ایران؛ قطب رادیوداروی جهان

 ساسان شادمان | روزنامه‌نگار

ایران طی یک دهه اخیر جایگاه خود را در زنجیره «تحقیق، تولید و  کاربرد رادیوداروها» (Radiopharmaceuticals) تثبیت کرده است. تولید بیش از ۷۰قلم رادیودارو، توسعه ژنراتورهای 99Mo/99mTc و 68Ge/68Ga در داخل و گسترش درمان‌های ترانُستیک (تشخیص و درمان) می‌تواند گویای این امر باشد. بی‌شک این تلاش باعث شده است ایران به یکی از قطب‌های تولید رادیودارو در جهان تبدیل شود.

پزشکی هسته‌ای چیست؟
یکی از ارکان اصلی مراقبت‌های بهداشتی مدرن پزشکی هسته‌ای است که با بهره‌گیری از مواد رادیواکتیو یا رادیوداروها، برای تشخیص و درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها به‌کار می‌رود. برخلاف روش‌های تصویربرداری کالبدی مانند اشعه ایکس یا سی‌تی‌اسکن که عمدتا ساختارهای بدن را نشان می‌دهند، پزشکی هسته‌ای اطلاعات عملکردی و مولکولی ارائه  و نشان می‌دهد که اندام‌ها و بافت‌های بدن در سطح سلولی و مولکولی چگونه کار می‌کنند. این قابلیت منحصربه‌فرد امکان تشخیص زودهنگام‌ و دقیق‌ بیماری‌ها، برنامه‌ریزی شخصی‌سازی‌شده‌ درمان و پایش مؤثر پاسخ به درمان را فراهم می‌سازد.

رادیودارو؛ از تحقیق تا صادرات
رادیوداروهای ایرانی به بیش از ۱۵کشور صادر می‌شوند. برخی گزارش‌های بین‌المللی در سال۲۰۲۵ از ده‌ها میلیون دلار درآمد سالانه صادرات رادیودارو خبر می‌دهند که در آینده می‌تواند به‌مراتب بیش از این باشد.

زیرساخت تولید
 ژنراتورهای حیاتی: مستندات علمی و صنعتی، ساخت داخل ژنراتورهای 68Ge/68Ga و استفاده وسیع از ژنراتور 99Mo/99mTc را نشان می‌دهند.
ایزوتوپ‌های درمانی: تولید و به‌کارگیری لوتِشیوم-۱۷۷ در رآکتور تحقیقاتی تهران و توسعه ترکیبات درمانی هم گزارش شده است.

تولیدات ایرانی
رادیوداروهایی که ایران تولید می‌کند در حوزه‌های تشخیص و درمان سرطان‌ها، اختلالات تیروئید، استخوان، مغز، قلب و سایر بیماری‌ها به‌کار می‌روند. با وجود تحریم‌ها و محدودیت‌های فناوری، ایران در حوزه‌های لوتشیوم-۱۷۷ و فلور-18 به‌خودکفایی قابل‌توجهی رسیده است.

رادیوداروهای تشخیصی
 تکنسیوم-99ام و مشتقات آن
ایران انواع گسترده‌ای از کیت‌های رادیودارو مبتنی بر تکنسیوم را تولید می‌کند. این ایزوتوپ پرکاربردترین ماده در تصویربرداری پزشکی هسته‌ای جهان است.
 ید-۱۳۱ 
رادیودارویی که برای تشخیص و درمان بیماری‌های تیروئید و همچنین برخی تصویربرداری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  فلور-18
توسط سیکلوترون‌ها تولید می‌شود و در تصویربرداری PET/CT استفاده دارد.

رادیوداروهای درمانی
 لوتشیوم-۱۷۷
یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های اخیر ایران در حوزه ترانُستیک (تشخیص + درمان) محسوب می‌شود.
 ایتریم-90
برای درمان لنفوم‌های بدخیم و تومورهای کبدی مورد استفاده است.
 فسفر-32
برای درمان پلی‌سایتمی ورا و پلاکتوز بالا و همچنین کاهش درد متاستازهای استخوانی استفاده می‌شود.
 رنیوم-۱۸۶ و ۱۸۸
برای درمان مفاصل ملتهب و کاهش درد استخوانی و درمان سرطان‌های موضعی مورد استفاده قرار می‌گیرد.