بهره‌مندی عادلانه همه سنین از فناوری دیجیتال

سید حسن موسوی چلک- رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران

حالا که دولت، الکترونیکی‌شدن خدمات را مدنظر دارد، مثل هر خدمات دیگری، لازم است عدالت دسترسی به این خدمات را برای همه مردم فراهم کند. در این زمینه با دو گروه خاص روبه‌رو هستیم که امکان استفاده از خدمات الکترونیک برای آنها میسر نیست و یا با سختی همراه است؛‍ افراد بی‌سواد و همچنین قشر سالمند که ممکن است با وجود داشتن سواد آکادمیک، مهارت استفاده از این خدمات را نداشته باشند. هم‌اکنون این اقشار برای انجام کارهای ضروری به‌صورت الکترونیک وابسته به فردی دیگر هستند. باید درنظر داشته باشیم که ساختار خانواده امروز، ساختار گسترده‌ای نیست که سالمندان در کنار فرزندانشان زندگی کنند. همین موضوع باعث می‌شود این افراد برای استفاده از خدمات الکترونیک به افرادی که نمی‌شناسند، مراجعه کنند و مورد سوءاستفاده قرار بگیرند. در سال‌های گذشته کم نبوده تعداد سالمندانی که برای انجام کاری مثل پرداخت قبض از طریق عابربانک، اطلاعات محرمانه حساب بانکی خود را به اشخاص غریبه داده‌اند و از حسابشان سوءاستفاده شده است. عدم‌امکان استفاده از این خدمات علاوه بر این مشکلات، رنج و هزینه بیشتری به این اقشار وارد می‌کند‎. حالا که فرد سالمند یا بی‌سواد نمی‌تواند قبض تلفنش را خودش و یا در باجه بانک پرداخت کند، مجبور است تا قطع‌شدن این سرویس صبر کند و بعد از آن با مراجعه به اداره مخابرات جریمه‌ای هم برای آن پرداخت کند. از طرفی وابسته‌بودن این افراد به دیگران برای انجام کارهای الکترونیک، به منزوی‌شدن یا کاهش اعتماد به نفس در سالمندان و اقشار بی‌سواد و کم‌سواد دامن زده است. افرادی که توان استفاده از هیچ خدمات الکترونیکی‌ای را ندارند تا زمانی که مجبور نشوند، به سراغ این خدمات نمی‌روند و همین موضوع آنها را روزبه‌روز از جامعه دورتر می‌کند. اهمیت همراه‌شدن همه اقشار جامعه با خدمات الکترونیک و بهره‌مندی از آن آنقدر زیاد است که امسال در شعار روز جهانی سالمند هم دیده شده؛ «بهره‌مندی عادلانه همه سنین از فناوری دیجیتال». این یعنی عدالت در ارائه خدمات. این شعار می‌گوید افرادی که به‌دلیل نداشتن مهارت و اطلاعات امکان استفاده از خدمات الکترونیک را ندارند، نباید به‌طور کلی از آن محروم شوند. راه‌حل آن هم این نیست که سالمندان یا افراد بی‌سواد را به‌دلیل ناآگاهی و مهارت سرزنش کنیم و تحت فشار بگذاریم. دولت موظف است برای همه این خدمات، جایگزین دیگری هم درنظر بگیرد. سرعت دنیای دیجیتال آنقدر زیاد است که حتی یک فرد مسلط به فناوری هم در استفاده از برخی خدمات ممکن است دچار مشکل شود. برای همین نباید این انتظار را داشته باشیم که فردی در دهه‌هفتم زندگی‌اش یا کسی که سواد خواندن و نوشتن ندارد، چنین تسلطی داشته باشد‎. بنابراین تک‌گزینه‌ای‌بودن نحوه دریافت خدمات الکترونیک تنها به اضطراب و انزوای این افراد می‌انجامد.