بافت تاریخی همدان در انتظار مدیریت یکپارچه

فاطمه کاظمی-خبرنگار

از سال‌ها پیش نام همدان درمیان 186شهری قرار داشت که براساس قانون به‌دلیل داشتن بافت تاریخی، می‌توانستند «شهرداری بافت تاریخی» داشته باشند، اما شورای‌شهرهمدان در دوره چهارم به این اتفاق صحه نگذاشت و موضوع در دوره پنجم پیگیری شد که البته دراین دوره هم به سرانجام روشنی نرسید. فعالان و دوستداران میراث‌فرهنگی همدان معتقدند با تشکیل شهرداری منطقه بافت تاریخی، بخش باقی‌مانده این بافت که سال‌هاست درمعرض آسیب قرار دارد، حفظ می‌شود و حتی می‌توان به احیای بعضی از بخش‌های نابودشده این بافت هم امیدوار بود، اما مسئولان وقت در شهرداری همدان نام این منطقه را «شهرداری بافت مرکزی» گذاشتند و فقط رینگ نخست شهر را به‌عنوان «بافت تاریخی» به رسمیت شناختند. این درشرایطی است که بخش زیادی از بافت تاریخی همدان که خارج از رینگ نخست شهر قرار دارد، در خطر تخریب و بلندمرتبه‌سازی قرار گرفته‌است، چراکه یکی از منابع مهم درآمدی شهرداری همدان تراکم‌فروشی است و احتمالا شهرداری همدان با خارج‌کردن رینگ دوم و برخی محله‌ها از محدوده بافت تاریخی، به فکر درآمدزایی از این نقاط است. با توجه به این موضوع، فعالان میراث‌فرهنگی همدان نگرانند مجموعه جدید ایجاد شده با نام «شهرداری بافت مرکزی» نتواند مرهمی بر زخم‌های بافت تاریخی شهر بگذارد و در سازوکارهای پیچیده اداری گرفتار آید.

ضرورت حفظ بافت تاریخی
معاون امورعمرانی استاندار همدان اما معتقد است نباید درگیر نامگذاری بود، بلکه این اتفاق می‌تواند قدم نخست برای حفظ، مرمت و احیای بافت تاریخی همدان باشد. «فرهاد فرزانه» دراین باره به خبرنگارهمشهری می‌گوید: اینکه روش شهرداری درست یا غلط است، موضوع دیگری است، اما درباره رینگ مرکزی تصورم این نیست که شهرداری کار اشتباهی انجام داده‌است.
وی می‌افزاید: اینکه شهرداری معتقد است رینگ مرکزی به مدیریت یکپارچه نیاز دارد، نظر درستی است، اما همه اینها باید به تأیید وزارت کشور هم برسد. نماینده وزارت کشور که استانداری است، می‌گوید همه اینها باید به کارشناس ارجاع داده شود و برسر حرف‌مان هم خواهیم ماند.  فرزانه پیرامون نگرانی‌ها درباره سرنوشت تک‌بناها و محله‌های قدیمی که خارج از رینگ نخست قرار دارند، عنوان می‌کند: همیشه باید نگران این محلات بود، اما احساس من این است که با وجود اصحاب رسانه، کارشناسان مجربی که در شهرداری مشغول فعالیت هستند و شبکه‌های اجتماعی و حساسیت‌هایی که دراین زمینه وجود دارد، اتفاق تلخ تخریب محله‌های قدیمی و تاریخی همدان تکرار نمی‌شود؛ اکنون این محله‌ها برای مردم ارزشمند هستند. وی ادامه می‌دهد: حفظ بافت تاریخی باید به فرهنگ مردم تبدیل شود؛ نباید کاری کنیم شهروندانی که خانه قدیمی در بافت تاریخی دارند، احساس فقیر بودن کنند. آنان اتفاقا باید بدانند که زندگی در یک خانه تاریخی ویژگی ارزشمندی است. وقتی این حس را به مردم دادیم، به حفظ این‌گونه بناها متمایل می‌شوند.

درگیر نام‌ها نشویم
اینها درحالی است که شهردار سابق همدان، که شهرداری بافت مرکزی در زمان مدیریت وی ایجاد شد، اعتقاد دارد خیلی نباید درگیر نام‌ها شد، چراکه شهرداری فرایندی را آغاز کرده‌است که بر این اساس می‌خواهد به بخش مرکزی شهر توجه ویژه‌ای شود. «عباس صوفی» می‌افزاید: هویت تاریخی همدان بیشتر در رینگ نخست متمرکز است. این درحالی‌است که در همه نقاط شهر نیز می‌توان بناهایی با ویژگی‌های تاریخی یافت. این موضوع نباید سبب شود ساختار شهرداری در مناطق دیگر تحت‌تأثیر قرارگیرد. علاوه‌براین باید حواس‌مان به ساختار درآمدی شهر نیز باشد.

