حمایت از بازماندگان کرونا زیر سایه محدودیت‌ها

لیلا شریف-روزنامه‌نگار

در نقطه شروع کرونا، درست همان زمانی که بسیاری گمان می‌کردند این ویروس تنها برای چند‌ماه دوام می‌آورد و با آمدن فصل گرما دیگر خبری از کرونا نخواهد بود، کمک به آسیب‌دیدگان کرونا آسان‌تر انجام می‌شد. در آن زمان هنوز خبری از مشکلات اقتصادی و روحی کرونا نشده بود و همه تمام تلاش خود را می‌کردند تا مسیر را برای حرکت کرونا و مشکلاتش سخت کنند. در آن زمان نهادهای غیردولتی نیز در حد وسع خود وارد میدان شدند و باری از دوش آسیب‌دیدگان کرونا برداشتند. هرچند افزایش تلفات کرونا و شدت‌گرفتن تورم موجب شد تا نهادهای غیردولتی نیز در مسیر کمک‌های خود با مشکلاتی مواجه شوند اما هنوز هم این نهادها از پای ننشسته‌اند و با تکیه بر منابع محدود مالی خود در میدان حمایت از بازماندگان کرونا نقش‌آفرینی می‌کنند. برای بررسی وضعیت نهادهای غیردولتی در رابطه با حمایت از بازماندگان کرونا نظر سه چهره فعال در این حوزه را جویا شدیم. از نظر این سه فعال اجتماعی، در دسترس‌نبودن اطلاعات مربوط به خانواده‌هایی که فردی را به‌دلیل کرونا از دست داده‌اند، مشکلی جدی در مسیر فعالیت نهادهای غیردولتی است که به همکاری نهادهای دولتی نیاز دارد.

توان محدود نهادهای غیردولتی برای حمایت از کودکان آسیب‌دیده کرونا

عقیل عزتی_ مدیرعامل مؤسسه توانمند‌سازی‌ کودکان

نبود آگاهی کافی از امکاناتی که بازماندگان می‌توانند دریافت کنند، یک مشکل اساسی در این حوزه است که نیاز به حضور فعال نهادهای غیردولتی دارد. به‌عنوان مثال ما بارها با خانواده‌هایی مواجه شده‌ایم که کمترین اطلاعاتی در رابطه با دفترچه سلامت همگانی داشتند و به‌واسطه‌ یک نهاد غیردولتی توانستند به امکانات لازم دست پیدا کنند. در واقع فقر ارتباطی و اطلاعاتی در میان بازماندگانی که در روستاها و شهرهای کوچک زندگی می‌کنند، وجود دارد و نهادهای غیردولتی می‌توانند به‌عنوان واسطه اطلاع‌رسانی وارد میدان شوند و خدماتی که در ساختار دولتی وجود دارد را به این دسته از افراد اطلاع بدهند.
اکنون بیش از 51هزار کودک، پدر یا مادر خود را به‌دلیل کرونا از دست داده‌اند، شاید چند NGO بتوانند به چند کودک و خانواده‌ آنها کمک کنند اما اگر بخواهیم به شکل ساختارمند در مسیر حل مشکل این افراد قرار بگیریم، نیازمند شناسایی ظرفیت‌های موجود دولتی هستیم. مشکل این است که ساختارهای دولتی ظرفیتی را ایجاد می‌کنند اما به‌جای آنکه به سراغ بازماندگان نیازمند بروند، منتظر مراجعه این افراد می‌مانند و روند ارائه خدمات معمولا به کندی پیش می‌رود.
باید قبول کنیم که توان نهادهای غیردولتی برای حمایت از بازماندگان کرونا محدود است و تنها یک‌سری فعالیت‌های محدود را می‌توانند پیش ببرند. در همین راستا ما شاهد بودیم که این نهادها در حوزه حمایت‌های روحی، مشاوره و تهیه اقلام فعالیت کرده‌اند اما از نظر من وظیفه اصلی نهادهای غیردولتی را باید در گوشزد کردن وظایف نهادهای دولتی خلاصه کرد چراکه این نهادهای دولتی هستند که در این بحران اقتصادی از توانایی کافی برای حمایت از کودکانی که والدین خود را به‌دلیل کرونا از دست داده‌اند، برخوردارند. نهادهای غیردولتی با توجه به امکانات موجود، می‌توانند عده محدودی از کودکان آسیب‌دیده به‌دلیل کرونا را پوشش دهند و حمایت 51هزار کودک که پدر یا مادر خود را از دست داده‌اند، از توان نهادهای غیردولتی خارج است. اگر بخواهیم واقع‌گرایانه به این موضوع نگاه کنیم باید بگوییم که هرچند نهادهای غیردولتی با تمام توان از کودکان آسیب‌دیده کرونا حمایت می‌کنند و فعالیت‌هایی همچون مشاوره و حمایت تحصیلی و مالی  را در فهرست فعالیت‌های خود قرار داده‌اند اما این کمک‌ها به‌معنای پوشش کامل نیازها نیست.

