غفلت از «طلای سبز» چهارمحال‌وبختیاری

خاطره حسین‌زاده-خبرنگار

 براساس گزارش سازمان خواربارجهانی، ارزش تجارت‌جهانی گیاهان دارویی درسال 2050 میلادی به رقم 5هزارمیلیارد دلار خوهد رسید. دراین میان ایران با داشتن شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی به‌مراتب بهتر از سایر مناطق جهان، می‌تواند نقش موثرتری در تجارت گیاهان دارویی ایفا کند. این درحالی‌است که هم اینک سهم ایران از تجارت‌جهانی گیاهان دارویی حدود 650میلیون دلار است که صرفا نیم‌درصد از کل سهم تجارت‌جهانی این حوزه را شامل می‌شود.
براساس بررسی‌های انجام شده، بیش‌از 8هزار گونه گیاهی در کشور شناسایی شده که از این تعداد، درحدود 2هزار گونه جنبه دارویی دارد. این موضوع فرصت مناسبی را در اختیار کشورمان قرار داده‌است تا سهم خود را از حوزه تولید و صادرات «طلای سبز» افزایش دهد.
این ظرفیت در استان‌هایی مانند چهارمحال‌وبختیاری که در برخی گونه‌های گیاهی دارای انحصار است و موقعیت جغرافیایی مناسبی برای کشت این گیاهان دارد، از اهمیت دوچندانی برخوردار است. به اعتقاد «ولی‌الله مظفریان» پدر علم گیاه‌شناسی ایران، «چهارمحال‌وبختیاری مهم‌ترین رویشگاه گیاهان منحصربه‌فرد در کشور است و از هزارو 650گونه گیاهی شناسایی شده در کشور، تعداد قابل‌توجهی از آن در انحصار این استان قرار دارد.» این موضوع گواهی بر ظرفیت‌های بی‌نظیر این استان در حوزه گیاهان دارویی است که می‌تواند نقش مهمی در افزایش تجارت گیاهان دارویی کشور ایفا کند.
از آنجایی که چهارمحال‌وبختیاری مرتفع‌ترین استان ایران به‌حساب می‌آید و آب‌وهوایی کوهستانی دارد، ازنظر پوشش گیاهی و به‌دنبال آن داروهای گیاهی، بسیار غنی است. ویژگی‌های طبیعی و اقلیمی این استان، نوع خاک، بارش، دمای هوا و مکان جغرافیایی و ارتفاعات شرایطی را پدید آورده‌ که این استان را به مهم‌ترین رویشگاه گیاهان دارویی در کشور تبدیل کرده‌است.
87 درصد از مساحت این استان کوهستانی است و تاکنون بیش‌از هزارو 400 گونه گیاهی درآن شناسایی شده‌است که از این تعداد، 270گیاه جنبه دارویی، خوراکی و صنعتی دارد و 27گونه خاص این استان است و در هیچ‌یک از مناطق دنیا رشد نمی‌کند.

