انگشت اتهام به سوی کارفرما

محمود مولایی/ خبرنگار
هنگامی که تندباد شدید، داربست یک ساختمان 12طبقه در بلوار سعادت‌آباد را واژگون کرد، تصاویری از لحظه بروز حادثه در فضای مجازی منتشر شد. در زمان وقوع حادثه البته کارگران مشغول کار نبودند، اتومبیلی در حال تردد نبود و رهگذری از محل حادثه نمی‌گذشت و بدین‌ترتیب، به‌سرعت این خبر مخابره شد که حادثه ساختمان 12طبقه، مصدوم یا تلفات جانی نداشت اما سقوط داربست در یک کارگاه ساختمانی، برخی افراد را به انتقاد برانگیخت و پرسش‌هایی را در پی داشت؛ اینکه در نصب این داربست سهل‌انگاری صورت گرفته یا نه؟ نمی‌شد از بروز چنین حادثه‌ای جلوگیری کرد؟ و آیا در کارگاه‌های ساختمانی نکات ایمنی رعایت می‌شود تا حوادث این‌چنینی در آینده به حداقل برسد؟

در روزهای قبل از حادثه ساختمان 12طبقه و در همان بلوار سعادت‌آباد یک داربست دیگر هم سقوط کرده و یک نفر زیر آن گیر افتاده بود؛ طوری که مأموران آتش‌نشانی با حضور در محل، این فرد را نجات داده بودند. ظاهرا بعد از این حادثه، ایستگاه آتش‌نشانی منطقه2 تهران در مورد داربست ساختمان 12طبقه هم به کارفرما تذکر داده است. این موضوعی‌است که معاون پیشگیری و حفاظت از حریق سازمان آتش‌نشانی روی آن تأکید می‌کند. محمود قدیری به همشهری می‌گوید: «همکاران ما در روزهای قبل از سقوط داربست کارگاه ساختمانی با حادثه‌ای مشابه روبه‌رو شده بودند. حتی یک نفر را نیز از زیر داربست بیرون آوردند. همکاران ما در بازگشت از محل حادثه در همان حوالی با ساختمان 12طبقه مواجه می‌شوند. همان‌موقع تذکر می‌دهند که این داربست مطمئن نیست ولی متأسفانه اهمیتی به این مسئله داده نمی‌شود تا بالاخره داربست سقوط می‌کند». او ادامه می‌دهد: «در این حادثه خوشبختانه تلفات انسانی نداشتیم اما می‌توانست تلفات هم داشته باشد؛ زیرا ساختمان 12طبقه بوده و این اتفاق می‌توانست حتی منجر به مرگ هم بشود. ما بارها در گزارش‌های مختلف و بازدیدهایی که از اماکن شهری داشته‌ایم، خواسته‌ایم که رعایت موارد ایمنی صورت بگیرد و پیمانکاران توجه ویژه‌ای به نصب داربست‌ها و سازه‌های فلزی که برای دسترسی تأمین می‌شود، داشته باشند. این بحث یک بحث ریشه‌ای‌است و این مسائل باید توسط مهندسان ناظر، کنترل شود».



 داربست به جای گودبرداری

پیش از آنکه سقوط داربست‌ در کارگاه‌های ساختمانی خبرساز شود، معمولا گودبرداری ساختمان‌ها سبب بروز حادثه می‌شد؛ چنان‌که در فرایند ساختمان‌سازی «گودبرداری» چالش بزرگی بود؛ زیرا مرحله گودبرداری، جزو پرحادثه‌ترین‌ مراحل ساخت یک ساختمان به حساب می‌آید. البته قدیری بر این باور است که با پیگیری‌های انجام‌شده، آمار حوادث گودبرداری ساختمانی بسیار پایین آمده است. او همچنین یادآور می‌شود که در مورد نصب داربست نیز باید چنین سیاستی در نظر گرفته شود. معاون پیشگیری و حفاظت از حریق سازمان آتش‌نشانی عنوان می‌کند: «در مورد گودبرداری ساختمان‌ها ما پیگیری کردیم، گزارش‌هایی ارائه دادیم و خوشبختانه حوادث در گودبرداری ساختمان‌ها تا حد زیادی کاهش پیدا کرده است. البته باز هم شاهد این هستیم که سازه‌های نگهبان در گودبرداری‌ها ایمن نیست و باعث به‌وجودآمدن حادثه می‌شود. در مورد داربست‌ها هم به این شکل است؛ یعنی روی شرکت‌های نصب داربست، هیچ نظارتی نیست. کارگران این شرکت‌ها تابع دستور کارفرما هستند و به خاطر کسب درآمد مجبور هستند کار کنند. و حالا داربستی که به دستور کارفرما به شکل غیراصولی نصب شده، سقوط کرده است. جدا از سقوط داربست باید کارگران مسائل ایمنی را هم رعایت کنند و مثلا کلاه و کمربند داشته باشند. هر سال در کارگاه‌های ساختمانی، کارگران زیادی دچار نقص‌عضو یا خانواده‌هایشان بی‌سرپرست می‌شوند».



