مترو به نفع نابینایان فرهنگسازی کند
سهیل معینی*
واقعیت این است که تا به امروز اقداماتی برای افزایش دسترس‌پذیری ایستگاه‌های مترو، مختص افراد معلول به‌ویژه نابینایان و کم‌بینایان در ایستگاه‌های مترو انجام شده است؛ بسیاری از ایستگاه‌ها به مسیرهای ویژه عبور‌و‌مرور نابینایان مجهز شده، ورودی‌ها برای افراد ویلچرسوار و دارای مشکلات حرکتی مناسب‌سازی شده است، بسیاری از ایستگاه‌ها به آسانسور مجهز شده و اقدامات مثال‌زدنی دیگری که در مقایسه با گذشته بسیار متفاوت بوده اما با وجود تمام پیشرفت‌ها، هنوز دغدغه ایمنی در دسترسی کامل به ایستگاه‌های مترو وجود دارد که نیازمند نظارت و توجه بیشتر است.
ما و تمام انجمن‌هایی که در ستاد مناسب‌سازی فضاهای شهری در زمینه مناسب‌سازی فضا برای معلولان برنامه‌ریزی و نظارت‌هایی داشتیم، بحث‌های مفصلی با مسئولان مترو در زمینه ارزیابی وضعیت دسترس‌پذیری ایستگاه‌های مترو برای افراد مختلف معلول اعم از نابینا و افراد دارای مشکلات حرکتی از ایستگاه‌های قدیم تا ایستگاه‌های جدید داشتیم اما همچنان این دغدغه وجود دارد که آیا در زمان افتتاح یک ایستگاه جدید، تمام ضوابط دسترس‌پذیری برای معلولان رعایت شده است یا نه؟ در برخی از مواقع در زمان افتتاح ایستگاه‌های جدید مشاهده می‌شود که با وجود گوشزد و نظارت‌های اعمال شده، برخی از ضوابط رعایت نشده است؛ به‌عنوان مثال جای آسانسور وجود دارد اما آسانسور تعبیه نشده است و اعلام می‌شود که منتظر تامین‌اعتبار است یا مسائل فنی در برخی از مسیرها اجرا نشده و نواقصی در حوزه دسترس‌پذیری دارد که برای نابینایان و سایر معلولان خطر‌آفرین است.
بزرگ‌ترین اولویت و فاکتور برای معلولان دارای محدودیت‌های حرکتی، اصل دسترس‌پذیری در محیط است اما شاخص اصلی برای نابینایان ایمنی در تردد و ایمنی دسترس‌پذیری به محیط است. به همین دلیل مترو به‌دلیل پیچیدگی ساختمان، وجود خطوط و سکوهای ترددی متفاوت یکی از پرچالش‌ترین محیط‌ها برای تردد نابینایان است که فارغ از سروصداهای موجود در مترو، خطر سقوط از سکوها بزرگ‌ترین خطر و آسیب جانی به‌حساب می‌آید.
قطعا اقدامات صورت‌گرفته در مترو نسبت به سابق بسیار متفاوت بوده و شرایط لازم برای تردد معلولان فراهم شده است اما این اقدامات نه به اندازه‌ای که انتظار کامل جامعه نابینایان را برآورده کرده و نه به اندازه‌ای که تردد نابینایان در شهرها و کشورهای در حال توسعه را فراهم کرده، بوده است. اینجا پایتخت است و همه نابینایان کشور مثل تمام مردم گذرشان به مترو می‌افتد؛ مترو از نظر اقتصادی، مناسب‌ترین وسیله حمل‌ونقل عمومی است که امکان جابه‌جایی سریع مسافران را دارد. بدون شک در شرایط اقتصادی فعلی و افزایش هزینه‌های جابه‌جایی با حمل‌ونقل خصوصی امکان استفاده از این سیستم برای اکثریت معلولان و افراد نابینا فراهم نبوده و این افراد مجبور هستند از سیستم حمل‌ونقل عمومی مثل مترو استفاده کنند. به همین دلیل این سیستم نیازمند نظارت قوی‌تری است تا به استانداردهای ایمنی و قابل‌دسترس مجهز باشد.
حادثه سقوط بانو «هما بدر» در ایستگاه خزانه و فوت ایشان در این ایستگاه در سال 1398باعث شد تا با رسانه‌ای شدن مباحث و پیگیری جامعه معلولان، دستورالعمل‌هایی در حوزه تردد افراد معلول به‌خصوص نابینایان در ایستگاه‌های مترو اعمال شود. به‌صورت ویژه بعد از این حادثه کارکنان مترو مکلف شدند که وقتی نابینایی وارد ایستگاه‌ها می‌شود، توسط مأموران همراهی و سوار قطار شود. این طرح اگرچه مدتی اجرا شد اما از آنجا که بسیاری از دستورالعمل‌ها در مدیریت‌های مختلف عملیاتی نمی‌شود، این دستورالعمل هم در ایستگاه‌ها اجرا نشده یا به‌گفته بسیاری از نابینایان، اجرای آن بسیار ضعیف شده است؛ چرا که یک سیستمی برای نابینا وجود ندارد که زمان ورود به ایستگاه بتواند اعلام کند که به کمک نیاز دارد درحالی‌که به‌عنوان نمونه در کشور انگلستان چنین امکانی در زمان ورود افراد معلول وجود دارد. در متروی تهران نیز آموزش کارکنان در این زمینه می‌تواند بسیار مؤثر باشد که برای همراهی و یاری رساندن به افراد نابینا در مسیرهای عبور نابینایان آماده باشند.
ایمنی سکوها و منطقه حایل لبه سکو با عرض و پهناوری مشخص، ازجمله مسائل بسیار مهم است به‌گونه‌ای که وقتی فرد نابینا متوجه می‌شود که وارد منطقه حایل شده بتواند از خودش محافظت کند. در غیراین صورت خطر سقوط وجود دارد.
مسئله دیگر این است که در بسیاری از کشورها جایگاه ویژه افراد دارای معلولیت مشخص شده و درصورت شلوغی مترو مردم به‌گونه‌ای آموزش دیده‌اند که از تضییع حقوق معلولان ازجمله افراد نابینا و حتی افراد سالمند جلوگیری کرده و صندلی افراد معلول را ترک می‌کنند اما در کلانشهر تهران فرهنگسازی و آموزش کافی در این زمینه داده نشده و رعایت حال معلولان در داخل قطارها از اولویت چندانی برخوردار نیست. تقاضای ما از مسئولان مترو افزایش فرهنگسازی در این زمینه است که نسبت به این مسئله یعنی رعایت حق‌تقدم معلولان و حتی سالمندان در مترو و داخل واگن‌ها اطلاع‌رسانی بیشتری صورت گیرد و از ظرفیت‌های موجود برای تبلیغ در این زمینه بهره‌برداری شود.
* مدیرعامل شبکه تشکل‌های نابینایان و کم‌بینایان کشور
