مکبث صامت

فرحناز دبلشکی- مترجم

فیلم «تراژدی مکبث» که به‌تازگی به‌عنوان فیلم افتتاحیه جشنواره نیویورک به نمایش درآمده و در اغلب پیش‌بینی‌ها از آن به‌عنوان یکی از بخت‌های اصلی کسب جایزه اسکار بهترین فیلم سال2022 یاده شده، جدید‌ترین اقتباس سینمایی، یکی از جاودانه‌ترین نمایشنامه‌های ویلیام شکسپیر به‌کارگردانی جوئل کوئن است. این نخستین اثر سینمایی‌ای است که جوئل کوئن بدون همکاری برادرش -ایتان کوئن- می‌سازد، تراژدی مکبث، نخستین جدایی موقت این دو برادر را که با فیلم «جایی برای پیرمردها نیست» 4جایزه اسکار را ازآن خود کرده بودند، رقم زد.
در فیلم نوآر تراژدی مکبث، فیلمی که جوئل کوئن هم کارگردانی و هم نویسندگی آن را عهده‌دار بوده، «دنزل واشنگتن» و «فرانسس مک دورمند» در نقش‌های مکبث و لیدی مکبث ظاهر شده‌اند. بسیاری از منتقدان دراین میان بازی هر دوی این بازیگران برنده جایزه اسکار، به‌ویژه دنزل واشنگتن را ستوده‌اند. اوئن گلیبرمن، منتقد ورایتی به‌ویژه در مطلبی که درباره تراژدی مکبث نوشته، بازی دنزل واشنگتن را با به‌کار بردن این عبارت که دنزل واشنگتن در فیلم تراژدی مکبث با بازی درخشان خود مانند یک فرمانده تمام عیار ظاهر شده، ستوده است.

تراژدی مبکث با طعم اکسپرسیونیسم آلمانی
پیتر برادوشاو، منتقد گاردین با اختصاص 5ستاره کامل به تراژدی مکبث در مطلبی با تیتر «واشنگتن و مک دورمند در تراژدی مکبث، کابوسی نوآر ارائه داده‌اند»، نوشته است: فرانسس مک دورمند و دنزل واشنگتن یکی از بهترین بازی‌های خود را در اقتباس بازسازی شده جوئل کوئن از حمام خون اسکاتلندی ویلیام شکسپیر ارائه داده‌اند. جوئل کوئن در تراژدی مکبث که به‌طور صحیحی از متن شکسپیر اقتباس شده فیلمی در چارچوب سبک تئاتری ساخته است. هنرنمایی بصری کوئن در این فیلم، یادآور هنرنمایی و خلاقیت بصری کارگردانانی نظیر «کوروساوا» و «ولز» همراه با سایه‌ای از اکسپرسیونیسم آلمانی است که در مجموع باعث پدید آمدن فیلمی مشابه فیلم‌های جنایی نوآر دهه‌های  1930و 1940شده است. با این تفاوت که همه‌‌چیز در این فیلم از خلال دوربین «برونو دلبونل» به وضوح و در فضای سرد و تیره خاصی به تصویر کشیده شده است. «استفان دچانت» طراح صحنه این فیلم نیز در طراحی کاخ مکبث نهایت مهارت خود را نشان داده است. او کاخ مکبث را تا حد زیادی به سبک خانه‌های ساخته شده به سبک مدرنیستی بسیار بزرگ، با حیاط‌های بی‌روح و سردی که دیوارهای بلندی آنها را احاطه کرده‌اند و راهروهای تودرتوی زیاد طراحی کرده است. این شیوه طراحی کاخ مکبث بر دلهره‌آور بودن فضای فیلم افزوده است.