مشاوره رایگان؛ راهی برای کاهش فشار روانی بازماندگان

لیلا ارشد- مدیرعامل مؤسسه خانه خورشید

ازدست‌دادن اعضای خانواده، سختی‌ها و سوگ متفاوتی را در دوره کرونا به افراد تحمیل کرد. زمانی که عضوی از خانواده که بار اقتصادی خانواده را بر دوش داشت، از دست می‌رود، بدون شک شرایط برای مادر خانواده سخت‌تر از سایر اعضا خواهد شد. در شرایطی که تورم هر روز افزایش پیدا می‌کند اگر مادر خانواده شغلی نداشته باشد، مسائل خانواده بسیار پیچیده و بغرنج خواهد شد، به همین دلیل نیاز به حمایت‌های خاص برای این‌دسته از بازماندگان احساس می‌شود.
تجربه کرونا در مدت اخیر به ما نشان داده است که بازماندگان، از سوگواری جمعی محروم می‌شوند و افراد در تنهایی باید با اتفاقی ناگوار در زندگی خود کنار بیایند. زنان و مردانی که همسر خود را در این دوران از دست داده‌اند باید خلأ عاطفی ایجادشده را مدیریت کنند و از سوی دیگر اگر خانواده فرزندی دارد، آن پدر یا مادر خود را موظف می‌داند که در کوتاه‌ترین مدت و به‌تنهایی نقطه پایانی برای سوگواری خود بگذارد تا سکان خانواده را به‌دست گیرد.
این شرایط نامناسب اقتصادی و روحی، مسیر دشواری را پیش‌روی خانواده‌های بازماندگان قرار می‌دهد و در این میان است که ما نیازمند نقش‌آفرینی نهادهای غیردولتی در کنار نهادهای دولتی برای حمایت از چنین خانواده‌هایی هستیم. ما نیاز داریم تا امکانات خاصی برای خانواده‌هایی که سرپرست خود را از دست داده‌اند، درنظر بگیریم و در مسیر حمایت اقتصادی، راهکاری مستمر را پیش‌روی این افراد قرار دهیم. این کمک می‌تواند شامل تأمین هزینه‌های درمانی و اجتماعی یا حتی کمک‌هزینه زندگی روزمره باشد. چنین اقدامات کمک‌کننده‌ای تا حدی موجب می‌شوند تا آن فشار حاصل از سوگ قابل‌کنترل شود و از سوی دیگر بازماندگان نیز خود را در تنگنای اقتصادی تصور نمی‌کنند و امکان بیشتری برای حمایت عاطفی از یکدیگر دارند. اگر بخواهم از نحوه فعالیت تشکل‌های غیردولتی در این حوزه صحبت کنم باید بگویم که این مجموعه‌ها نگاه خاصی به سلامت روان بازماندگان داشتند و مؤسسه ما نیز تلاش کرد تا با ارائه مشاوره‌های رایگان، باری را از دوش بازماندگان بردارد و تا حدودی غم افراد را کاهش دهد.
از سوی دیگر برخی از نهادهای غیردولتی در مسیر تأمین هزینه‌های مسکن بازماندگان کرونا گام برداشتند و مبلغی را به‌صورت ماهانه و در حد توان خود به این خانواده‌ها پرداخت کردند. توجه به فرزندان خانواده‌هایی که عزیزی را در کرونا از دست داده‌اند در دستور کار برخی از نهادهای مدنی قرار گرفته است و ما تلاش می‌کنیم با ارائه مشاوره و بسته‌های حمایت تحصیلی، همچون معلم خصوصی و لوازم التحریر، فضا را برای بازگشت این کودکان به زندگی عادی مهیا کنیم.
اما باید قبول کرد که نهادهای غیردولتی نیز با توجه به شرایط اقتصادی و تورم ایجاد شده، بیش از پیش با محدودیت‌های مالی روبه‌رو هستند و این شرایط بر نحوه کمک‌رسانی و عملکرد آنها اثر گذاشته است. نباید توقع داشت که این نهادها، یک‌تنه در نقش حامی بازماندگان کرونا ظاهر شوند. ما در سال‌های اخیر با این مشکل مواجه شده‌ایم که حامیان، توان ارائه کمک‌هایشان در سطح چند سال گذشته را ندارند.
بنابراین نهادهای مدنی می‌توانند در مسیر حمایت از بازماندگان قرار بگیرند اما برای حمایت ساختارمند اقتصادی، نیازمند ورود نهادهای دولتی هستیم.

