تجسم هوش در قاب

تا پیش از اختراع رادیو و تلویزیون شاید بسیاری اینطور تصور می‌کردند که نام شرلوک هلمز از سطح صفحات رمان‌های آرتور کانن‌دویل فراتر نرود اما با آغاز قرن بیستم با ظهور پدیده‌ای به نام رادیو این تصور کاملا دگرگون شد و با ظهور تلویزیون در سال‌های میانی این سده نیز شهرت شرلوک هلمز جهانی شد. آمار و ارقام درباره حضور شرلوک هلمز بر صحنه تئاتر، پرده تلویزیون، گیرنده رادیو و مانیتور تلویزیون حیرت‌انگیز است. هلمز تا‌کنون در بیش از 200تا 300فیلم سینمایی و 1000تا 2000برنامه رادیویی، ظاهر شده است. گفته می‌شود، «باسیل راتبون»، به تنهایی تا‌کنون بیش از 200 اجرای رادیویی در نقش شرلوک هلمز داشته است.

نخستین هلمز رادیویی
اولین اجرا‌کننده رادیویی نقش هلمز نیز اورسون ولز در سال1934 بود. اورسون ولز در سال1957 دوباره به رادیو بازگشت تا این بار در نمایشی با اقتباس از یکی از داستان‌های هلمز در نقش پروفسور موریارتی بازی کند. رادیو بی‌بی‌سی برای نخستین بار در سال1947 یکی از داستان‌های هلمز را با صدای کارلتون هابز در نقش شرلوک هلمز و نورمن شلی در نقش دکتر واتسون اجرا کرد. کارلتون هابز تا سال1969 و تا زمانی که تلویزیون انحصار پخش و نمایش فیلم‌ها و سریال‌های هلمز را در درست گرفت، در نقش شرلوک هلمز صداپیشگی کرد.

نخستین و جاودانه‌ترین شرلوک هلمز تلویزیونی
اما تلویزیون به تعداد زیادی از بازیگران فرصت داده تا طی 50سال اخیر با ایفای نقش شرلوک هلمز نام خود را جاودانه کنند. باسیل راتبون که از اجرا‌کنندگان موفق رادیویی نقش شرلوک هلمز بود، در 14فیلم که 2فیلم اول آن را کمپانی فاکس قرن بیستم و بقیه را استودیوی یونیورسال ساخت بازی کرد. منتقدان 2فیلم اول ساخته شده توسط استودیوهای فاکس قرن بیستم را مورد‌تمجید قرار دادند اما نظرات نسبت به فیلم‌های شرلوک هلمز ساخته شده توسط کمپانی یونیورسال متفاوت بود و برخی از منتقدان این فیلم‌ها را نسبت به 2فیلم اول خام و ناپخته و فیلم‌هایی که در آنها شخصیت هلمز به‌طور ویژه مورد‌توجه قرار نگرفته، ارزیابی کرده بودند. با وجود آنکه باسیل راتبون در تمامی این فیلم‌ها بازی درخشانی از خود در نقش هلمز ارائه داد، او خود از تیپ‌سازی‌ در نقش شخصیت شرلوک هلمز چندان راضی نبود به‌ویژه زمانی که بسیاری از طرفدارانش از او می‌خواستند با نام شرلوک هلمز برایشان امضا بزند.

یک بازیگر، دو سریال
بی‌بی‌سی برای نخستین بار در سال1958 نخستین فیلم تلویزیونی شرلوک هلمز را ساخت. در سال1964 داگلاس ویلمر نیز در یک‌سریال 12قسمتی شرلوک هلمز بازی کرد. به باور منتقدان، اگر چه او در این نقش جدی و قاطع بود اما فرزی و سرعت لازمه نقش شرلوک هلمز را نداشت. با وجود این، بازی نایجل استوک در نقش دکتر واتسون در این سریال تلویزیونی به یاد ماندنی و خاطره‌انگیز شد. در سال1968 پیترکوشینگ به جای داگلاس ویلمر ایفاگر نقش شرلوک هلمز در 15قسمت از این سریال شد. بازی درخشان او و نزدیک به شخصیت هلمز باعث شد تا مردم از او به‌عنوان یکی از بهترین شرلوک هلمزهای تاریخ سینما و تلویزیون یاد کنند.

هلمز فکور و غمگین
شبکه گرانادا در میانه دهه1980 مبادرت به ساخت سریال‌های جدیدی از شرلوک هلمز با بازی جرمی برت کرد. نقش‌آفرینی جرمی برت در این سریال باعث شد تا کم‌کم خاطرات نوستالژیک بازی‌های باسیل راتبون در نقش شرلوک هلمز از خاطرها محو شود. چهره جرمی برت نیز مانند پیتر کوشینگ حالت چهره یک شاهین را داشت و بیشتر می‌توانست چهره شرلوک هلمز واقعی را در ذهن بینندگان این سریال تداعی کند و از نظر منتقدان چهره وی برای ایفای نقش شرلوک هلمز از چهره بیضی شکل داگلاس ویلمر مناسب‌تر بود. جرمی برت در بازی در نقش شرلوک هلمز از خود مانند باسیل راتبون و پیتر کوشینگ هوشمندی زیادی به خرج داده است، با این تفاوت که جرمی برت در بازی خود، حس غم و تنهایی درونی شرلوک هلمز را به خوبی در چهره‌‌اش بازتاب داده؛ همین غم درونی شخصیت هلمز را تا به امروز جاودانه کرده است. جرمی برت در زمان ساخت سریال شرلوک هلمز کاملا به محیط اطراف خود حساس بود. در یکی از لوکیشن‌های فیلمبرداری سریال به نام «کارن کالور»، جرمی برت آنچنان تحت‌تأثیر چشم‌انداز و منظره رمانتیک آن اطراف قرار‌گرفت که درصدد برآمد روزی در این منطقه برای خود خانه‌ای بخرد اما متأسفانه عمرش کفاف نداد و پیش از به ثمر رساندن این آرزویش درگذشت. بازی ادوارد هاردویک در این سریال در کنار جرمی برت نیز یادآور بازی درخشان نایجل بروس در کنار باسیل راتبون در نقش دکتر واتسون بود. در این سریال شبکه گرانادا، به‌طور دقیق به ماجراهای شرلوک هلمز پرداخته شده بود و به نحو تحسین‌برانگیزی این سریال وفادار به متن داستان‌های شرلوک هلمز بود.

هلمز جامعه‌ستیز
سریال‌های شرلوک با بازی بندیکت کامبربچ اما متفاوت بودند؛ ماجراهای شرلوک هلمز در این سریال به روز شده بودند و در دوران معاصر رخ می‌دادند. کامبربج اما در این سریال بازی درخشانی از خود ارائه داد. او در این سریال به خوبی نقش فردی هوشمند را بازی کرده که به‌طور کامل در ذهنیات و تفکرات روشنفکرانه خود غرق شده و همین مسئله نیز سبب شده تا وی نتواند با دیگران به‌طور طبیعی معاشرت کند. برای چنین شخصیت سرد، بی‌روح و اندوهناکی یک همراه برون‌گرا که جنبه‌های انسانی خود را بروز می‌دهد، ضروری به‌نظر می‌رسد، از این‌رو مارتین فریمن برای ایفای نقش واتسون در این سریال گزینه مناسبی تشخیص داده شد و او به خوبی توانست در نقش واتسون، همراه همیشگی هلمز بازی درخشانی از خود ارائه دهد.