لزوم تشکیل « دیده‌بان مستقل» برای سنجش کیفیت زندگی شهرها

سیدمهدی معینی- شهرساز و پژوهشگر مسائل شهری

شهرها همچون انسان که دارای 4علائم حیاتی نبض، تنفس، فشارخون و درجه حرارت مناسب هستند، علائم حیاتی خاصی دارند که نیاز است توسط مدیریت شهری و شهروندان آن، به‌طور مستمر کنترل شوند. بدین جهت امروزه می‌توان از دانش محلی برای سنجش سرزندگی یک ‌جامعه و حمایت از اقدامات مدیریت شهری در راستای بهبود کیفیت زندگی جمعی استفاده کرد. داده‌های محلی جمع‌آوری‌شده از طریق برنامه برای حمایت از راه‌حل‌های مبتنی بر شواهد محلی برای بهبود کیفیت زندگی در سطح جامعه نیز استفاده می‌شود. نشانه‌های حیاتی شهرها با هدف الهام‌بخشیدن به مشارکت مدنی، ایجاد تمرکز برای بحث عمومی و کمک به طیف وسیعی از بازیگران برای انجام اقدامات و منابع مستقیم در جایی که بیشترین آسیب را خواهند داشت، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
علائم یا نشانه‌های حیاتی شهرها نیز داده‌های جمع‌آوری شده از منابع مختلف معتبر هستند که «نبض» شهر یا محله‌های آن‌را به‌عهده می‌گیرند. این نشانه‌ها (معیارها) مبتنی بر جامعه، تصویری از کیفیت زندگی و سلامت کلی هر شهر یا محله‌های آن است. علائم حیاتی به اعضای جامعه، تصمیم‌گیرندگان و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا پیشرفت شهرها را در جهت نتایج مثبت و معنادار در سطح جامعه اندازه‌گیری کنند و نیازها را به روش‌های خاص و قابل اجرا بسنجند.
برای مثال، بسیاری از شهرهای بزرگ جهان ازجمله اغلب شهرهای کانادا، گزارش پایش عملکرد خود را براساس چشم‌انداز و معیارهای تعیین‌شده روی حیاتی‌ترین مسائل شهر به‌طور رسمی و به‌طور دوره‌ای یا سالانه از طریق نهادهای مدنی غیردولتی اطلاع‌رسانی می‌کنند. علائم حیاتی، گسترده‌ترین برنامه داده کانادا مبتنی بر جامعه است. بیش از 65بنیاد جامعه ملی و 41بنیاد جامعه بین‌المللی با هدایت نهادهای مستقل غیردولتی جامعه کانادا، گزارش‌های مربوط به علائم حیاتی شهر را تهیه می‌کنند.
علائم حیاتی یک تصویر کلی از موفقیت‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های مناطق شهری را از دیدگاه جامعه براساس واقعیت ارائه می‌دهد. این داده‌ها را می‌توان برای توسعه مؤثر جامعه و برنامه‌ریزی اجتماعی استفاده کرد. این علائم نمای کلی از کیفیت زندگی در جوامع محلی را ارائه می‌دهند و به‌عنوان ابزاری برای بهبود درک موفقیت‌ها و مباحث مهم در جوامع برای تغییر و مشوق مؤثری برای تصمیم‌گیری به‌حساب می‌آیند. جمع‌آوری داده‌های عمیق و نظرسنجی از ادراک شهروندان کمک می‌کند تا مدیریت شهری عمیقا وارد جوامع محلی و اولویت‌های این مناطق شود. علائم حیاتی اطلاعات واقعی و مرتبط را ارائه می‌دهد تا با اطلاعات جمع‌آوری‌شده بتوان به بهترین نحو هم نیازهای امروز را برطرف کرد و هم برای فردا آماده شد. بدون‌شک اطلاعاتی که از سوی نهادهای مردم‌نهاد و مستقل منتشر می‌شود، از اعتبار بیشتری برخوردار است؛ چراکه هم بی‌طرف بوده و هم منافع مردم را بیشتر مدنظر قرار می‌دهد و آمار و اطلاعات آن کمتر دستکاری می‌شود. یکی از این سازمان‌های مردم‌نهاد که قبلا در سایت نیز معرفی کردم، دیده‌بان حیاتی تورنتو به‌عنوان یک سازمان مردم‌نهاد که از سال1981 در کلانشهر تورنتو کانادا با شعار «اجازه بدهید همه باهم کار کنیم تا شهری بسازیم که برای همگان کار کند» تاسیس شده است. این نهاد روی کیفیت زندگی شهروندان تورنتو از جنبه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، حمل‌ونقل، ایمنی و امنیت و مسائل زیست‌محیطی شهر تورنتو متمرکز است. این نهاد مطالعات و مشاهدات خود را برای آگاهی همگان و همچنین کسانی که قصد اقامت، کار یا سرمایه‌گذاری در این شهر را دارند، به‌طور مرتب منتشر می‌کند و در اختیار همگان قرار می‌دهد. انتشار این گزارش در شهرهایی که به‌دنبال برندسازی و رقابت با سایر شهرهای دنیا برای جذب سرمایه و گردشگر هستند، بسیار حائز اهمیت است.
