رقابت نابرابر خراسان‌شمالی با قطب‌های نوغانداری کشور
پیله‌های ابریشم تولید شده در «راز و جرگلان» استان خراسان‌شمالی به‌صورت خام به استان‌های گیلان، خراسان‌رضوی و همچنین شهرکاشان فروخته می‌شود
ستاره حجتی-خبرنگار
شهرستان «راز و جرگلان» در استان خراسان‌شمالی با وجود پیشینه کهن در نوغانداری و بافت پارچه و فرش دست‌باف ابریشمی، هنوز نتوانسته رتبه نخست در تولید نوغان را در کشور به خود اختصاص دهد، اما بیش‌از چند دهه است که رتبه نخست کیفیت، مربوط این منطقه ترکمن‌نشین است که بخشی از جمعیت آن را عشایر تشکیل می‌دهند. اگرچه در سال‌های گذشته قیمت پایین خرید پیله تر از نوغانداران این منطقه، زمینه را برای روی‌گردانی بخشی از فعالان این حوزه از این شغل فصلی فراهم کرد، اما کاهش واردات ابریشم از کشورهایی مانند چین، در کنار خرید با قیمت بالاتر به‌دلیل ایجاد بازار رقابتی میان دلالان در استان‌های گیلان، خراسان‌رضوی و شهر کاشان برای خرید محصول این منطقه، سبب شد یک بار دیگر اقبال به فعالیت در عرصه نوغانداری در راز و جرگلان افزایش یابد. بررسی‌های مرکز توسعه نوغانداری وزارت جهادکشاورزی نشان می‌دهد امسال نوغانداران منطقه راز و جرگلان حدود ۲۴۰تن پیله تر برداشت کرده‌اند که این میزان نسبت به سال‌گذشته ۵تن افزایش داشته‌است. همچنین خرید پیله تر از تولیدکنندگان درسال‌جاری حدود ۱۳۵ تا ۱۴۱هزارتومان به‌ازای هر کیلوگرم بوده‌است؛ عددی که رشد یک برابری در قیمت خرید را نشان می‌دهد.
یک شغل فصلی
با وجود اشتغال حدود هزار خانوار به حرفه پرورش نوغان در شهرستان راز و جرگلان، زمان محدود این شغل همراه با درآمد اندک، آن را به شغلی پاره‌وقت و فصلی تبدیل کرده‌است که سهم چندانی در سودآوری و تولید ارزش‌افزوده برای مردم این منطقه ندارد؛ خام‌فروشی پیله تر، زنجیره ارزش‌افزوده را در همان مرحله نخست قطع می‌کند. بخشدار جرگلان دراین زمینه می‌گوید: در روستای «کلاته بهار» این منطقه ۲۸هکتار فضای مناسب برای تغذیه کرم‌ها ایجاد کرده‌ایم، اما در حوزه صنایع تبدیلی فقط یک کارگاه پیله خشک‌کنی داریم که کافی نیست و باید با حمایت دستگاه‌های مسئول توسعه یابد.
«پولاد نجاهی» می‌افزاید: مشکل مهم دراین عرصه این است که به‌نظر می‌رسد تاکنون ازسوی فعالان این منطقه، نیازی به توسعه صنایع تبدیل دیگری احساس نشده‌است و ازسوی دیگر مردم نیز مطالبه‌ای دراین حوزه نداشته‌اند؛ موضوعی که سبب شده خام‌فروشی پیله تر دراین منطقه رونق بگیرد. وی ادامه می‌دهد: بخش قابل‌توجهی از نوغانداران جرگلان علاقه دارند پیله خود را به‌صورت تر بفروشند که این موضوع دلایل مختلفی دارد. گاهی واردات پیله به‌قدری افزایش می‌یابد که بازار از ابریشم اشباع می‌شود. بنابراین معطلی در فروش فقط قیمت را پایین می‌آورد. نجاهی تصریح می‌کند: ازسوی دیگر قیمت پیله تر و خشک چندان اختلافی ندارد. اگر دولت نوغان را به‌صورت تضمینی می‌خرید و همچنین متعهد می‌شد به سرمایه‌گذار کارخانه نخ‌ریسی هم به قیمت مناسب بفروشد، احتمال داشت افرادی دراین حوزه سرمایه‌گذاری کنند، اما نرخ خرید تضمینی هم آنقدر پایین می‌آید که خود نوغانداران تمایلی به فروش محصول خود ندارند.