ظرفیتی در خدمت توسعه چهارمحال‌وبختیاری
تاکنون بسیاری از مسئولان کشوری مربوط، در سفرهای خود به چهارمحال‌و‌بختیاری بر بهره‌گیری از این ظرفیت قابل‌توجه تأکید کرده‌اند، حتی برخی مسئولان دولتی در سفر به این استان این نوید را دادند که با توجه به ظرفیت‌های بالای این استان در حوزه گیاهان دارویی، می‌توان شهرکرد، به‌عنوان مرکز استان را برای ثبت در یونسکو به‌عنوان «شهر خلاق گیاهان دارویی» معرفی کرد.
ارتفاع بالای استان از سطح دریا و آب‌وهوای خنک در فصل رویش گیاهان، سبب افزایش انسان گیاهان دارویی و در نتیجه افزایش کیفیت محصول تولیدی از گیاهان دارویی شده‌است. این ظرفیت اگر با سرمایه‌گذاری مناسبی همراه شود، در بهبود شرایط اقتصادی این استان که درحال‌حاضر در رتبه نهم شاخص‌های محرومیت کشور قرار دارد، می‌تواند نقش مهمی ایفا کند.
رئیس اداره مراتع اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال‌وبختیاری با بیان اینکه کشت گیاهان دارویی در استان حدود 5سال است که به‌صورت گسترده‌تری دراین استان آغاز شده‌است، اظهارکرد: با مشارکت جوامع محلی به‌طور تقریبی ۲هزارهکتار گیاه دارویی مانند کلوس، باریجه، آنغوزه، آویشن و موسیر به‌صورت پراکنده در سطح استان کشت شده‌است.
«فرامرز مردانی» به تشکیل و فعالیت شرکت‌های تعاونی منابع‌طبیعی در شهرستان‌ها و همچنین تشکیل انجمن صنفی منابع طبیعی برای فراوری، خرید و فروش محصولات گیاهان دارویی اشاره کرد و گفت: این انجمن برای ورود یک شرکت فراوری گیاهان دارویی در استان تلاش می‌کند، اما تاکنون موفق نشده‌است.

وسعت کشت گیاهان دارویی در استان
مدیر امورباغبانی اداره‌کل جهادکشاورزی چهارمحال‌وبختیاری نیز با اشاره به سطح زیرکشت هزارو 700هکتاری گیاهان دارویی در استان، اظهارکرد: از این میزان، ۶۰۰هکتار به کشت گل‌محمدی، ۳۵۰هکتار به موسیر، ۲۳۰ هکتار به زعفران و بقیه به کشت دیگر گیاهان دارویی اختصاص دارد.
«ابراهیم شیرانی» با بیان اینکه درسال‌جاری ۲۵۰هکتار از گلستان‌های گل‌محمدی استان به بار نشست، افزود: با توجه به میانگین برداشت سه تن گل محمدی در هر هکتار، ۷۵۰ تن گل محمدی از مزارع استان برداشت شد.
وی تصریح کرد: گونه قالب کشت‌شده در حوزه گیاهان دارویی شامل موسیر، آویشن، مرزه بختیاری، اسطوخدوس و گل‌محمدی است.
به گفته شیرانی، هم‌اکنون ۴۵۰هکتار از اراضی استان زیرکشت گونه موسیر قرار دارد که این گیاهان در مناطق پربارش استان مانند کوهرنگ، به‌صورت دیم کشت می‌شود.

سطح زیرکشت گل‌محمدی
مدیر امور باغبانی اداره‌کل جهادکشاورزی چهارمحال‌و‌بختیاری همچنین اظهارکرد: سطح زیرکشت گل‌محمدی در استان ۵۷۰هکتار است که در راستای تغییرالگوی کشت به‌صورت آبی و دیم کشت می‌شود. وی افزود: همچنین ۳۰۰ هکتار از اراضی استان به‌ویژه در مناطق کم‌بارش زیرکشت زعفران قرار دارد.
وی با بیان اینکه سال‌گذشته برای نخستین‌بار به‌صورت پایلوت کشت سیاه‌دانه و زیره سبز در مناطق گرمسیر استان آغاز شد، ادامه داد: به‌دلیل درآمدزایی بالا و ایجاد اشتغال این طرح امسال نیز در شهرستان‌های خانمیرزا و لردگان افزایش پیدا کرد و سطح زیرکشت به ۲۵۰هکتار رسید.