بیمه مسئولیت برای فرار از مسئولیت

به‌نظر می‌رسد که سقوط داربست ساختمان 12طبقه در بلوار سعادت‌آباد آخرین حادثه کارگاه‌های ساختمانی نباشد. این موضوعی‌است که کارشناسان شهری و مهندسان ناظر کارگاه‌های ساختمانی به آن باور دارند. اما چه عواملی باعث می‌شود که حوادث مشابه در کارگاه‌های ساختمانی به‌طور مداوم روی ‌دهد؟ ظاهرا نقص قانون، موضوع مهمی‌است که باید آن را در نظر داشت. محمود قدیری معتقد است که برای کاهش حوادث ساختمانی باید «فرهنگسازی» کرد. اما چگونه این اتفاق رخ می‌دهد؟ او در این رابطه به چگونگی فعالیت برخی از کارفرماها در کارگاه‌های ساختمانی اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی بحث نظارت است، یکی فرهنگ کارفرماست و یکی شرکت‌های ذی‌صلاح در کارگاه‌های ساختمانی هستند. در دنیا هر کاری که در این امور انجام می‌شود باید از یک مرکز ذی‌صلاح به‌اصطلاح لایسنس(گواهی) وجود داشته باشد؛ در کشور ما هم هست ولی متأسفانه مغفول مانده است. واقعیت این است که در پروژه‌های بزرگ، این مسئله رعایت می‌شود ولی در مورد پروژه‌های کوچک رعایت نمی‌شود؛ یعنی نظارتی وجود ندارد. مالکان هم برای اینکه هزینه خود را پایین بیاورند، رغبتی به این کار نشان نمی‌دهند».

کارگران ساختمانی توسط کارفرما بیمه مسئولیت می‌شوند و ظاهرا این موضوع از نگرانی کارگران تا حد زیادی برای فعالیت در کارگاه‌های ساختمانی می‌کاهد. قدیری معتقد است که «بیمه مسئولیت» می‌تواند بار مسئولیت کارفرما را نسبت به تامین ایمنی ساختمان و کارگران کاهش دهد. او می‌گوید: «کارگران ساختمانی را معمولا بیمه مسئولیت می‌کنند و این موضوع متأسفانه کارفرماها را آسوده‌خاطر می‌کند. در ایران فی‌نفسه بیمه مسئولیت نتیجه عکس می‌دهد؛ چراکه کارفرما نگران وضعیت کارگران خود نیست و می‌گوید هر اتفاقی بیفتد، بیمه، خسارت آن را می‌دهد. فرض می‌گیرند که مثلا برای رعایت مسائل ایمنی باید 500ـ400میلیون هزینه کنند ولی با بیمه‌شدن چندین کارگر با رقم خیلی پایین‌تر، کار خود را راه می‌اندازند. و در این صورت، اگر اتفاقی برای کارگر بیفتد، کارفرما حتی بازداشت هم نمی‌شود».

زهرا صدراعظم نوری ـ رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران ـ در این رابطه به همشهری می‌گوید: «این تخلف محسوب می‌شود. حفظ سلامت و جلوگیری از بروز حادثه، جزو وظایف یک کارفرما حین ساخت ساختمان است. کارفرما باید ایمنی محیط کار و کارگر را رعایت کند. حالا بیمه کارگر شرط لازم است ولی شرط کافی نیست».



