مدیریت کشت‌ محصولات «آب‌دوست» در لرستان

فاطمه کاظمی-خبرنگار

زخم خشکسالی بر پیکر زیست‌بوم ایران روز به‌روز درحال عمیق‌تر شدن است و آثار و نشانه‌های آن را در استان‌های مختلف می‌توان مشاهده‌کرد. براین اساس سال‌هاست که انجام اقدام‌های مقابله‌ای در دستورکار نهادهای مختلف قرارگرفته و هریک می‌کوشند گام‌های موثر درمسیر رفع بحران خشکسالی در کشور بردارند؛ هدفی که به‌نظر می‌رسد بروز برخی هم‌پوشانی‌ها در عملکرد دستگاه‌های مربوط تحقق آن را سخت‌تر می‌کند.
تغییر الگوی کشت در استان‌های مختلف کشور، یکی از فعالیت‌هایی است که در مهار بحران خشکسالی می‌تواند نقش محوری ایفا کند، اما نبود هماهنگی کافی درمیان دستگاه‌های مسئول تحقق اهداف ازپیش تعیین شده را با دشواری مواجه کرده‌است؛ درحالی‌که وزارت جهادکشاورزی مسئول تدوین و اجرای برنامه‌های کلان و الگوهای کشت مناطق مختلف کشور است، وزارت نیرو مسئول تعیین و پرداخت حق آبه‌ کشاورزان است. ازسوی دیگر سازمان حفاظت محیط زیست نیز مسئول پیشگیری از تخریب زیست‌بوم کشور است.
براین‌اساس به‌نظر می‌رسد بروز برخی ناهماهنگی‌ها در فعالیت‌های تعدادی از دستگاه‌های مربوط کار را دراین حوزه بیش‌ازپیش سخت کرده‌است؛ چالشی که در زمینه تعیین الگوی کشت و جلوگیری از کشت محصولات آب‌دوست در مناطقی از استان لرستان قابل مشاهده است. این درحالی‌است که مسئولان لرستانی می‌کوشند با تقویت همکاری‌ها، انسجام بهتری به مدیریت مصرف آب کشاورزی دراین استان ببخشند.

هشدار درباره کاشت سیب‌زمینی
چندی پیش کارشناسان شرکت آب منطقه‌ای لرستان به‌همراه کارشناسان اداره‌کل جهادکشاورزی این استان با حضور در منطقه «پل‌هرو و ایوشان» شهرستان خرم‌آباد به کشاورزان این منطقه، به‌دلیل بحران کم‌آبی و خشک‌سالی، درباره کاشت سیب‌زمینی هشدار دادند.
کارشناسان این اداره‌ها معتقدند با توجه به کاهش شدید حجم آب سد «ایوشان» و نبود امکان تأمین آب برای این اراضی، کشاورزان این منطقه باید الگوی مصوب کشت را رعایت و برای پیشگیری از واردآمدن خسارت به کشاورزان پایین‌دست، از برداشت آب به‌وسیله الکتروموتورهای غیرمجاز خودداری کنند، چراکه درصورت رعایت نکردن الگوی کشت و عدم اجرای مصوبه کشت‌نکردن محصولات آب‌دوست، با متخلفان براساس قانون برخورد خواهد شد.

برداشت آب ازسوی کشاورزان غیربومی
مدیرعامل شرکت آب‌منطقه‌ای استان لرستان دراین‌باره به همشهری می‌گوید: به‌دلیل کاهش شدید بارندگی‌ها و در نتیجه کاهش دبی رودخانه‌ها و چشمه‌ها، در جلسه شورای حفاظت آب و کارگروه سازگاری با کم‌آبی استان، محدودکردن کشت گیاهان آب‌دوست مصوب و با توجه به استفاده از منابع آب زیرزمینی، کشت این گیاهان در برخی شهرستان‌ها ممنوع اعلام شد.
«داریوش حسن‌نژاد» می‌افزاید: اما در منطقه سد ایوشان که چند سالی است آبگیری شده و به‌دلیل اجرانشدن شبکه، آب آن به پایین‌دست رها می‌شود، امسال با وجود خشکسالی، تعدادی از کشاورزان غیربومی و دلالان منطقه‌ای، اقدام به اجاره اراضی اهالی کرده‌اند و در فصلی که زمان کشت هیچ محصولی نیست، اقدام به کشت سیب‌زمینی در سطح وسیع کرده‌اند.
وی عنوان می‌کند: از طرفی سطح آب سد ایوشان، روز به‌روز درحال کاهش است و آبی برای آبیاری این محصولات وجود ندارد. درنهایت آبی که برای مصارف زیست محیطی و حق‌آبه‌های پایین‌دست رها می‌شود، ازسوی این افراد و به وسیله الکتروموتورها برداشت می‌شود.
حسن‌نژاد ادامه می‌دهد: در راستای پیشگیری از خشک‌شدن این محصولات، شرکت آب منطقه‌ای به همراه کارشناسان جهادکشاورزی به این منطقه مراجعه و درباره وضعیت موجود به آنها هشدار داده‌اند تا اگر آبی به محصولات‌شان نرسید، گلایه‌مند نشوند.

