شیعیان، قربانی اختلاف داعش و طالبان

جواد نصرتی - روزنامه‌نگار

یک هفته بعد از حمله خونبار در قندوز در شمال افغانستان، این بار شیعیان در قندهار در جنوب هدف حمله انتحاری قرار گرفتند و ده‌ها نفر از آنان، قربانی اختلاف عقیدتی طالبان و داعش شدند.
به گزارش الجزیره، در حمله انتحاری به مسجد جامع فاطمیه در قندهار، دست‌کم 37نفر شهید و بیش از 70نفر هم مجروح شدند. مسجد جامع فاطمیه، بزرگ‌ترین مسجد شیعیان در شهر قندهار است. حمله هنگام برگزاری نمازجمعه و دقیقا یک هفته بعد از حمله مشابه در قندوز صورت گرفت. بعد از حمله قندوز، داعش خراسان مسئولیت آن را به‌عهده گرفت. حمله هفته گذشته 50شهید و بیش از 100مجروح به جا گذاشت. تا بعد‌از ظهر دیروز هیچ گروهی مسئولیت حمله قندهار را به‌عهده نگرفته بود اما از همان لحظه انفجار گفته می‌شد که این انفجار هم کار داعش خراسان است.
ذبیح‌ا‌لله مجاهد، سخنگوی طالبان در بیانیه‌ای این حمله را محکوم کرد و گفت که عدالت درباره مهاجمان اجرا خواهد شد. بعد از انفجار هم نیروهای ویژه طالبان به محل اعزام شدند تا کنترل اوضاع را به‌دست بگیرند. برخی شاهدان و حاضران در محل به رسانه‌های خارجی از 3 انفجار و برخی دیگر از 4 انفجار گفته‌اند. یک شاهد عینی به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته که ابتدا 2 مهاجم انتحاری در گیت امنیتی خود را منفجر کردند تا راه برای 2 مهاجم دیگر باز شود و آن دو به صف نمارگزاران حمله کردند.
حمله انتحاری در قندهار، پایگاه سنتی طالبان، نشانه‌ای از ناکارآمدی طالبان برای تحقق بزرگ‌ترین وعده خود یعنی تامین امنیت در افغانستان است. طالبان بعد از حمله هفته پیش گفته بود که با برنامه‌ریزان آن حمله برخورد خواهد کرد اما حالا نه‌تنها نتوانسته کسی را در رابطه با انفجار هفته گذشته دستگیر کند که با یک حمله خونبار دیگر هم مواجه شده است. طالبان که خود برای 2‌دهه یکی از عوامل ناآرامی در افغانستان بوده، با وعده تامین امنیت در افغانستان قدرت را در دست گرفته و حالا بروز حملات متعدد در 2ماه گذشته، اعتبار این گروه را زیرسؤال برده است.
تنها رقیب فعال نظامی طالبان در افغانستان، گروه داعش خراسان است؛ هر دو گروه، سنی‌های بنیادگرا هستند اما رقابت قدیمی آنها، در پی نرمش طالبان در برابر غرب و تلاش این گروه برای برقراری رابطه با آمریکا و دیگر کشورها، شدیدتر شده است. از نظر داعش، هرگونه مذاکره و همکاری احتمالی با غرب مطرود است اما طالبان که با تنگنای شدید مالی روبه‌رو است و به‌دنبال کسب مشروعیت بین‌المللی است، ناگزیر از تعامل با غرب است و تا همین حالا، 2دور مذاکره رو در رو با آمریکا و اتحادیه اروپا برگزار کرده است.
داعش خراسان، در آخرین روزهای حضور نظامی آمریکا در افغانستان با حمله به فرودگاه کابل و کشتن تعداد زیادی غیرنظامی و چند نظامی آمریکایی، رقابت خونبار با طالبان را به‌صورت علنی وارد فاز جدید کرد و از آن زمان، به جز 2حمله به مساجد شیعیان در شمال و جنوب، به یک مسجد در کابل هم حمله کرده است. این گروه همچنین چند حمله علیه مقامات محلی طالبان در جلال‌آباد انجام داده است.
