ماجرای گندم؛ از خودکفایی تا واردات

پرنیان سلطانی  - خبرنگار‌

سال 1395بود که اعلام شد در تولید گندم به‌خودکفایی رسیده‌ایم و دیگر نیازی به واردات آن نداریم. این خودکفایی در تولید گندم تا سال گذشته هم ادامه پیدا کرد، اما امسال بنا به دلایل مختلفی که یکی از آنها خشکسالی بود، کشت گندم در کشور با کاهش مواجه شد؛ تا جایی که رئیس کانون صنایع غذای ایران به‌تازگی اعلام کرد نیازمند واردات 7/5 میلیون تن گندم در سال‌جاری هستیم.
افت 30درصدی تولید گندم نسبت به سال گذشته و تولید فقط 5میلیون تن گندم در کشور درحالی‌که گفته می‌شد ایران قابلیت تولید14/5 تا 15میلیون تن گندم در سال را دارد، ما را بر آن داشت تا سری به استان‌های برتر تولیدکننده گندم در کشور بزنیم و ببینیم اوضاع کشت این غله در خوزستان، گلستان، فارس، کردستان و کرمانشاه به چه صورت است.

11تن گندم؛ نیاز کشور
پیش از آنکه به وضعیت کشت گندم در استان‌های برتر در این حوزه بپردازیم، نخست این سؤال مطرح می‌شود که اساسا نیاز کشور به گندم چقدر است؛ سؤالی که علی‌قلی ایمانی، نایب‌رئیس بنیاد ملی گندمکاران به آن اینگونه پاسخ می‌دهد: «کشور سالانه به حدود 11میلیون تن گندم برای مصرف داخلی نیاز دارد که از این مقدار حدود 5میلیون تن آن در کشور تولید شده و بقیه نیاز باید از طریق واردات تهیه و تامین شود.» یعنی هم‌اکنون از 11میلیون تن گندمی که در کشور نیاز است فقط 5میلیون تن آن را خودمان تولید کرده‌ایم و مابقی که حدود 7/5میلیون تن تخمین زده شده باید از کشورهای تامین‌کننده گندم در دنیا تامین شود. این‌طور که محمدرضا مرتضوی، رئیس کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران می‌گوید در 8ماه نخست سال حدود 5میلیون تن گندم وارد کشور شده که کسری آن باید در ماه‌های آینده وارد شود؛ این در حالی است که بار 2میلیون تنی گندم هم روی کشتی داریم که به‌زودی وارد کشور می‌شود.

  کاهش 30درصدی تولید و دلایل آن‌
خشکسالی و کم‌آبی که این روزها صدای کشاورزان کشور را درآورده، تأثیر مستقیمی بر تولید گندم داشته است؛ تا جایی که بنا بر آمار ارائه شده در این خصوص، تولید گندم ما به نسبت سال گذشته 30درصد افت داشته است. این کاهش تولید، ما را مجبور به واردات گندم کرده است؛ وارداتی که گفته می‌شود نرخ آن در بازارهای جهانی تا 80درصد گران شده است.
این‌طور که مسئولان فعال در حوزه غلات به‌ویژه گندم می‌گویند قیمت گندم در 5سال گذشته به بالاترین نرخ خودش رسیده و از آنجایی که کشورهای تولیدکننده نگران کاهش ذخایر خود هستند، نرخ صادرات محصولات خود را حتی تا 80درصد افزایش داده‌اند؛ به‌طوری که اگر در گذشته برای حمل یک کانتینر گندم از چین باید مبلغ 2هزار دلار پرداخت می‌کردیم، این مبلغ هم‌اکنون به 10هزار دلار رسیده است؛ بنابراین خشکسالی و از سوی دیگر، مصرف گندم در بخش‌های مختلف صنایع کشور ازجمله خوراک دام و واحدهای پرورش طیور، باعث نیاز هرچه بیشتر ما به گندم شد که این نیاز به واردات گندم آن هم با قیمت گزاف رسید.

  پیش‌بینی تولید 14میلیون تن گندم در کشور
این وضعیت برای گندم کشور درحالی رقم خورده که طبق گفته نایب‌رئیس بنیاد ملی گندمکاران کشور و براساس عملکرد گندمکاران در سال‌های گذشته، این قابلیت و پتانسیل وجود دارد که ما در همین فضا سالانه 14/5 تا 15میلیون تن گندم تولید کنیم که این مقدار بیشتر از نیاز کشور است. به این ترتیب نه‌تنها به‌خودکفایی خواهیم رسید، بلکه حتی می‌توانیم به یکی از کشورهای صادرکننده گندم در دنیا تبدیل شویم، اما امسال همانطور که گفته شد به‌دلیل خشکسالی و افزایش قیمت ناگهانی نهاده‌های تولید مانند کود، سم و بذر، تولید گندم کشور به 5میلیون تن رسید. حالا اما با شروع سال زراعی جدید و آغاز کشت گندم در مناطق سردسیر، این امید وجود دارد که سال آینده بتوانیم به پیش‌بینی تولید 14و نیم تا 15میلیون تن گندم دست یابیم و به این ترتیب حتی نیاز به واردات یک کیلوگرم گندم هم نداشته باشیم. در راستای دستیابی به این هدف، جهادکشاورزی به‌تازگی بذر کافی برای گندم‌کاران کشور تدارک دیده است تا برای کشت سال زراعی جدید مشکلی در این‌باره وجود نداشته باشد. سهراب سهرابی، سرپرست مجری طرح گندم وزارت جهادکشاورزی در همایش کشت محصولات پاییزه و جهش تولید در دیم‌زارها که شهریور در آذربایجان‌غربی برگزار شد با بیان اینکه ایران رتبه دوازدهم تولید گندم در دنیا به‌حساب می‌آید، گفته بود 12میلیون هکتار از اراضی کشاورزی کشور زیرکشت محصولات زراعی است که از این میزان 34درصد اراضی آبی گندم به شمار می‌رود.
هم‌اکنون 2میلیون هکتار از اراضی کشور به کشت گندم آبی و 4میلیون هکتار به کشت گندم دیم اختصاص یافته که به‌گفته سرپرست مجری طرح گندم وزارت جهادکشاورزی با این مقدار می‌توانیم در سال زراعی پیش‌رو حدود 14میلیون تن گندم برداشت کنیم.

