پیشنهادهای ویژه هفته/ یک‌کشور یک کتاب

سوئیس

سیدارتها
شاید در ایران هرمان هسه، نویسنده سوئیسی را با کتاب‌هایی چون «سیدارتها» به یاد بیاورند. هرچند هسه، نویسنده‌ای است که برای جدی‌خوانی، گزینه‌ای مناسب است و کتاب‌هایی دیگر از او مثل «گرگ بیابان»، «سفر به شرق»، «بازی مهره شیشه‌ای» و... هم معروف است. این رمان به سیدارتا هم معروف است. هرمان هسه در خانواده‌ای فرهنگی و متمول به دنیا آمد. او از طریق والدین خود با فرهنگ هندی هم آشنا شد که بعدها تأثیر زیادی بر ادبیات و نوشته‌هایش گذاشت. طبیعت، معنویت و آشفتگی‌های روحی و روانی و... درونمایه آثار او را تشکیل می‌دهندکه شبیه به نوشته‌های مردی است که می‌خواهد به آرامش برسد. آکادمی نوبل علت دادن جایزه به او را دغدغه‌های انسان‌دوستانه این نویسنده ذکر کرده است؛ نویسنده‌ای که همیشه همسایه طبیعت بود.

ژاپن

کافکا در کرانه
موراکامی امروز از مهم‌ترین و پرخواننده‌ترین نویسندگان ژاپنی محسوب می‌شود؛ نویسنده‌ای که یک روز در کافه‌اش، تصمیم گرفت نویسندگی کند و به این منظور، ناچار شد اعتیاد سنگینی را که به سیگار داشت ترک کند. تنها راه برای او پرداختن به دوومیدانی بود. با اینکه او جزو نوبل‌گیرندگان ژاپنی ادبیات نبوده است، اما امروز برای این کشور تبدیل به یک نماد فرهنگی شده است. او خاطرات دوندگی خودش را در کتاب «از دو که حرف می‌زنم از چه حرف می‌زنم» نقل کرده است. موراکامی در ایران نیز طرفداران زیادی دارد. از دیگر آثاری که او خلق کرده است می‌توان به «تعقیب گوسفند وحشی»، «بعد از زلزله»، «جنگل نروژی»، «کشتن کمانداتور» و... اشاره کرد. جالب اینکه هنوز وقتی کتاب جدیدی از این نویسنده وارد بازار می‌شود، ژاپنی‌ها برای خواندن و خریدنش صف می‌کشند.

مصر

بچه‌های محله ما
به او بالزاک مصر و دیکنز قهوه‌خانه‌های قاهره هم لقب داده‌اند. تنها ادیب عربی است که توانسته جایزه ادبی نوبل را بگیرد. او در قاهره به دنیا آمد و زندگی کرد و در این شهر درگذشت؛ به همین دلیل از روایت‌های زندگی مردمان این شهر قصه‌هایش را ساخته و پرداخته کرد. او با کتاب «بچه‌های محله ما» توانست نوبل ادبیات را دریافت کند؛ کتابی که ابتدا به‌صورت پاورقی در روزنامه معروف الاهرام که حسین هیکل آن را به اوج رسانده بود، آغاز شد. اما این پاورقی‌ها باعث اعتراضاتی شد و به همین دلیل ممنوع شد. جالب اینکه فیلم «کافه ستاره» سامان مقدم در ایران نیز، با اقتباس از یکی از رمان‌های او تولید شد. نجیب محفوظ شهرتی افسانه‌ای در مصر و ادبیات عرب دارد که بیراه هم نیست، چرا که تنها نویسنده عرب دارنده نوبل ادبیات است.