دردسترس‌نبودن اطلاعات بازماندگان، مانع کمک رسانی مسنجم شد

حسن موسوی چلک- رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران

کرونا عوارض مختلفی را به جامعه تحمیل کرد، در این میان افرادی نیز نزدیکان خود را از دست دادند. تجربه به ما نشان داده است که آسیب کرونا با توجه به سطح اقتصادی افراد متفاوت است. در این حوزه نقش نهادهای دولتی و غیردولتی برای کاهش مشکلات اقشار آسیب‌پذیر بسیار قابل‌توجه است.
تاکنون بیش از 120هزار و 600نفر جان خود را به‌دلیل کرونا از دست داده‌اند و این آمار حرف‌های ناگفته بسیاری دارد و یکی از این حرف‌های ناگفته مربوط به خانواده‌های این درگذشتگان است. در گام اول حاکمیت باید چند کار را انجام می‌داد؛ جمع‌آوری اطلاعات این خانواده‌ها و ارتباط با آنها برعهده حاکمیت است. در ماه‌های ابتدایی فراگیری کرونا و زمانی که نزدیک به 3هزار نفر جان خود را به‌دلیل کرونا از دست داده‌ بودند، ما به‌عنوان انجمن مددکاران اجتماعی ایران، نامه‌ای را خطاب به وزیر سابق بهداشت و درمان نوشتیم و در جلسه با رئیس‌جمهور نیز بر این نکته تأکید کردیم که برقرار ارتباط با این خانواده‌ها ضرورت دارد. ما حتی اعلام کردیم که با اجازه دولت، شماره این خانواده‌ها در اختیار شعبه‌های انجمن در سراسر کشور قرار گیرد و از این طریق امکان برقراری ارتباط به شکل سازماندهی‌شده ممکن شود و ما بتوانیم در یک بازه زمانی کوتاه خدمات مناسب را ارائه کنیم. برقراری ارتباط نهادهای غیردولتی با خانواده‌ها به چند دلیل ضروری بود و هست، بازماندگان کرونا به‌دلیل شرایط خاص نتوانستند آیین سوگ را برگزار کنند و این وضعیت جدید مانع از این شد تا افراد فشارهای روحی خود را کاهش دهند، به همین دلیل در میان بازماندگان کرونا، افراد نیازمند به مشاوره سوگ وجود داشت.
برخی از افراد نیز به‌دلیل کرونا، سرپرست خود را از دست داده‌اند یا کودکی یتیم شده است، اگر این افراد سرپرست مؤثری نداشته باشند، نیازمند یک‌سری حمایت‌ها مانند پیگیری برای برقرار مستمری بازنشستگی هستند.
در این میان افرادی هم سرپرست خانواده خود را از دست دادند اما این فرد از بیمه برخوردار نبوده است، بدون شک بازماندگان این افراد باید به سازمان‌های ارائه‌کننده حمایت‌های اجتماعی ارجاع شوند. در این بخش نیز نیازمند تسریع در مسیر تحت پوشش قراردادن افراد یا ارائه مستمری هستیم. در این میان نباید فراموش کرد که برخی از این خانواده‌ها نیازمند حمایت مستمر هستند و نباید رها شوند.
بنابراین برقراری ارتباط با خانواده‌ها و برنامه‌ریزی متناسب با شرایط خاص آنها، نیازمند دسترسی نهادهای غیردولتی به اطلاعات منسجم است؛ اطلاعاتی که تنها با پشتیبانی سازمان‌های دولتی قابل‌دسترس است. سازمان‌های غیردولتی در دوران کرونا از همان روزهای اول در کنار دولت فعالیت کردند و در حوزه بازماندگان به‌دلیل آنکه امکان برقراری ارتباط به‌صورت نظامند میسر نشده بود، ما شاهد بودیم که نهادهای غیردولتی به‌صورت جسته و گریخته به حمایت‌های مالی و روحی از بازماندگان کرونا پرداختند. در واقع من به‌عنوان رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ندیدم که به شکل نظام‌مند از ظرفیت نهادهای غیردولتی استفاده شود. اطلاعات به‌درستی در اختیار این نهادها قرار نگرفت تا جمعیت گسترده‌تری مورد حمایت قرار بگیرند.
به‌طور معمول سازماندهی مدیریت بحران برای استفاده از سازمان‌های غیردولتی و انجمن‌های صنفی در این حوزه‌ها چندان قوی نیست و درواقع دسترسی نداشتن به اطلاعات بازماندگان کرونا موجب شد تا هر نهاد غیردولتی براساس اطلاعات پراکنده‌ای که از این افراد به‌دست می‌آورد، دست به کمک‌های مختلفی بزند؛کمک‌هایی که به‌دلیل نبود اطلاعات، نمی‌توانند نظام‌مند باشند. تکمیل اطلاعات نزدیک به 130نفر با تکیه به سازمان‌های دولتی عریض و طویلی که داریم، کار چندان سختی نبود و حتی موجب اعتمادسازی مردم نسبت به نهادهای دولتی و غیردولتی می‌شد اما این خواسته مورد توجه قرار نگرفت.
در یک‌ماه اخیر کمیته‌ای با مسئولیت کمیسیون اجتماعی مجلس برای پیگیری این موضوع تشکیل شده است و از چند انجمن برای مشورت دعوت به عمل آمده است اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده. این کمیته با هدف حمایت از بازماندگان و خانواده‌هایی که از کرونا از نظر مالی و جانی تأثیر پذیرفته‌اند، تشکیل شده است.
نباید فراموش کرد که فعالیت‌های انجمن به‌صورت فردی اثرگذار است اما واقعیت این است که گستره نیازها به‌مراتب گسترده‌تر از این است که با ارائه خدمات جزیره‌ای بتوان به‌طور کلی مشکلات را حل کرد.