نیاز به مدیریت یکپارچه
ازسوی دیگر مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان این نامگذاری را قبول ندارد و معتقد است باید با نامگذاری منطقه جدید به‌عنوان «شهرداری بافت تاریخی»، هویت همدان حفظ شود. «علی مالمیر» دراین باره به خبرنگارهمشهری می‌گوید: درحال‌حاضر برای تعامل با شهرداری موظفیم با 4شهردار مناطق مختلف همدان، با سلایق و رویکردهای مختلف، تعامل کنیم که این موضوع کار را برای انسجام در برنامه‌ریزی برای حفظ و احیای بافت تاریخی شهر و رسیدن به راهبردی منسجم دشوار می‌کند.
وی می‌افزاید: با اضافه شدن منطقه جدید، در عمل به‌جای ایجاد یک وحدت‌رویه دراین زمینه، به تشتت آن افزوده خواهد شد. درحالی‌که اگر با ایجاد «شهرداری بافت تاریخی»، مدیریت جامعی برای بافت تاریخی کل شهر فراهم می‌شد، هماهنگی خوبی رخ می‌داد و اقدام‌های موثرتری نیز درراستای حفظ بافت تاریخی صورت می‌گرفت. مالمیر ادامه می‌دهد: پیشنهاد ما این بود که نامی برای این مجموعه انتخاب شود که یادآور ارزش‌های تاریخی و فرهنگی شهر همدان باشد و «پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین» را در ذهن مخاطبان تداعی کند. این نام می‌توانست مزایای زیادی برای شهر و حتی استان به‌همراه داشته باشد، به‌ویژه در شرایطی که پرونده ثبت‌جهانی همدان با عنوان «منظر تاریخی و فرهنگی شهرهمدان» درحال آماده‌سازی است. رفع این نواقص در طرح شهرداری بافت مرکزی در تازه ایجاد شده، می‌تواند حائز اهمیت باشد.

خطر درکمین میراث ناملموس شهر
عضو هیأت‌علمی دانشگاه بوعلی‌سینا که پژوهش‌های زیادی درباره تاریخ همدان انجام داده نیز معتقد است اگر رینگ نخست شهر به‌عنوان محدوده بافت تاریخی تعیین شود، محله‌هایی مانند «بنه بازار»، «شالبافان»، «نظربیک»، «جولان»، «پای مصلی»، «کلپا»، «دوگوران» و «خیریه» بیرون از بافت تاریخی قرار می‌گیرند. «صاحب محمدیان‌منصور» می‌افزاید: برخی نیز می‌گویند دراین محله‌ها بناهای شاخصی وجود ندارد، درحالی‌که این‌طور نیست و دراین محله‌ها هم بناهای شاخص و هم کوچه‌هایی که پر از خاطره وجود دارد؛ کوچه‌هایی که براساس مورفولوژی (ریخت‌شناسی) بافت، قرن‌هاست شکل و شمایل خود را حفظ کرده‌اند و هندسه این کوچه‌ها و خاطرات‌شان قابل ثبت است.

نیاز بافت تاریخی به مدیریت یکپارچه 
یک پژوهشگر تاریخ شهر همدان نیز می‌گوید: اگر «شهرداری بافت‌تاریخی» نداشته باشیم، بهتر از آن است که فقط رینگ نخست شهر را به‌عنوان بافت تاریخی همدان معرفی کنیم، چراکه این موضوع آسیب‌های زیادی به بناهای تاریخی سراسر شهر وارد می‌کند. رویکرد شهرداری به بافت‌تاریخی علمی و کارشناسی نیست؛ روندی که در دوره جدید شورای‌اسلامی شهر همدان باید اصلاح شود. «حسن سجادزاده» می‌افزاید: اصل موضوع، مدیریت یکپارچه شهر است؛ شهردارهمدان باید بتواند نهادها و سازمان‌های مختلف را با خود همراه کند، درحالی‌که در دوره گذشته مدیریت‌شهری چالش‌های زیادی میان شهرداری و اداره میراث‌فرهنگی وجود داشت و شاهد بلاتکلیفی در مدیریت بافت تاریخی شهر بودیم.  وی اضافه می‌کند: بعضا دیده می‌شد کارشناسان شهرداری با کارشناسان اداره‌ میراث‌فرهنگی همسو نبودند. ضمن اینکه رویکرد درآمدزایی در ذهنیت مدیران شهری پررنگ‌تر بود و به موضوع‌هایی مانند بازآفرینی، مرمت آثار تاریخی و رونق گردشگری کم‌تر توجه می‌شد.