غارت آبزیان جنوب

اسدالله افلاکی/ دبیر گروه زیست‌بوم
امروز روز ملی خلیج‌فارس است. خلیج‌فارس آن اندازه اهمیت دارد که جعل نام آن، در فضای مجازی واکنش میلیون‌ها ایرانی را در سراسر جهان بر می‌انگیزد اما به‌رغم این حساسیت‌ها کمتر شهروندی از وضعیت این دریای بااهمیت خبر دارد. اینکه سال‌هاست انواع آلودگی‌ها اعم از فاضلاب‌های شهری و پساب‌های صنعتی و زهاب‌های کشاورزی بی‌هیچ ضابطه‌ای به این دریا می‌ریزد و محیط‌زیست آن را تا آستانه بحران پیش برده است نه برای شهروندان اهمیت دارد و نه نزد مسئولان، محلی از اعراب.

همین چند روز پیش بود که یکی از نمایندگان استان هرمزگان در مجلس شورای اسلامی از بی‌توجهی مسئولان نسبت به وضعیت بحرانی این دریا انتقاد کرد و گفت: سال‌هاست فاضلاب‌های شهری و خانگی بدون هیچ مانعی وارد خلیج‌فارس می‌شود و بهداشت و سلامت شهروندان را تهدید می‌کند اما مسئولان کمترین توجهی به این وضعیت ناگوار ندارند. حالا همزمان با روزی که به نام خلیج‌فارس در تاریخ رسمی کشور ثبت شده است، محمدرضا فاطمی، پژوهشگر اکوبیولوژی دریا در گفت‌وگو با همشهری، نسبت به انواع آلودگی‌ها‌یی که روزبه‌روز حجم آنها بیشتر می‌شود و خلیج‌فارس را آلوده می‌کند، هشدار می‌دهد. او می‌گوید: تداوم این روند چیزی از محیط‌زیست دریای خلیج‌فارس برجای نمی‌گذارد.

فاطمی پیش از هر چیز گفت: به‌خاطر می‌آورم یک‌سال پیش هم شما درباره عوامل تهدید‌کننده خلیج‌فارس نظر مرا جویا شدید، الان می‌بینم حرف جدیدی برای گفتن وجود ندارد جز آنکه بگویم حجم آلاینده‌هایی که وارد این آبراه می‌شود بیشتر شده و دیگر، ساخت‌وسازهای مغایر با معیارهای محیط‌زیست هم در سواحل شدت گرفته است ؛ باوجود این نه در یک‌سال اخیر و نه قبل از آن هیچ اقدام کارسازی برای مقابله با این روند صورت نگرفته است.

این استاد بازنشسته دانشگاه از ورود بی‌حساب و کتاب انبوه فاضلاب‌های خانگی و شهری به خلیج‌فارس به‌عنوان یکی از عوامل اصلی آلودگی این دریا نام برد و افزود: تهدید اصلی خلیج‌فارس، فاضلاب‌های منازل مسکونی حاشیه این دریاست که بدون هیچ ملاحظه‌ای به رودخانه کارون و خلیج‌فارس وارد می‌شود و مواد سمی و شیمیایی ناشی از آن، محیط‌زیست دریایی را با خطر جدی مواجه می‌کند.

او تأکید کرد: پساب‌های صنعتی پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی و نیروگاه‌های مستقر در ساحل و بنادر هم در دریا رها می‌شود و فلزات سنگین موجود در این پساب‌ها حیات آبزیان را به مخاطره می‌اندازد. زهاب‌های کشاورزی حاوی سموم دفع آفات از دیگر عوامل آلوده‌کننده‌ای است که از طریق رودخانه‌ها و رواناب‌ها از خلیج‌فارس سردر می‌آورد. این زهاب‌ها، مواد مغذی و سموم بسیار خطرناک را به خلیج‌فارس تزریق می‌کند. نتیجه ورود زهاب‌ها، شکوفایی پلانکتونی درساحل است که به تشدید پدیده کشند سرخ و وقوع این پدیده منجر می‌شود.



ساخت وساز در حریم دریا

ساخت وسازهای مغایر با معیارهای محیط‌زیست در مناطق ساحلی و پیشروی در حریم اکولوژی دریا دیگر بلایی است که به گفته فاطمی دامان خلیج‌فارس را گرفته و روزبه‌روز هم به بهانه‌های مختلف در حال گسترش است. او می‌گوید: این ساخت و سازها در عمق 5تا 10متری مناطق ساحلی که جزو حریم دریاست اتفاق می‌افتد؛ مناطقی که بستر بیشترین تولید مواداولیه دریایی است.