فرصتی که از دست می‌رود
دراین میان اگرچه تاکنون برنامه‌هایی ازسوی منابع طبیعی و جهادکشاورزی در راستای کشت گیاهان دارویی در دستورکار قرار گرفته است، اما در بهره‌گیری از فرصت‌های اقتصادی این ظرفیت بزرگ تاکنون اقدام مناسبی انجام نشده و بخش زیادی از گیاهان دارویی این استان به‌صورت فله‌ای و خام به‌فروش می‌رسد و هیچ تأثیری در رونق تجارت گیاهان دارویی کشور نداشته است.
 به گفته مدیرکل گمرک چهارمحال‌وبختیاری، از سال1395 تاکنون، صادرات گیاهان دارویی از استان انجام نشده و فقط در سال1397، 2هزارو 150کیلوگرم گل سرخ به ارزش 5هزارو 60دلار از گمرک استان صادر شده‌است. علاوه‌براین، صنایع تبدیلی، بازاریابی و فراوری این گیاهان نیز هنوز در چهارمحال‌وبختیاری به‌صورت مناسبی شکل نگرفته است.
یک کارشناس گیاهان دارویی اداره‌کل جهادکشاورزی چهارمحال‌وبختیاری با بیان اینکه ارزش اقتصادی هریک از گیاهان دارویی متفاوت است و به‌همین دلیل نمی‌توان یک میزان مشخص به‌عنوان ارزش تولید گیاهان دارویی در استان اعلام کرد، گفت: راه‌اندازی واحدهای تولید اسانس، بسته‌بندی و فراوری این گیاهان ازجمله گل‌محمدی نیاز به سرمایه بالایی دارد و تاکنون نیز سرمایه‌گذار خوبی دراین زمینه نداشته‌ایم.
«اعظم شیخ» ادامه داد: یک‌سری مجوز ازسوی اداره‌کل جهادکشاورزی استان صادر شده‌است، اما ظرفیت کمی دارند. وی با بیان اینکه سایر گیاهان مانند آویشن و نعناع مساحت کمی دارند و به‌ اندازه‌ای نیستند که نیاز به واحد فراوری داشته باشند، عنوان کرد: هم‌اینک بیشترین معضل استان در بحث گل‌محمدی با ۶۰۰هکتار، موسیر و زعفران است.

فعالیت 8کارگاه تولیدی
معاون صنایع‌تبدیلی و تکمیلی اداره‌کل جهادکشاورزی چهارمحال‌وبختیاری نیز دراین زمینه گفت: در حوزه گیاهان دارویی 8کارگاه تولیدی با ظرفیت سالانه ۲هزارتن دراستان فعالیت می‌کنند که البته 2واحد از آنها تعطیل شده‌اند و 2 واحد نیز نیمه‌فعال هستند.
«طهمورث فتاحی» اظهارکرد: ۲واحد فعال مستقر در دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد و ناحیه صنعتی۲ سامان، با فناوری نوین کار می‌کنند و محصولات خوبی در زمینه تهیه عرقیات و بسته‌بندی گیاهان دارویی تولید می‌کنند.
وی با بیان اینکه گیاهان دارویی استان در عطاری‌ها نیز به فروش می‌رسد، اضافه‌کرد: برای زعفران نیز فعالیت‌هایی در حد بسته‌بندی‌های قابل استفاده داریم.

با وجود همه تلاش‌های انجام شده برای توسعه کشت گیاهان دارویی در استان، به‌نظر می‌رسد آنچه به حاشیه رفته است بحث توجه بیشتر به صنایع‌تبدیلی و تلاش برای جذب سرمایه‌گذار به‌منظور جلوگیری از خام‌فروشی این نوع محصولات و حتی ورود به بازار بزرگ و پرسود جهانی است. از آنجا که گیاهان دارویی ثروت ارزشمند کشور به‌شمار می‌رود و می‌تواند به‌عنوان ظرفیتی بالقوه در ایجاد درآمدهای ارزی و کاهش واردات مواداولیه داروهای شیمیایی نقش موثری ایفا کند، می‌طلبد به استان‌هایی مانند چهارمحال‌وبختیاری که ظرفیت منحصربه‌فردی دراین عرصه دارند، بیش از پیش توجه و زیرساخت‌های لازم برای توسعه صنایع تبدیلی، تکمیلی و فراوری این محصولات فراهم شود.