وضعیت کشت‌ محصولات آب‌دوست
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان درباره وضعیت کشت محصولات آب‌دوست در لرستان نیز عنوان می‌کند: از آغاز سال‌جاری که موضوع خشکسالی جدی‌تر شد، با تشکیل کارگروه‌های لازم و هماهنگی با فرمانداران، جلسه‌هایی برگزار شد و به افکارعمومی در زمینه خشکسالی هشدار دادیم و برای اینکه مردم خسارت نبینند، از طریق ارسال پیام کوتاه، چاپ در جراید و اطلاع‌رسانی از طریق صداوسیما، نسبت به شرایط موجود هشدار دادیم تا از کشت محصولات آب‌دوست خودداری شود. 
حسن‌نژاد می‌افزاید: برخی از کشاورزان این هشدار را جدی گرفتند و محصولات آب‌دوست نکاشتند. برای مثال در پایین‌دست «بیرانشهر» در شهرستان «چگنی»، با وجود خشک‌شدن بخشی از زمین‌هایشان، از کشت‌های آب‌دوست خودداری کردند و سطح کشت آنان نسبت به سال‌های گذشته، خیلی کم‌تر است.
وی ادامه می‌دهد: براساس الگوی کشتی که اداره‌کل جهاد کشاورزی اعلام کرده‌است، در برخی نقاط کشاورزان مجاز بودند 40 تا 50درصد زمین‌هایشان را به کشت محصولاتی مانند برنج و سیب‌زمینی اختصاص دهند و 60درصد کشاورزان این الگو را رعایت کردند.

قوانین مربوط به آب ضعیف است
حسن‌نژاد درباره وضعیت منابع آبی لرستان نیز می‌گوید: دبی چشمه‌ها و مکان‌هایی که از منابع آب سطحی و به‌صورت فصلی سرچشمه می‌گیرند، بسیار پایین آمده، اما شرایط تا به‌حال مدیریت شده‌است. در حوزه کشاورزی شهرستان‌های دورود و ازنا، آب نوبت‌بندی شده‌است. در باغ‌های شهرستان پلدختر نیز با نوبت‌بندی صورت‌گرفته، تا به‌حال مشکل چندانی دراین زمینه نداشته‌ایم.
وی تصریح می‌کند: در زمینه آبیاری باغ‌های بروجرد مشکلاتی وجود داشت که درحال مدیریت موضوع هستیم و اجازه برداشت از چاه‌های اجاره‌ای برای باغ‌ها صادر شده و آب با تانکر به باغ‌های این منطقه می‌رسد. در خرم‌آباد نیز با وجود کاهش جدی آب رودخانه‌ها و صفرشدن خروجی برخی از آنها، مصرف آب مدیریت شده‌است.
حسن‌نژاد با بیان اینکه بیشترین مشکل ما در شهرستان چگنی است، ادامه می‌دهد: دراین شهرستان، بخش‌هایی از رودخانه‌ این شهرستان خشک شده و در بخش‌های شالیکاری شده شرایط خوبی نداریم. باید برای احشام این منطقه تدابیرلازم اندیشیده شود، چراکه با ادامه وضع موجود باغ‌های این منطقه در ماه‌های پایانی سال حتما دچار مشکل خواهند شد.

ضرورت تطبیق منابع آبی و الگوهای کشت
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان درباره اظهار می‌کند: با وجود تأکید همه دستگاه‌های استان، ازجمله اداره‌کل جهادکشاورزی(که براساس ماده13 قانون تشکیل این وزارت‌خانه، مسئول توزیع آب در شبکه‌های روستایی است) درباره ممنوعیت کشت برنج در شهرستان چگنی و هشدار به کشاورزان، برخی این موضوع را رعایت نکردند و با کشت برنج، این منطقه بیش‌از پیش در حوزه تأمین آب کشاورزی دچار مشکل شده‌است.
حسن‌نژاد می‌افزاید: باید در مبانی و الگوی کشت تجدیدنظرهای لازم صورت گیرد. منابع زیرزمینی صرف کشاورزی می‌شود و این خطر بزرگی برای کشور به‌حساب می‌آید. باید منابع آبی و کشاورزی باهم تطبیق داده شوند و شرایط مدیریت شود.
وی تأکید می‌کند: قوانین و مقررات برخورد با نوع کشت و در کل کشت و برخورد با متخلفان حوزه آب ضعیف است. البته ماده45 قانون «توزیع عادلانه آب» دراین زمینه صراحت دارد، اما روند پیگیری درست پیش نمی‌رود و مشکلات زیادی دراین زمینه به‌وجود آمده‌است.