کلمبیا

صد سال تنهایی
البته «صد سال تنهایی» به زبان اسپانیولی نگاشته شده است، چرا که آمریکای مرکزی و لاتین تا مدت‌ها تحت استعمار پرتغال و اسپانیا قرار داشته است. اما این کتاب حالا به سی زبان زنده دنیا هم ترجمه شده است؛ ازجمله  فارسی و با ترجمه‌ای درخشان مثل ترجمه بهمن فرزانه. کتاب در سال 1967میلادی منتشر و خیلی سریع نایاب شد. نخستین چاپش هم در آرژانتین اتفاق افتاد. کتاب، حالا به نوعی شناسنامه مارکز و ادبیات آمریکای لاتین هم شده است. و البته نماینده ادبیات کلمبیا. مارکز با این کتاب توانست جایزه نوبل را هم دریافت کند و برای همیشه در عرصه ادبیات کلمبیا و جهان ماندگار شود. استقبال از این کتاب باورنکردنی بود؛ تصور کنید که حتی یک خواننده روس آن را کلمه به کلمه بازنویسی کرده بود تا بفهمد چه اتفاقی می‌‌افتد.

روسیه

جنایات و مکافات
واقعا می‌شود از ادبیات سرشار روسیه تنها یک کتاب را معرفی کرد؟ قطعا کار سختی است. اما اگر با کمی اغماض بخواهیم به یک کتاب ماندگار از روسیه اشاره کنیم، باید انتخاب ما از بین «جنایات و مکافات» یا «جنگ و صلح» باشد. البته روسیه را بیشتر به داستایوفسکی‌اش می‌شناسند. این رمان در سال 1866 نگاشته شده؛ در دوره‌ای که فئودور داشت سختی‌های زیادی را تاب می‌آورد. کتاب، عملا به یک نماد در ادبیات و فرهنگ و هنر جهان تبدیل شده است؛ کتابی که درباره درون‌‌کاوی‌های دانشجویی به نام راسکولنیکف است که مرتکب قتلی می‌شود. داستایوفسکی نویسنده‌ای است که به‌خوبی می‌تواند به درون آدمی برود و انگیزه‌ها و رفتارهای او را تحلیل کند؛ اتفاقی که البته غالبا در ادبیات داستانی و روایی روس‌هامی‌بینیم.

فرانسه

شازده کوچولو
کشور فرانسه هم از آن دست کشورهایی است که به‌سختی می‌توان کتابی از آن را به‌عنوان نمادش معرفی کرد. این‌جا هم با کمی اغماض و به‌صورت نماد شده، باید به کتاب «شازده کوچولو» اشاره کرد که عملا در بیشتر کشورها ترجمه شده و به آن ارجاعاتی در دنیای نمایش و ادبیات و هنر نیز صورت گرفته است. این کتاب در ایران با ترجمه‌های محمد قاضی و احمد شاملو هم موجود است. کتاب را آنتوان دو سنت اگزوپری نخستین‌بار در سپتامبر 1943 در نیویورک چاپ کرد. گفته می‌شود که این کتاب تا به حال به 280زبان و گویش مختلف ترجمه شده است و جالب اینکه از پرفروش‌ترین‌ کتاب‌های تاریخ جهان هم محسوب می‌شود؛ با تخمین 200میلیون نسخه فروش.

پرو

سور بز
حیف است که از ادبیات آمریکای لاتین صحبت کنیم ولی از «سور بز» ماریو بارگاس یوسا صحبت نکنیم؛ نویسنده و روزنامه‌نگار شهیر پرویی که عملا تبدیل به نماد ادبی این کشور هم شده است؛ خاصه اینکه با این کتاب مشهور خودش موفق شده که جایزه نوبل ادبیات را هم بگیرد. این رمان تاریخی نیز به زبان اسپانیولی منتشر و بعدها به زبان‌های دیگر ترجمه شد. کتاب، درباره سه رویداد موازی در دوران رافائل تروخیو، دیکتاتور نظامی دومینیکن است که به‌خوبی روایت شده. یوسا به‌خوبی به درون همه افراد رفته و با توجه به تحقیقات وسیعی که کرده است، توانسته است ما را به تصویری روشن از این اشخاص و تقاطع‌هایی که به هم می‌رسند، برساند.