  رتبه نخست خوزستان در تولید گندم
اما بخوانید از استان‌های برتر تولیدکننده گندم در کشور‍؛ براساس آمارهای موجود در این حوزه خوزستان که سالانه حدود 25درصد گندم موردنیاز کشور را تولید می‌کند رتبه نخست در تولید این محصول استراتژیک را به‌خود اختصاص داده است. این استان برای نهمین سال پیاپی رکورد بیشترین میزان تولید گندم را به‌خود اختصاص داده و در سال‌جاری با وجود کاهش بارندگی و خشکسالی جدی که به‌گفته مسئولان در 50سال گذشته بی‌سابقه بوده، یک‌میلیون و 400هزار تن گندم تولید کرده است. همه‌ساله 580هزار هکتار گندم آبی و دیم در خوزستان به زیرکشت می‌رود که امسال 85هزار هکتار آن به کشت قراردادی گندم اختصاص یافته است.

   گلستان در جایگاه دوم 
بعد از خوزستان، گلستان دومین استان برتر در حوزه تولید گندم به‌حساب می‌آید. البته که این استان امسال پا به پای خوزستان گندم تولید کرده و اینطور که مختار مهاجر، رئیس سازمان جهادکشاورزی گلستان می‌گوید این استان با وجود داشتن 650هزار هکتار اراضی زراعی، سالانه 1/4میلیون تن گندم تولید می‌کند و به همین دلیل جزو استان‌های برتر کشور در تولید این محصول راهبردی است. هم‌اکنون 200هزار هکتار از اراضی زراعی گلستان آماده کشت گندم است که به‌گفته مسئولان جهادکشاورزی استان تاکنون در 17هزار هکتار آن کشت گندم انجام شده است.

  یک‌میلیون و 306هزار تن گندم، سهم فارس
از میان گندم‌های تولیدی کشور در سال‌جاری، یک‌میلیون و 306هزار تن گندم سهم فارس است؛ استانی که بعد از خوزستان و گلستان، سومین استان برتر تولید گندم کشور محسوب می‌شود. در این استان 389هزار هکتار زمین زیرکشت گندم رفته است که تولید یک‌میلیون و 306هزار تن گندم را در پی داشته است؛ آن هم در شرایطی که گفته می‌شود به‌دلیل خشکسالی و کاهش شدید بارش‌ها، این استان با کاهش 15درصدی تولید گندم نسبت به سال پیش مواجه شده است. حسین پژمان، رئیس سازمان جهادکشاورزی فارس در این‌باره می‌گوید: از این مقدار 269هزار هکتار با تولید یک‌میلیون و 210هزار تن به کشت آبی و 120هزار هکتار با تولید 96تن به کشت دیم گندم اختصاص دارد. میزان گندم تحویلی در قالب خرید تضمینی هم حدود 850هزار تن برآورد شده است.

  کرمانشاه، روی سکوی چهارمی خرید تضمینی
یکی دیگر از استان‌های برتر تولیدکننده گندم کشور، کرمانشاه است؛ استانی که امسال توانست بیش از 422هزار تن گندم خود را به‌صورت تضمینی و توافقی به فروش برساند. ماشاالله ارویسی، مدیرکل غله و خدمات بازرگانی کرمانشاه با بیان اینکه امسال سهم خرید تضمینی گندم استان بیش از 372هزار تن و سهم خرید توافقی بیش از 50هزار و 800تن بوده است، می‌گوید: کرمانشاه با این مقدار خرید تضمینی توانست به جایگاه چهارم خرید تضمینی کشور دست پیدا کند و بعد از خوزستان، گلستان و فارس در جایگاه چهارمی قرار بگیرد. از این استان فعال در حوزه کشت گندم خبر می‌رسد که امسال در قالب کشت پاییزه 510هکتار زمین زراعی زیرکشت می‌رود که 393هکتار آن به گندم اختصاص دارد. به این ترتیب که حدود 300هکتار گندم دیم و 93هکتار گندم آبی در اراضی استان کشت خواهد شد.

  کاهش 50درصدی تولید گندم در کردستان
کردستان هم همواره یکی از استان‌های برتر در تولید گندم کشور بوده و هست؛ تا جایی که هر سال میزان برداشت گندم در این استان از مرز یک‌میلیون تن هم فراتر می‌رفت. امسال اما خشکسالی گریبان بیش از 130هزار بهره‌بردار زراعت گندم در این استان را هم گرفت و گندم تولیدی کردستان به 521هزار تن رسید. اینطور که محمد فریدسپری، رئیس سازمان جهادکشاورزی استان به‌تازگی اعلام کرده، امسال کردستان موظف به اجرای کشاورزی قراردادی گندم در 30هزار هکتار دیم و 5هزار هکتار آبی است. این در حالی است که برای کشت پاییزه بیش از 10هزار تن بذر گندم در استان تامین شده تا در سال زراعی 1401-1400کردستان دوباره به کشت بیش از یک‌میلیون تن دست یابد.‌