهنمای این مناطق مانند مناطق جنگ‌زده بوده و تمام کوچه‌های این مناطق خاکی است.


رتبه دوم برای مرودشت

فرماندار مرودشت که پس از شیراز به عنوان دومین شهری معرفی شده که با معضل حاشیه‌نشینی درگیری بیشتری دارد نیز در این خصوص می‌گوید: مرودشت از گذشته تاکنون به عنوان یکی از شهرهای فارس که مهاجرپذیر بوده با معضل حاشیه‌نشینی دست و پنجه نرم می‌کند. «رهام پیکری» به عمده‌ترین دلیل مهاجرپذیری مرودشت اشاره می‌کند و می‌افزاید: از سال‌ها پیش این شهرستان به دلیل وجود صنایع، محلی برای مهاجرت قشرهای کارگری بوده است. وی با یادآوری اینکه در حوزه شهرسازی هر اسکان غیرموقتی حاشیه‌نشینی قلمداد می‌شود، اضافه می‌کند: نواحی و اطراف شهرستان مرودشت نیز تبدیل به محلی برای اسکان‌های غیرموقت شده است.

پیکری با بیان اینکه حاشیه‌نشینی مشکلات زیرساختی متعددی را به همراه دارد، ادامه می‌دهد: از آنجا که این افراد خارج از محدوده قانونی شهر و در حرائم سکونت دارند، از امکانات زیرساختی به ویژه عمرانی کمتری برخوردار می‌شوند. وی به مشکلات اجتماعی ناشی از رشد حاشیه‌نشینی اشاره می‌کند و می‌گوید: به دلیل اینکه حاشیه‌نشینان از اقشار آسیب پذیر و کم درآمد اجتماع هستند، بستر برای جرم و بروز آسیب در مناطق حاشیه‌نشین فراهم می‌شود. فرماندار مرودشت بازنگری در طرح جامع این شهرستان را در کاهش مشکلات حاشیه‌نشینان مؤثر می‌داند و می‌گوید: اگر بعضی مناطق حاشیه‌نشین به عنوان بافت مسکونی و کالبد شهری پیش بینی شود، بخشی از مشکلات در این حوزه برطرف خواهد شد. پیکری با اعلام اینکه مرودشت بین 10 تا 15 هزار نفر حاشیه‌نشین دارد، اضافه می‌کند: بخشی از حاشیه‌نشینان در اطراف کمربندی قدیم شهر، بخشی در محدوده شرقی بعد از گذر 60 متری و برخی در شهرک مهدیه زندگی می‌کنند. وی در خصوص اشتغال آنان نیز می‌گوید: تعداد زیادی از این افراد کاسب‌های دوره‌گرد هستند و در سطح یا اطراف شهر کسب درآمد می‌کنند. پیکری می‌افزاید: عده‌ای دیگر نیز در کارگاه‌های محلی به خصوص بلوک‌زنی‌ها مشغول به کار شده‌اند و البته تعداد بسیاری از آنان شغل و شرایط مالی مساعدی ندارند.