تالاری به مثابه یک مکتب

پنجاه و چند سال بعد
کوشش برای بازخوانی جنبش‌ها و جریان‌های هنر معاصر ایران در سال‌های اخیر رونق بسیار گرفته است. آنچه سال‌ها پیش جمعی در گوشه‌ای انجام داده‌اند زیر ذره‌بین نسل جدید می‌رود و مورد مداقه و بررسی قرار می‌گیرد و نتیجه جست‌و‌جوها به شکل‌های گوناگون منتشر می‌شود؛ از برگزاری نمایشگاه‌های پژوهشی تا انتشار ویژه‌نامه‌ها و کتاب‌ها و محصولات صوتی و تصویری که بیشتر ناظر به مخاطبان شبکه‌های اجتماعی است و.... مجموعه این کوشش‌ها شبیه تکه‌های پازلی است که تصویر نسل امروز را از هنر معاصر کامل می‌کند و یادآور می‌شود که وضعیت امروز ریشه در چه گذشته‌ای دارد و هر کدام از جریان‌ها، جنبش‌ها و مکتب‌های گذشته از کجا آمده‌اند و به کجا رسیده‌اند. بسیار کم پیش آمده است که نتیجه مجموعه کوشش‌ها به‌طور همزمان منتشر شوند، اما وقتی انتشار محصولات با هم تلاقی می‌کند به موجی در میان مخاطبان هنرهای تجسمی می‌انجامد که سبب کنجکاوی عموم می‌شود و به شمار مخاطبان هر کدام از محصولات تازه می‌انجامد و در نتیجه به افزایش آگاهی عمومی منجر می‌شود. هفته گذشته 2 محصول در 2بستر متفاوت درباره تالار قندریز (ایران) منتشر شده است؛ یکی شماره هشتم مجله «پشت‌بام» و دیگری شماره تازه «رادیو نیست».

الگویی برای حال و آینده
بازخوانی تجربه‌های گذشته به جز تصویر روشنی که از تاریخ معاصر به‌دست می‌دهد و جزئیات پنهانی که آشکار می‌کند، الگویی است برای حال و آینده کسانی که امروز به گالری‌داری مشغولند و می‌تواند چراغ راه گالری‌داری در ایران باشد؛ هر چند که هنوز تالار قندریز در هنر معاصر ایران یگانه است و هیچ گالری یا مؤسسه یا نهادی نتوانسته است گستره و گوناگونی تجربه‌های آن را تکرار کند.

  پنجاه و چند سال بعد
مجله «پشت‌بام» که در شماره‌های گوناگون خود در قالب ویژه‌نامه‌هایی درباره گروه‌ها، جریان‌ها و نهادهای تأثیرگذار هنر امروز ازجمله «هنرکده هنرهای تزیینی»، «حلقه آزاد»، «خروس جنگی»، «سقاخانه» و... منتشر کرده است، در شماره هشتم به سراغ تالار قندریز رفته. در تاریخ‌نگاری تالار قندریز که کارگروهی تحریریه پشت‌بام است، همه اتفاق‌ها و نمایشگاه‌های تالار به تفصیل بررسی شده است و ذکر تاریخ شفاهی تالار و اتفاق‌هایی نظیر جابجایی محل تالار و نحوه شکل‌گیری و نحوه انتشار مجله‌ها و کتاب‌ها و نسل‌های هنرمندان تالار و... در گفت‌و‌گو با محمدرضا جودت، هادی هزاوه‌ای، پروانه اعتمادی و نصرت‌الله مسلمیان به تفصیل رفته است.
نکته جالب توجه ویژه‌نامه روزشماری است که از آغاز تولد صنیع‌الملک آغاز می‌شود و به سالروز تولد هنرمندان نامدار و تأثیرگذار معاصر ایران که در تالار نقش داشته‌اند، می‌پردازد و بعد به مرور نمایشگاه‌ها و اتفاق‌های تالار قندریز می‌رسد. روزشماری که عملا به روزشمار بخش عمده‌ای از اتفاق‌های هنر معاصر ایران تبدیل شده است.
از سوی دیگر، پادکست «رادیو نیست» که معمولا به پدیده‌ها و اتفاق‌هایی می‌پردازد که دیگر وجود ندارند در شماره بیست‌و‌چهارم خود سراغ تالار قندریز رفته و تلاش کرده است در برنامه‌ای رادیویی اتفاق‌های تالار را مرور کند. برگ برنده رادیو نیست گفت‌و‌گو با سیروس مالک، یکی از بنیانگذاران اولیه تالار است که کمتر درباره آنجا سخن گفته و در پرونده‌ها و ویژه‌نامه‌های مشابه کمتر از دیگران حاضر بوده و روایتی دست‌اول از شکل‌گیری تالار به‌دست داده است.
به اینها می‌توان نمایشگاه «کارنمای تالار؛ پنجاه و چند سال بعد» را اضافه کرد که در اسفند1399 و فروردین1400 در نخستین محل تالار در خیابان دانشگاه برگزار شد.