براساس یک گزارش سازمان ملل، در ماه‌های منتهی به خروج کامل نیروهای آمریکایی، بین 80تا 100هزار نیرو از آسیای میانه، قفقاز شمالی، پاکستان و منطقه مسلمان‌نشین سین‌کیانگ چین وارد افغانستان شده‌اند. تعدادی از این جنگجوها، جذب داعش خراسان که شاخه محلی داعش است، شده‌اند. این گروه بعد از حمله هفته گذشته اعلام کرد که عامل انتحاری، یکی از مسلمانان اویغور منطقه سین‌کیانگ چین بوده است.
داعش خراسان، از میان تمامی گروه‌های نظامی فعال در افغانستان، بی‌رحم‌ترین و ترسناک‌ترین گروه بوده است و در کنار حمله به نیروهای امنیتی، سیاستمداران، مسئولان دولتی و فعالان مدنی، به‌صورت مرتب به شیعیان در افغانستان، به‌خصوص شیعیان هزاره حمله کرده است. آنها نسبت به شیعیان قسی‌القلب‌تر بوده‌اند و از قتل‌عام دانش‌آموزان دختر تا کشتار در یک زایشگاه را در پرونده دارند. شیعیان در افغانستان البته فقط از سوی داعش خراسان مورد حمله قرار نمی‌گرفتند، در دوران حکومت طالبان در دهه1990، شیعیان در مناطق مختلف قتل‌عام شدند. در دوران بعد از طالبان، وضعیت شیعیان کمی بهتر شد اما آنها به‌شدت از اشرف غنی آخرین رئیس‌جمهور افغانستان به‌خاطر اینکه نتوانسته برای تامین امنیت شیعیان گام مثبتی بردارد انتقاد داشتند و خودشان برای برقراری امنیت دست به اسلحه شده بودند.
همزمان با قدرت‌گیری طالبان و سقوط شهرهای کلیدی افغانستان در ماه‌های گذشته، نگرانی شیعیان هم افزایش یافت؛ هرچند مقامات طالبان بارها تلاش کردند تا به آنها اطمینان دهند که امنیت آنها تامین خواهد شد. این موضع‌گیری‌ها البته برخلاف گزارش‌هایی بود که نهادهای بین‌المللی درباره برخورد با هزاره‌ها منتشر می‎کردند. در یک نمونه معروف، عفو بین‌الملل 2‌ماه قبل در گزارشی اعلام کرد که 9اقلیت قومی هزاره، در استان غزنی به‌صورت بی‌رحمانه‌ای توسط طالبان به قتل رسیده‌اند. در این گزارش آمده بود که 3نفر از آنها، بی‌رحمانه شکنجه هم شده بودند. گزارش‌های زیاد دیگری هم درباره تخریب مکان‌ها و یادبودهای متعلق به هزاره‌ها در سراسر افغانستان منتشر شده است. با این حال، رهبری طالبان به‌صورت رسمی سیاست همراهی با هزاره‌ها را در پیش گرفته و در تلاش است که خود را حامی آنها نشان دهد. اما وقتی از هسته رهبری طالبان دور شویم، با زیرشاخه‌های متعددی مواجه می‌شویم که هر کدام رویکرد مخصوص به‌خود را در مواجهه با شیعیان و هزاره‌ها دارند و این نگرانی در میان شیعیان وجود دارد که بعد از کم‌رنگ‌شدن حضور رسانه‌های خارجی در افغانستان و توافق احتمالی طالبان با غرب، توجه به برخورد با اقلیت‌ها هم کم‌رنگ و زندگی، دوباره بر آنها سخت شود. اما تا آن موقع، شیعیان با تهدید بزرگ‌تر و فوری‌تری به نام داعش خراسان و رقابت شدید این گروه با طالبان مواجه هستند. چیزی که احتمالا شیعیان فکرش را نمی‌کردند، قربانی‌شدن در جنگ قدرت طالبان و داعش خراسان بوده است که زندگی را بر آنها تلخ‌تر از گذشته کرده است.