چین

تائو ت چینگ
چینی‌ها هم کتاب خوب کم ندارند، اما اثرگذارترین کتاب‌های آنها را باید در فرهنگ و ادبیات باستانی‌شان جست‌وجو کرد. بسیاری از چینی‌ها متأثر از یک کتاب کوچک به نام «تائو ت چینگ» هستند که یک اثر فلسفی و ادبی باستانی در این کشور محسوب می‌شود. این کتاب، در نگاه اول شاید نکته خاصی نداشته باشد و اهمیت آن در همین امر است؛ یک اثر سهل و ممتنع. همین سادگی گریزناپذیر و فلسفه‌ای که در پشت آن است، باعث شده تا چنین اثری بر ذهنیت چینی‌ها بگذارد. نویسنده این کتاب لائوتسه است که نزد چینی‌ها اهمیت فراوانی دارد. شاید به‌دلیل اثرگذاری‌ چنین متونی بوده که چینی‌ها کمتر در طول تاریخ‌شان مهاجم بوده‌اند و بیشتر سعی می‌کردند که مردمانی آرام باشند.

انگلیس

هملت
انگلستان هم از آن دست کشورهایی است که به‌سختی می‌توان در آن به انتخاب یک کتاب دست زد، اما همگی ما می‌دانیم که نماد و نماینده فرهنگی و ادبی این کشور شکسپیر بزرگ است. اما مشکل بعدی آنجاست که در بین کتاب‌های او هم انتخاب دشوار است، هرچند جسته و گریخته «هملت» او را مهم‌ترین و محبوب‌ترین اثر و نمایشنامه‌اش می‌دانند. حتی برخی پا را فراتر گذشته‌اند و این اثر را مهم‌ترین نمایشنامه نوشته شده در طول تاریخ هم می‌دانند. این تراژدی‌نامه در سال 1602میلادی نگاشته شده و به نوعی بلندترین اثر این نویسنده و شاعر هم محسوب می‌شود. نمایشنامه، در کشور دانمارک اتفاق می‌افتد و به نوعی روانشناسی قدرتمداران و روانشناسی انسان و پیچیدگی‌های درونی اوست.

اسپانیا

دون‌کیشوت
ادبیات اسپانیا هم ادبیاتی سرشار است، هرچند به‌نظر می‌رسد وزن این ادبیات در کشورهای غیراسپانیایی که به زبان اسپانیولی صحبت می‌کنند و می‌نویسند، سنگین‌تر بوده و است. اما یکی از شاخص‌ترین آثار اسپانیایی‌هایی را که تأثیرات زیادی در ادبیات و فرهنگ این کشورها و دیگر کشورها گذاشته، باید «دون‌کیشوت» اثر جاودان میگل د سروانتس بدانیم که در سال 1605 منتشر شده است. یکی از درخشان‌‌ترین ترجمه‌های آن را هم محمد قاضی انجام داده است. برخی معتقدند که این اثر، که از قدیمی‌ترین رمان‌های اروپایی هم است، مهم‌ترین اثر نوشته شده به زبان اسپانیایی است. این کتاب به قدری اثرگذار بوده است که امروز تبدیل به ضرب‌المثل شده؛ هر کسی را که توهم اصلاح دیگران بدون فراهم بودن مقدمات آن را داشته باشد، دون‌کیشوت می‌دانند.