انتقاد به اولویت‌های حمایتی
اینها درحالی‌است که براساس اعلام بخش طیور، زنبورعسل و نوغانداری اداره جهادکشاورزی استان خراسان‌شمالی، سال‌گذشته از محل اعتبارات سفر مقام‌معظم‌رهبری به این استان، ۱۱۷میلیارد و ۳۰۰میلیون ریال اعتبار به‌منظور توسعه نوغانداری و رفع محرومیت دراین منطقه مرزی اختصاص پیدا کرد که صرف ایجاد فضای اداری، اتاق تفریح و سالن پرورش به مساحت ۶۵۳مترمربع شد. بنا به بررسی‌های انجام شده، ۱۲۵میلیارد ریال اعتبار باید برای تأمین 40دستگاه ابریشم‌کشی و ساخت ۵۰تلمبار نوغان صرف می‌شد که بخشی از این نیاز پیش‌بینی شده، صرف ساخت فضای اداری شد؛ موضوعی که انتقاد کارشناسان حوزه کشاورزی استان را به‌همراه داشت. «صابر معصومی» کارشناس توسعه جامعه محلی و معاون طرح بین‌المللی «احیای جنگل‌های هیرکانی با مشارکت جامعه محلی» یکی از منتقدان اولویت‌بندی سازمان جهادکشاورزی در خراسان‌شمالی است. او که در بخشی از این طرح، در روستاهای منطقه «چهل‌چای» نوغانداری را به‌عنوان شغل تاریخی قزلباشان شهرستان مینودشت گلستان احیا کرده‌است، دراین باره می‌گوید: به‌نظر من اداره جهاد کشاورزی اولویت‌هایش را دراین بخش اشتباه انتخاب کرده‌است. مردم در راز و جرگلان به شکل سنتی دارای دانش بومی پرورش نوغان، ابریشم‌بافی و بافت پارچه و فرش از این ابریشم هستند.
راهکارهای موجود
معصومی ادامه می‌دهد: کمک درجهت به‌روز کردن دانش بومی نوغانداری، توانمندسازی اهالی برای ایجاد زنجیره تولید چنان‌که در گذشته بوده، توجیه و آگاهی‌رسانی به نوغانداران درباره ضرورت و میزان سودآوری در صورت تداوم زنجیره شکل‌گرفته و همچنین تجهیز کارگاه‌های خانگی و عشایری باید در اولویت برنامه‌های اداره جهادکشاورزی باشد. وی عنوان می‌کند: البته این موضوع را نیز باید درنظر گرفت که اصولا توسعه نوغانداری می‌تواند درقالب یک «خوشه صنعتی» در دستورکار دولت قرارگیرد، مانند آنچه در استان گلستان محقق شد. اگر این اتفاق رخ دهد، می‌توان دستگاه‌هایی مانند سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، معاونت صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی و شرکت شهرک‌های صنعتی را به‌عنوان متولی خوشه‌های صنعتی، در توسعه این شاخه مشارکت داد. معصومی اضافه می‌کند: با چنین رویکردی می‌توان امیدوار بود نوغانداری از حالت شغل فصلی خارج شود و حتی سهم قابل‌توجهی در اشتغال استان داشته باشد. درغیراین‌صورت نه فقط در بر همان پاشنه سابق می‌چرخد، بلکه میزان تولید سالانه استان در حوزه نوغانداری نیز به قیمت پیشنهادی دلالان بستگی خواهد داشت.
درحال‌حاضر بیشترین حجم تولیدات ابریشم در استان خراسان‌شمالی به‌صورت پیله تر به 2 استان خراسان‌رضوی و گیلان می‌رود و بخش کوچکی از آن نیز ازسوی فعالان اقتصادی کاشانی خریداری و در کارخانه‌های ریسندگی و بافندگی این استان‌ها، به نخ، پارچه، چادرشب و سایر اقلام این‌چنینی تبدیل می‌شود. برهمین اساس برخی از این اقلام به‌عنوان کالای صادراتی از این استان‌ها به خارج از کشور صادر می‌شود و دراین بین کم‌ترین سود عاید نوغاندارانی می‌شود که باکیفیت‌ترین نوغان ایران را در شهرستان راز و جرگلان استان خراسان‌شمالی تولید می‌کنند.
در همینه زمینه :