آنطور که فاطمی می‌گوید: این مناطق محل زادآوری ماهیان و آبزیان است که پس از رشد به دریا بازمی‌گردند. در واقع این ساخت وسازها بیشترین آسیب را به اقتصاد صید و صیادی وارد می‌کند. ساخت بلوار ساحل پشت شهر بندرعباس و  بازارچه در منطقه درگهان قشم نمونه‌هایی از این ساخت وسازهاست. این بازارچه به قیمت نابودی بخشی از مهم‌ترین محل تولید میگوی بندرعباس احداث شده است؛ میگویی که هر کیلوی از آن 8دلار ارزش اقتصادی دارد.

فاطمی تصریح کرد: همه این ساخت‌وسازها در حالی صورت می‌گیرد که ما اراضی پسکرانه گسترده‌ای برای ساخت‌وساز در اختیار داریم و نیازی به تخریب ساحل نداریم.



ورود هزاران تن زباله به دریا

 محیط‌های دریایی مدت‌هاست مثل جنگل، کوهستان و بیابان به انواع زباله و پلاستیک آلوده شده‌اند.

فاطمی با اشاره به اینکه سالانه هزاران تن زباله وارد  آب‌های دریایی کشور می‌شود، گفت: انبوه زباله‌های رها شده در روستاها ومناطق ساحلی، هم منظر ساحل را نازیبا کرده و هم بهداشت و سلامت این مناطق را تهدید می‌کند. زباله‌هایی که نه مکان مشخصی برای دفن آنها وجود دارد و نه نظارتی برجمع‌آوری آنها.

این زباله‌ها به‌تدریج با تجزیه شدن به دریا راه می‌یابند و حیات آبزیان را با چالش مواجه می‌کنند. علاوه براین، آلودگی‌های نفتی ناشی از تردد شناورهای کوچک صیادی و باربری هم به آلودگی‌های خلیج‌فارس دامن زده است. این شناورها باوجود برگزاری دوره‌های آموزشی برای حفظ محیط‌زیست دریا، درنبود نظارت جدی زباله‌های خود را در دریا رها می‌کنند.

او درباره میزان آلودگی خلیج‌فارس می‌گوید: با آنکه برخی منابع، میزان آلودگی خلیج‌فارس را 40برابر استاندارد جهانی اعلام کرده‌اند اما هنوز هیچ کار علمی در این زمینه صورت نگرفته است.در عین حال، زمانی که حجم آلودگی‌های نفتی در این آبراه افزایش می‌یابد میزان آلودگی‌ها به 40برابر استاندارد جهانی می‌رسد.



   غارت منابع آبزی

استاد اکوبیولوژی دریا در گفت‌وگو با همشهری به نابودی منابع آبزی خلیج‌فارس و دریای عمان به بهانه صید خبر داد و گفت: 5سال پیش، چینی‌ها براساس یک قرارداد تحقیقاتی درباره «ذخایر دریایی» وارد دریای عمان  شدند. آنها ابتدا برای تحقیقات خود از تور ترال استفاده می‌کردند که تحت کنترل و نظارت بود اما پس از چندی بر تعداد کشتی‌ها افزوده شد و به بهانه صید فانوس ماهی مشغول صید در دریای عمان شدند. از آن زمان تاکنون چینی‌ها با به کار‌گیری کشتی‌های ایرانی که پرچم ایران بر فراز آنها افراشته است مشغول فعالیت هستند. محمدرضا فاطمی افزود: استفاده از پرچم ایران این شبهه را ایجاد می‌کند که ایران مشغول صیادی است. صید ضمنی این شیوه صیادی(صید با تور ترال) بسیار بالاست.‌آنها با تغییر شیوه صید، ماهیان یال اسب را که حرام گوشت است صید می‌کنند و به شناورهای مادر تحویل می‌دهند و به این شیوه این ماهیان صادر می‌شود. او گفت: فعالیت عمده چینی‌ها صید جانبی است؛ ظاهر کار البته درست است اما شیوه صید به‌گونه‌ای است که کف دریا را جارو و همه آبزیان را صید می‌کنند. این کار باعث شکایت و اعتراض صیادان بومی شده، با وجود این، صید ماهیان به این شیوه شدت گرفته است؛ شیوه‌ای که تداوم آن باعث نابودی آبزیان خلیج‌فارس می‌شود؛ همین حالا هم باعث رکود صید بومیان شده است.