هند

گیتانجالی
رابیندرانات تاگور، نخستین آسیایی برنده نوبل ادبیات محسوب می‌شود. او اشعارش را به زبان هندی و بنگالی گفته است. زبان بنگالی زبانی شیرین است و قدرت آوایی بالایی دارد، طوری که وقتی بنگالی‌ها را موقع صحبت می‌بینید انگار موسیقی خاصی در گفتارشان جریان دارد. تاگور تا مدت‌ها شاعری می‌کرد تا اینکه اشعارش ترجمه شد و اروپایی‌ها را تحت‌تأثیر قرار داد و سرانجام به نوبل رسید. وقتی که در هندوستان متوجه جایزه نوبل او شدند، حسابی برایش سنگ تمام گذاشتند،‌ اما او به‌شدت دلخور بود. می‌گفت سال‌ها بود کتابم در این کشور چاپ شده و گوشه کتابخانه‌ها افتاده بود و کسی توجهی نمی‌کرد چرا یک جایزه نوبل باید باعث چنین توجهی شود؟ با این حال کتاب‌های او حالا از نمادهای فرهنگی هند محسوب می‌شوند.

ترکیه

نام من سرخ
ادبیات ترکیه البته نام‌های جهانی مهمی ندارد، هرچند طی دهه‌های اخیر نویسندگانی شهیر از این کشور برخاسته‌اند که حتی جایزه نوبل ادبیات را هم به خانه برده‌اند. با توجه به اینکه این کشورها در طول تاریخ غالبا بخشی از روم یا ایران باستان بوده‌اند و در دوره عثمانی‌ها نیز بیشتر وجهه‌ای سیاسی و نظامی داشته‌اند، چنین کتاب‌هایی را کمتر در آن می‌شود سراغ گرفت. اما یکی از کتاب‌های مهم ترکیه را، باید «نام من سرخ» اثر اورهان پاموک بدانیم؛ نویسنده‌ای که به تعداد موهای سرش جایزه ادبی گرفته و جزو معروف‌ترین نویسندگان جهان است. این کتاب در سال 2006 توانست نوبل ادبیات را بگیرد و به 60زبان دنیا هم ترجمه شده است. اثرگذاری فرهنگ کهن ایرانی نیز در این کتاب به چشم می‌خورد.

آمریکا

خوشه‌های خشم
آمریکایی‌ها پس از فرانسوی‌ها، بیشترین جایزه‌های نوبل ادبیات را درو کرده‌اند. به همین دلیل است که انتخاب یک کتاب نماد شده از این کشور سخت است. اما شاید بیشتر ما با کتاب «خوشه‌های خشم» جان اشتاین‌بک خاطرات زیادی داشته باشیم؛ با رمانی که به‌نوعی رگه‌های انسانی و دغدغه‌های اجتماعی در آن به‌شدت به چشم می‌خورد. این نویسنده پراقبال، نوبلش را به‌خاطر کتاب‌هایی چون خوشه‌های خشم گرفته است. او دانشگاه را نیمه‌کاره رها کرد و به نیویورک رفت، سپس به کالیفرنیا برگشت و شروع به کارهای سطح پایین کرد. همین سبک زندگی، باعث شد تا با دردهای طبقات پایین اجتماعی آشنا شده و به راوی این رنج‌ها در آثار خودش تبدیل شود. او مدتی نیز درگیر کار خبرنگاری بود.

ایرلند

در انتظار گودو
سنت ادبی و فرهنگی ایرلند هم در نوع خودش چشمگیر و بزرگ است و بزرگان بسیاری را به عرصه فرهنگ و ادبیات تقدیم کرده است. ایرلندی‌ها که سال‌ها تحت استعمار انگلیسی‌ها بودند، سعی می‌کردند که از طریق ادبیات و غور در فرهنگ، دست برتر را داشته باشند؛ ایده‌ای که به‌شدت جواب هم داد. همین که ایرلندی‌ها چهار برنده جایزه نوبل ادبیات دارند خود گویای همه‌‌چیز است. «در انتظار گودو» را ساموئل بکت نوشته است؛ شاعر، نویسنده و البته نمایشنامه‌نویس ایرلندی. آکادمی نوبل به‌دلیل نوشته‌هایی که در فقر انسان امروزی عروج و پیشرفت او را می‌جوید، وی را شایسته نوبل ادبیات دانست و این جایزه را به او تقدیم کرد. در انتظار گودو در ایران نیز بارها ترجمه و البته در دنیای نمایش بازآفرینی شده است.