بازگشت به دنیای سینمای صامت
اوئن گلیبرمن، منتقد ورایتی‌فیلم در مطلبی با اشاره به ویژگی‌های فیلمسازی برادران کوئن و به‌ویژه علاقه این دو در به تصویر کشیدن جزئیات به‌صورت کاملا دقیق در فیلم‌هایشان با استفاده از ویژگی‌های بصری و تصویری، نوشته است: جای تعجب ندارد که جوئل کوئن در فیلم تراژدی مکبث نیز از ویژگی‌های بصری به‌طور وسواس‌گونه‌ای استفاده کرده باشد؛ ویژگی‌هایی نظیر به تصویرکشیدن مه سفید با شفافیتی تمام عیار، کلاغ‌های سیاهی که در حال قارقار کردن هستند، جادوگری که در چهره‌اش معصومیتی از نوع معصومیت «ژاندارک» دیده نمی‌شود. کوئن با مجموعه‌ای از این عوامل بصری، دنیای کابوس‌واری را با شفافیت تمام در برابر دیدگان بینندگان به تصویر می‌کشد.
منتقد ورایتی در ادامه به مهم‌ترین وجه تصویری فیلم اشاره کرده و نوشته است که فیلم تراژدی مکبث به سبک فیلم‌های سیاه و سفید اواخر دوران سینمای صامت فیلمبرداری شده است. این شکل فیلمبرداری همچنین دوران قدیمی‌تری از فیلمسازی را در ذهن بیننده تداعی می‌کند. فیلم تراژدی مکبث البته تنها طنینی از فیلم‌های قدیمی نیست بلکه کوئن، در این فیلم با نگاهی ژرف و روانشناسانه سیاهی‌ها و سفیدی‌های پس این فضای دلهره‌آور را نیز به تصویر کشیده است. از جنبه‌های مختلف فیلم تراژدی مکبث یادآور فیلم‌های دلهره‌آور نوآر(سیاه و سفید) نیز هست و به نوعی تداعی‌گر تصویربرداری و سبک ساخت فیلم‌های نظیر «مهر هفتم» اینگمار برگمن، «اوردت» کارل تئودور درایر، «دادگاه» و نسخه سینمایی اورسن ولز از «مکبث» در سال1948 است.

فرانسس مک دورمند از مکبث می‌گوید
ایندی وایر نیز در مطلبی به اظهارات فرانسس مک دورمند، بازیگر نقش لیدی مکبث در فیلم تراژدی مکبث پرداخته است. فرانسس مک دورمند درباره این اقتباس جدید سینمایی از این نمایشنامه جاودانه ویلیام شکسپیر گفته است: خیلی مهم است که این اقتباس سینمایی«جوئل»، «مکبث» نام نگرفته و نام تراژدی مکبث بر آن اطلاق شده است. این تفاوت در نامگذاری به نوعی بیانگر تفاوت‌هایی که در این اقتباس به چشم می‌خورد نیز است. در اقتباس جوئل کوئن از این نمایشنامه شکسپیر ما نگاهی مکاشفه‌آمیز به سن مکبث و لیدی مکبث نیز داشته‌ایم. در این فیلم هم مکبث و هم لیدی مکبث نسبت به نمایشنامه شکسپیر و سایر اقتباس‌های سینمایی که از این اثر جاودانه شکسپیرشده ، مسن‌تر هستند، به این معنا که دیگر در سن بچه‌دار شدن نیستند، بنابراین ناگزیرند برای رسیدن به اهداف جاه‌طلبانه خود و کسب تاج و تخت اسکاتلند، تلاش و جد و جهد بیشتری از خود نشان دهند. تصور می‌کنم که مهم‌ترین تفاوت میان این اقتباس با سایر اقتباس‌های سینمایی در این است که به‌دلیل سالخوردگی مکبث و لیدی مکبث دیگر نمی‌توانند زمان زیادی را برای رسیدن به پیروزی صرف کنند و باید هر چه زودتر به هدفشان برسند. به‌گفته مک دورمند در تراژدی مکبث بچه‌دار نشدن لیدی مکبث یا ناکامی وی در به دنیا آوردن جانشینی برای لرد مکبث، تبدیل به تراژدی شخصی برای وی شده است و همین مسئله باعث شده وی در تحریک همسرش برای کسب تاج و تخت اسکاتلند تلاش جدی‌تری به خرج دهد تا شاید از این طریق تا حد زیادی بتواند ناکامی خود را در به دنیا نیاوردن جانشینی برای مکبث جبران کند.