آخرین گزارش سال 2019- 2020 منتشر شده این نهاد در قالب «دردهای فزاینده در میان دستاوردهای محدود»، وضعیت شهر را در قالب علائم حیاتی تورنتو در 10محور شامل:
 1-درآمد و ثروت، مسکن، 2-اشتغال، 3-هنر، فرهنگ و تفریح، 4-محیط‌زیست، 5-حمل‌ونقل(جابه‌جایی)، 6-تعامل و تعلق مدنی، 7-محیط‌زیست، 8-سلامت و تندرستی، 9-یادگیری و 10-ایمنی از آمار جمع‌آوری شده توسط نهادی مستقل را که براساس مطالعات و بازدیدهای میدانی اطلاعات را به‌دست آورده، نشان می‌دهد. این گزارش 144صفحه‌ای به‌عنوان یک تصویر کلی از روندها و مسائل مؤثر بر کیفیت زندگی در شهر عمل می‌کند. گزارش علائم حیاتی تورنتو یک تصویر سریع از موضوعات مهم برای ساکنان و روند نیازها و خدمات در اختیار عموم مردم به‌خصوص مدیریت شهری قرار می‌دهد تا آنها بتوانند برنامه‌های آگاهانه‌تری برای آینده شهر تهیه کنند و الگوی مفیدی برای خیلی از شهرهای دنیا شده است.
در مقدمه این گزارش آمده که آنها برای نخستین‌بار برای تجزیه و تحلیل داده‌های ثانویه که به‌طور کلی در دسترس عموم نیستند، فراتر از گزارش‌های منتشر شده اقدام کرده‌اند. این گزارش دارای بیش از 600پاورقی، ارجاع به بیش از 294گزارش و منابع داده منحصربه‌فرد و مشارکت بیش از 100نفر کارشناس و متخصص است. در سراسر گزارش، سازمان‌هایی که روی راه‌حل‌ها کار می‌کنند، برجسته شده‌اند و توصیه‌های سیاستی منتخب از محققان و سازمان‌های برجسته  ارائه داده شده است. اما نکته اینجاست که در سال2020-2019 با رشد سریع شهرنشینی، جمعیت تورنتو 77هزارنفر افزایش یافته که این رشد به اندازه 4شهر در ایالات متحده است. بنابراین تورنتو در حال چرخش است و وقتی اعداد را دقیق‌تر بررسی می‌کنیم، الگوی عمیقی از سوء‌توزیع خدمات مشاهده می‌شود که شهر تورنتو برای همه کار نمی‌کند. درحقیقت، برای اکثریت رو به رشد، مبارزه جدی‌ای برای زندگی در شهر به راه افتاد و خطوط روند نشان می‌دهد که اوضاع بدتر از قبل شده است.
با وجود انتشار گزارش‌های رسمی از طرف شهرداری‌ها و شورای شهر از عملکرد خود، به‌نظر می‌رسد که شهرهای بزرگ ما به‌خصوص تهران با توجه به تغییر مدیریت شهری حداقل 4ساله آن، نیاز به ارائه تصویری از کیفیت زندگی و سلامت کلی شهر یا محله‌های آن به‌طور سالانه و مقایسه‌ای از طرف یک نهاد مستقل و غیردولتی به‌عنوان «دیده‌بان تهران» به‌عنوان بازوی مؤثری برای مدیریت شهری دارد تا روندها و مسائل مؤثر بر کیفیت زندگی در شهر را از جهات مختلف کمی و کیفی ارائه دهد و به‌عنوان ابزاری برای بهبود درک موفقیت‌ها و مباحث مهم در مناطق شهری برای تغییر و مشوق مؤثری برای تصمیم‌گیری شورای شهر و مدیریت شهری مورد استفاده قرار گیرد. البته برای تحقق این مهم، نهادهای مدنی غیردولتی، انجمن‌های تخصصی، صاحب‌نظران مسائل شهری و دانشگاه‌ها باید با هم همکاری نزدیک داشته باشند. برای شروع لازم نیست همه شاخص‌های کیفیت زندگی در شهر مورد سنجش قرار گیرد، بلکه با چند عامل کلیدی مهم می‌توان شروع کرد و در سال‌های آتی عوامل بیشتری را به لیست افزود.