افغانستان

بادبادک‌باز
در سال‌های اخیر، آثار خالد حسینی، نویسنده افغان نیز به‌شدت مورد توجه قرار گرفته است. تحسین‌شده‌ترین اثر او را باید کتاب «بادبادک‌باز» بدانیم که حتی از روی آن فیلمی هم ساخته شده است. این رمان البته به زبان انگلیسی نگاشته شده و شاید یکی از دلایل اقبال جهانی به آن هم همین امر بوده باشد. داستان، درباره امیر است؛ یک تبعه افغانستانی که حالا در کالیفرنیا زندگی می‌کند. او برای نجات یک بچه راهی افغانستان می‌شود و همین سفر، سرآغاز کشف گره‌هایی از زندگی‌اش می‌شود که نمی‌دانسته. امیر در واقع در این سفر، فرصتی پیدا می‌کند تا زندگی‌اش را برای خواننده تعریف کند و در این روایت، به نکته‌های مورد نظر نویسنده برسد و آنها را منتقل کند.

ایران

رباعیات خیام
«هزار و یک شب»، «کلیله و دمنه»، « دیوان حافظ»، «دیوان سعدی»، «شاهنامه» یا...؟ واقعا از بین کتاب‌های ایرانی که شهرت جهانی هم دارند، باید به کدامیک اشاره کنیم؟ طبیعی است که انتخاب بسیار سخت است و آدم درمی‌ماند که کدام کتاب را معرفی کند. اما با توجه به ترجمه‌هایی که از «رباعیات خیام» صورت گرفته است، به‌نظر می‌رسد که اروپایی‌ها و غربی‌ها با این شاعر ایرانی آشنایی بیشتری دارند؛ هرچند اثرپذیری از بزرگانی چون حافظ و سعدی و... هم در آثار ادیبان اروپایی دیده می‌شود. این رباعیات، متعلق به غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری است که در سده‌های پنجم و ششم هجری قمری سروده شده. خیام همچنین دانشمند و فیلسوف و ریاضی‌دان بوده است.

ایتالیا

کمدی الهی
ایتالیایی‌ها هم سنت فرهنگی و ادبی بسیار کهنی دارند؛ به‌دلیل وجود رومیان باستان در این کشور و ادامه این سنت فرهنگی و ادبی. اما بدون شک یکی از ماندگارترین آثار ایتالیایی‌ها را باید «کمدی الهی» دانته آلیگیری بدانیم. این شاعر و نویسنده ایتالیایی، در واقع این سه‌گانه مشهور تمام ادوار را به شعر گفته است؛ یعنی تصور کنید شاید چیزی شبیه به شاهنامه خودمان باشد که داستان و نظم و نکته‌های خاص را با هم دارد. او در این کتاب، از زبان اول شخص سفر خودش به دوزخ، برزخ و بهشت را روایت می‌کند. روایتی هم وجود دارد که این کتاب از ارداویراف‌نامه زرتشتی‌ها تأثیراتی گرفته است. جالب اینکه نام این کتاب ابتدا کمدی بود؛ که بعدها توسط یکی از همعصران دانته، الهی هم به آن اضافه شد.