نقش وزارت مسکن و نظام مهندسی

در حوادث ساختمانی خطر به غیر از عوامل ساختمانی، عابران را هم تهدید می‌کند. در بند14ماده55 قانون شهرداری‌ها این موضوع ذکر شده و در بخشی از آن آمده است: «اتخاذ تدابیر مؤثر و اقدام لازم برای جلوگیری از گذاشتن هر نوع اشیا در بالکن‌ها و ایوان‌های مشرف و مجاور به معابر عمومی که افتادن آنها موجب خطر برای عابرین است و جلوگیری از ناودان‌ها و دودکش‌های ساختمان‌ها که باعث زحمت و خسارت ساکنین شهرها باشد.» و در تبصره آن اشاره شده است: «در کلیه موارد مربوط به رفع خطر از بناها و غیره و رفع مزاحمت‌های مندرج در ماده فوق، شهرداری پس از کسب ‌نظر مأمور فنی خود به مالکین یا صاحبان اماکن یا صاحبان ادوات منصوب، ابلاغ مهلت‌دار مناسبی صادر می‌نماید.»
قدیری با درنظرگرفتن این بند از قانون شهرداری‌ها عنوان می‌کند که وزارت مسکن و نظام مهندسی در به‌وجودآمدن برخی از حوادث کارگاه‌های ساختمانی نقش ایفا می‌کنند. او می‌گوید: «مقررات نوشته می‌شود ولی متولی این مقررات ایمنی ساختمان، وزارت مسکن و نظام مهندسی هستند. وزارت مسکن وظیفه نظارت عالیه را به‌عهده دارد و نظام مهندسی، وظیفه اجرای میدانی را. الان شرایط خیلی بهتر شده ولی اگر وزارت مسکن و نظام مهندسی وظیفه خود را به‌خوبی انجام دهند، بهتر از این هم می‌شود. در واقع ما نباید به شرایط فعلی قانع باشیم».

البته سازمان آتش‌نشانی هم‌اکنون طرح پایش مولفه‌های ایمنی شهری را اجرا می‌کند. معاون آتش‌نشانی معتقد است: «طرح پایش مولفه‌های ایمنی شهری وجود دارد؛ بدین‌ترتیب که بازدید می‌کنیم، پایش می‌کنیم و تذکرات لازم را می‌دهیم. متأسفانه شهر، بزرگ است. در شهر، خطرهای زیادی وجود دارد و ما در سازمان آتش‌نشانی شهرداری و در فضای عمومی، به ‌صورت مکرر، پایش داریم».



      نردبان‌هایی‌ در اندازه 64متر

پس از آتش‌‌سوزی و ریزش ساختمان پلاسکو در 30دی سال95 که منجر به شهادت برخی از آتش‌نشانان شد، بحث‌های بسیاری در مورد سازمان آتش‌نشانی به‌وجود آمد؛ از قرارگرفتن شغل آتش‌نشانی در میان مشاغل سخت و زیان‌آور گرفته تا به‌روزشدن تجهیزات آتش‌نشانان. یک عضو شورای شهر تهران دغدغه مسائل مربوط به سازمان آتش‌نشانی را دارد. زهرا صدراعظم نوری بعد از آتش‌سوزی ساختمان وزارت نیرو گفته بود که اعضای شورای شهر تهران با توجه به اهمیت سازمان آتش‌نشانی تجهیزات مورد نیاز را با اختصاص اعتبارات لازم برای این مجموعه در سال آینده پیش‌بینی کنند. او درباره این موضوع به همشهری می‌گوید: «در بودجه سال97 اعتباراتی را برای سازمان آتش‌نشانی در نظر گرفتیم. بر اساس نیازهایی که این سازمان دارد، تجهیزات لازم باید تهیه شود».

رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران، مهم‌ترین امکانات فعلی مورد نیاز این سازمان را نردبان با ارتفاع بالا عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: «نردبان‌های بلندی در اندازه‌های مختلف لازم است که بتواند برای مجتمع‌های مرتفعی که دچار حادثه می‌شوند، به‌موقع وارد محل شود و مورد استفاده قرار بگیرد. هم‌اکنون 10نرد‌بان بزرگ برای این سازمان تدارک دیده شده است. یکی از این نرد‌بان‌ها به آتش‌نشانی تحویل داده شده و یکی دیگر نیز در گمرک است. قرارداد بقیه نردبان‌ها نیز با شرکت خارجی امضا شده است».

سازمان آتش‌نشانی از دهه70 چند نرد‎بان 54متری در اختیار داشته اما تعداد آنها انگشت‌شمار بوده است. قدیری می‌گوید: «نردبان با ارتفاع زیاد، خودش باید پایدار باشد؛ چون در ارتفاع نیروی وارده به نردبان بیشتر می‌شود. نردبان روی 4جک سوار است که باید مقاوم باشند. ممکن است حین انجام ماموریت به‌دلیل فشار زیاد، زمین فروبرود و در نتیجه، نردبان سرنگون ‌شود. الان 2عدد نردبان 64متری داریم ولی در دنیا بیشترین ارتفاع نردبان حدود 30متر است. ممکن است زیر نقطه‌ای که در آن از نردبان استفاده می‌شود، کانال آب یا مخابرات یا لوله گاز وجود داشته باشد. این نقاط، تحمل فشار زیاد را ندارند و نشست می‌کنند؛ برای همین ممکن است حادثه ثانویه به ‌وجود بیاید».