از نقاشی و مجسمه تا معماری و عکاسی
گستره و گوناگونی تأثیرات تالار قندریز در شاخه‌های گوناگون هنرهای تجسمی ایران بسیار است؛ از معماری و گرافیک تا عکاسی و نقاشی. تالار قندریز در جهت‌دادن به مطالعات معماری امروز نیز نقشی بسزا داشته است. شماری از کتاب‌های تالار درباره معماری است و محمدرضا جودت، یکی دیگر از بنیانگذاران اولیه تالار، از معماران بوده است. همچنین در شکل‌گیری جنش‌ها و مکتب‌های گرافیک امروز ایران نیز نقش تالار انکارناپذیر است. مرتضی ممیز، فرشید مثقالی و قباد شیوا، سه‌ گرافیست نامدار و صاحب‌سبک امروز، جزو حلقه اولیه تالار بوده‌اند و بسیاری از پوسترهای نمایشگاه‌های تالار کار ایشان است.
ناگفته نماند که مجله‌های تالار نیز فقط محدود به هنرهای تجسمی و بحث‌ها و گفت‌و‌گوهای نظری درباره هنرهای تجسمی نبوده‌اند و در معرفی ادبیات معاصر جهان به مخاطبان ایرانی نیز نقش داشته‌اند.
به جز اهمیتی که تالار قندریز در تاریخ هنرهای تجسمی ایران دارد برگزاری اتفاق‌های دیگری نظیر جلسه‌های کانون نویسندگان ایران در تالار نیز از ارزش‌های جنبی تالار است و به اهمیت تاریخی تالار قندریز می‌افزاید.

از ایران تا قندریز
تالار قندریز (ایران) یکی از تأثیرگذارترین تالارهای هنر امروز ایران بوده است و طیف‌های گوناگونی از نقاشان و هنرمندان از آنجا به هنر امروز ایران معرفی شده‌اند؛ از بنیانگذاران تالار مثل منصور قندریز، مسعود عربشاهی، هادی هزاوه‌ای، رویین پاکباز و فرامرز پیلارام تا سعید شهلاپور، پروانه اعتمادی، ثمیلا امیرابراهیمی و بسیاری دیگر. تالار ایران که پس از درگذشت منصور قندریز، یکی از بنیانگذاران اولیه تالار، به قندریز تغییر نام داد به‌دلیل رویکرد متفاوت در عرضه و ارائه آثار تجسمی و توجه به بحث‌های نظری و انتشار نشریه و کتاب بیشتر از اینکه صرفا یک گالری باشد، شبیه یک مکتب بوده است و به اندازه یک نهاد، فعالیت کرده است. اگر قرار باشد جایی به‌عنوان الگوی گالری‌داری در هنر امروز ایران معرفی شود اغلب، تالار قندریز در صدر قرار می‌گیرد. تالار قندریز در دوره حیات خود از تیرماه1343 تا شهریور1357 نزدیک به 150نمایشگاه برگزار کرد. انتشار ماهنامه «بررسی» و فصلنامه «فصلی در هنر» و کتاب سال تالار ایران به اضافه مجموعه کتاب‌هایی که در پیش‌بردن مطالعات هنری نقش بسیار داشته‌اند مثل «بررسی هنری و اجتماعی امپرسیونیسم» و «نقاشی و مجسمه‌سازی معاصر ایران» اثر رویین پاکباز، یکی دیگر از بنیانگذاران تالار و مؤلف و ویراستار ارشد دایره‌المعارف هنر در سال‌های بعد، یا کتاب‌های دیگری مثل «سزان، ون‌گوک، گوگن، لوترک» و «فوویسم و نقاشان فوویست»، ترجمه و تألیف اسماعیل نوری‌علا، نظری به افکار و آثار وازارلی ترجمه و تألیف پیروز افتخاری به تالار، نقش بسیار بیشتری از یک گالری یا نگارخانه می‌دهد.