یونان

جمهور
یونانی‌ها هم سنت فرهنگی و علمی و فلسفی کهنی داشته‌اند، هرچند در روزگار معاصر چندان ظهور و بروز فرهنگی و ادبی نداشته‌اند. بخش اعظمی از آثار یونانیان باستان را آثار فلسفی تشکیل می‌دادند که مثلث طلایی عقلانیت یونان یعنی سقراط و ارسطو و افلاطون، به نوعی ایجاد‌کنندگان آنها بوده‌اند. یکی از بزرگ‌ترین آثار فلسفی به‌جا مانده از یونان باستان را «جمهور افلاطون» می‌دانند، که به نوعی همه دانسته‌ها و دانش فیلسوفان پیش از خودش را در آن جمع آورده است. این کتاب‌ها به‌صورت متن‌های امروزین فلسفی نیستند و به‌صورت نمایشنامه‌‌ای و گفت‌وگو مابین سقراط و افراد دیگر مطرح شده که درباره موضوعاتی چون عدالت و حکومت و حقیقت و انسان و... صحبت کرده‌اند؛ روشی که بعدها در فلسفه اسلامی به روش مشایی هم معروف شد.

سوریه

بلقیس و عاشقانه‌های دیگر
وقتی که از سوریه صحبت می‌کنیم، در حوزه کتاب و ادبیات همه یاد نزار قبانی و عاشقانه‌هایش می‌افتند. البته شاید این کتابی که گفته‌ایم معروف‌ترین و مهم‌ترین کتاب او نباشد و در این زمینه روایت‌های مختلفی وجود داشته باشد. اما روی هم رفته همه کتاب‌ها و عاشقانه‌های او را می‌توان جزو ماندگارهای سوریه لقب داد؛ علت ذکر این کتاب هم آن است که یکی از شاعران و مترجمان خوب ایرانی، یعنی موسی بیدج اقدام به ترجمه‌اش کرده. او نه‌تنها در ادبیات و شعر عرب شهرت فوق‌العاده‌ای دارد، اشعار کوتاه او در زبان فارسی نیز طرفداران بسیاری یافته است. اتفاقات زیادی در شعر او اثرگذار بوده است؛ ازجمله حضور همسرش بلقیس که منشأ بسیاری از اشعار او بوده و البته کشته شدن او.

شیلی

بیست ترانه عاشقانه و یک سرود ناامیدی
پابلو نرودا از شیلی هم، جزو کسانی است که کمتر می‌شود از او یک کتاب را به‌عنوان کتاب برتر معرفی کرد، هرچند او با همین اثر به شهرتی افسانه‌ای رسید. جالب اینکه این شاعر شیلیایی، جایزه نوبل ادبیات را هم دریافت کرده است. شعر بلند آواز مردمان از او نیز شهرت زیادی دارد. او علاوه بر کار شعر، درگیر کار روزنامه‌نگاری و سیاست هم بود. علیه قدرتمداران زیادی هم صحبت کرد و همین امر باعث زندگی مخفیانه‌اش شد. او از طرفداران آلنده، رئیس‌جمهور شیلی بود که در کودتایی، کشته شد. به همین دلیل در شیلی زمان پینوشه هم امنیت نداشت. شعرهای او درونمایه اجتماعی و سیاسی و عاشقانه دارند. او با برندگان جایزه نوبل از آمریکای لاتین هم در ارتباط بود.

آلمان

فاوست
آلمانی‌ها هم آثار ماندگار در تاریخ ادبیات جهان کم ندارند، اما شاید بیراه نباشد که بخواهیم به «فاوست»، به‌عنوان یکی از این آثار اشارتی داشته باشیم. این اثر را گوته، شاعر و نویسنده شاعر آلمانی نگاشته است؛ مردی که شبیه سعدی در ادبیات فارسی است و هم در نثر و هم در شعر جایگاهی بلند دارد و اتفاقا از ادبیات کهن فارسی هم اثرات زیادی گرفته است. فاوست، شخصیتی است که زندگی موجه و موفقی دارد، اما راضی نیست. در نتیجه با شیطان معامله‌ای کرده و روحش را به شیطان می‌بخشد تا در عوض، دانش فراوان و لذت فراوان دنیایی کسب کند. فاوست، در واقع روایتی از انسان مدرن پشت کرده به سنت است.