کارنامه کامل

علیرضا محمودی -روزنامه‌نگار

فتحعلی اویسی (1400-1324) با 2کارنامه متفاوت در بازیگری سینما، بار دیگر بحث تنگناهای بازیگری در سینمای نیمه‌صنعتی فارسی را در محافل سینمایی داغ کرد. بسیاری در متونی که درباره کارنامه این بازیگر فقید نوشتند، دوران کار او را به‌عنوان بازیگر ‌به 2دوره تقسیم می‌کنند؛ دورانی که اویسی به‌عنوان بازیگر شاخص نقش‌های منفی در تولیدات هیجان‌انگیز سینمای ایران طی 2دهه بازیگری متفاوت می‌نمود. این نگرش که او فراتر از نقش‌‌هایی است که در مقابل ستارگان فیلم‌های پر زد و خورد ظاهر می‌شد، از حضور غیرقابل چشم‌پوشی بود که در فیلم‌های غیرتجاری چون ساخته‌های ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی و علی حاتمی رقم زده بود. او در بستر مناسب این فیلم‌ها، تعریف عمیق‌تری از نقش منفی و ارائه غافلگیرانه از نقش‌های دوم در سینمای بعد از انقلاب رقم زد. این موقعیت استثنایی باعث شد که اخباری از حضور او در نقشی متفاوت در پروژه کارآگاه یحیی ساخته مهرجویی، نشانه تولد بازیگری در نقش‌های اول بدون ویژگی‌های ظاهری لازم برای چنین نقش‌هایی در سینمای ایران بود. اما این فیلم ساخته نشد و اتفاق دیگری دوران تازه‌ای برای اویسی پیش آورد. فتحعلی اویسی با حضور در مجموعه‌های تلویزیونی طنز که روش تازه‌ای در برنامه‌سازی‌ سیما محسوب می‌شد، به‌عنوان بازیگر تازه‌نفسی برای تولیدات کمدی پا به عرصه گذاشت. او بعد از مجموعه بازیگران ساعت‌خوش برخلاف کارنامه 2دهه بازیگری خود، جلوه تازه‌ای از بازی در نقش مردان پا‌به‌سن‌گذاشته بامزه روی آنتن فرستاد.
او با جان‌دادن به نقش مردان خوش‌حرف و خوش‌مشرب و کلبی‌مسلک، تیپ متفاوتی را بنا نهاد. مخاطبان انبوه تلویزیون با فراموش‌کردن همه خاطرات خشن فیلم‌های کارنامه قبلی اویسی، او را در نقش کیومرث کاووسی دربست پذیرفتند؛ تولد دوباره برای بازیگری که دیگر تماشاگر برایش ردایی جز بازی کمدی نمی‌پسندید. این موفقیت همزمان با گرایش سینمای عامه‌پسند به تولید انبوه کمدی‌های ارزان اویسی را به پای ثابت این فیلم‌ها کشاند. او همچون دهه60 که بازیگر-نقش ضد‌قهرمانان بود، در تولیدات دهه80 بازیگر-نقش مردان کهنسال بامزه شد. گردش بزرگ کارنامه او با شانسی که کمتر برای بازیگری پیش می‌آید، با اتکا‌ به توانایی‌های حرفه‌‌ای کاملا مناسب با چرخه تولیدات سینمای ایران همزمان شد.
اینکه تولیدات چرخه فیلم‌های اکشن و تولیدات فیلم‌های کمدی در سینمای نیمه‌صنعتی ایران بازیگران تیپ خود را از میان تولیدات موفق قبلی‌ یا بازیگران امتحان پس‌داده در تلویزیون انتخاب می‌کنند، نیاز تولید است، نه گزاره‌ای پیرامون قضاوت کارنامه یک بازیگر. فتحعلی اویسی بازیگری حرفه‌ای بود. در معمولی‌ترین فیلم‌ها هم بهترین عرضه‌اش را می‌توان تماشا کرد. اینکه در دهه60 او با سینماگران شاخص کار کرد، حاصل انتخاب کارگردانان شاخص بود. در دهه80 و 90 کارگردانان شاخص دنبال شکل دیگری از بازیگری بودند. سینمای کمینه‌گرا و واقع‌نمای ایرانی جایی برای حضور بازیگران تیپ نداشت. قضاوت درباره کارنامه اویسی، جدا از متن رویداد‌هایی فرهنگی و اقتصادی که به تولیدات سینمایی منتهی می‌شوند، ناقص است. او به‌عنوان یک بازیگر‌-نقش کارنامه کاملی دارد.