نقطه مطلوب مدیریت پسماند در تهران کجاست؟
برنامه‌های جدید برای پسماند تهران
عضو کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران: ما باید از پسماند درآمدهای پایدار و برق تولید کنیم
محمود مولایی ـ خبر‌نگار
موضوع پسماند در شهر تهران اهمیت ویژه‌ای دارد. اینکه دفع و دفن زباله روزبه‌روز کاهش یافته و به موازات آن میزان تفکیک زباله از مبدأ افزایش یابد. اگر در حوزه پسماند شهر تهران چنین اتفاقی رخ دهد، به‌گفته عضو کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر، پایتخت به نقطه ایده‌آل خود رسیده است. با این حال، تفکیک زباله از مبدأ که نقش بزرگی در کاهش دفع پسماند ایفا می‌کند، سال‌هاست فرهنگسازی می‌شود، اما هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است. از سال گذشته مخازن بزرگ پسماند در برخی مناطق به‌صورت پایلوت حذف و مخازن سه‌گانه در داخل شهرک‌ها، ساختمان‌های مسکونی و تجاری تعبیه شد. بعد از مدتی طرح دیگری در قالب اجرای طرح کاپ مشوق‌هایی را برای شهروندان درنظر گرفت که نتیجه بهتری به همراه داشت. چنان‌که اجرای طرح گلماند، کتاب‌ماند، ورزش‌ماند و.... در مناطق مختلف با استقبال شهروندان مواجه شد. در عین حال، از امسال طرح جامع مدیریت پسماند با چشم‌انداز ۲۰ساله فعالیت خود را شروع کرده است.
اکنون این پرسش مطرح است که در حوزه پسماند برای ۱۰سال دیگر، آینده امیدوار کننده‌ای می‌توان درنظر گرفت یا نه. مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران کاستی‌های موجود در این حوزه را تأیید می‌کند و می‌گوید: «منکر تلاش کسانی که در گذشته مسئولیت‌هایی در این حوزه داشتند و فعالیت می‌کردند، نیستیم، اما باید پذیرفت نسبت به سایر حوزه‌های مدیریت شهری در حوزه پسماند، عقب‌ماندگی زیادی وجود دارد که شاید یک دلیل این باشد که بخشی از فعالیت‌های حوزه پسماند به‌دست مناطق ۲۲گانه صورت می‌گیرد و بخشی در خود سازمان انجام می‌شود؛ به همین دلیل نیازمند یکسری هماهنگی‌هایی است و از آنجایی که بخشی از این هماهنگی باید در بیرون از شهرداری انجام شود، کار در این حوزه سخت‌تر و زمانبر است.» صدرالدین علیپور ادامه می‌دهد: «آنچه مسلم است اینکه برای نخستین بار توانستیم روند و چارچوبی را اجرا کنیم که در حوزه پسماند منطبق با استانداردهای جهانی باشد. در ۲۵سال گذشته در حوزه پسماند طرح جامع نداشتیم و تنها نمونه‌های خارجی در شهر تهران اجرا می‌شد. اما هم‌اکنون پسماند دارای طرح جامع است که تا ۲۰سال آینده، هر سال برنامه و بودجه پیش‌بینی شده است. به‌عبارت دیگر مشخص است در ۲۰سال آینده باید چه کارهایی انجام دهیم و اینکه یک افق مشخص داشته باشیم.»
دفع زباله به حداقل برسد
او در ادامه با بیان اینکه شاخص کمی در مدیریت پسماند این است که بتوانیم عملیات دفع زباله را کاهش دهیم تأکید می‌کند: «یعنی هر چقدر تلاش در تفکیک زباله از مبدأ یا تبدیل به کود و انرژی بیشتر شود و در افق طرح جامع دفع را به حداقل یا حتی به صفر برسانیم، مطلوب است. چه ما و چه مدیران بعدی عملا یک کار را انجام می‌دهیم و دستگاه نظارتی در شهرداری به آسانی می‌توانند وضعیت فعالیت‌های حوزه پسماند را ارزیابی کند.»
علیپور به جمع‌آوری مخازن زباله از معابر هم اشاره و عنوان می‌کند: «یکی از گام‌های مهم در طرح کاپ، جمع‌آوری مخازن زباله از معابر و انتقال مخازن کوچک‌تر به داخل ساختمان‌هاست. در واقع یکی از مشکلات بزرگی که در بحث زباله‌گردی و آلودگی زیست‌محیطی با آن مواجه هستیم وجود همین مخازن است که با حذف آنها که جزو برنامه‌های 5ساله سازمان مدیریت پسماند است، می‌توان این موارد را حل کرد.» او ادامه می‌دهد: «در این گام تلاش می‌شود سهم تفکیک از مبدأ افزایش پیدا کند و برای تحقق این هدف طرح‌های مختلفی پیش‌بینی شده است و قصد داریم با ارائه برخی از مشوق‌ها میزان مشارکت شهروندان در تفکیک زباله از مبدأ را بیش از پیش افزایش دهیم. در واقع این موضوع فقط مربوط به ایران نیست و در اکثر کشورهای دنیا از همین روش برای همراه کردن شهروندان با یک طرح استفاده می‌شود.»
توجه به ایستگاه‌های میانی بازیافت
در گام‌های بعدی باید ایستگاه‌های میانی مورد توجه قرار گیرند. مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران با بیان این مطلب می‌گوید: «برای کاهش آلایندگی زیست‌محیطی ناشی از شیرابه‌های زباله‌ها باید به ایستگاه‌های میانی توجه شود؛ در حقیقت با ساماندهی این ایستگاه‌ها می‌توان مشکلات زیست‌محیطی پایتخت را تا حدود زیادی مرتفع کرد.» این مقام مسئول به نحوه انتقال پسماندها هم اشاره و عنوان می‌کند: «نحوه انتقال پسماند و ارتقای سیستم‌های کمپوست و غیره در طرح کاپ مشخص شده‌اند و باید گام‌به‌گام طبق الگوی طراحی‌شده حرکت کنیم تا به نتیجه مطلوب برسیم.»
علیپور طرح‌های اجرا شده در حوزه پسماند را مطابق اقدامات روز دنیا می‌داند و می‌گوید: «اگر طرح‌ها را درست و اصولی و البته جدی اجرایی کنیم حتما اتفاقات خوبی در تهران رخ می‌دهد و خوشحالیم که شورای شهر ششم ورود جدی به این حوزه داشتند و دغدغه موضوع پسماند را دارند.» او ادامه می‌دهد: «ما نیاز به چنین عزمی داریم که شهردار تهران و مجموعه شهرداری‌های مناطق، معاونت اجتماعی و برنامه‌ریزی پای کار بیایند. طوری که بتوانیم همین طرح را در آگاه‌سازی مردم هم به نتایج مطلوب برسانیم. چراکه یکی از مشکلات حذف مخازن همین موضوع بود و آگاه‌سازی باید در کل شهر انجام شود. خوشبختانه در سال‌های اخیر زیرساخت‌ها فراهم شده و امیدوار هستیم گام‌های مناسبی در حوزه پسماند برداشته شود.»
باید به نقطه‌ای برسیم که دفن زباله نداشته باشیم
مهدی بابایی، عضو کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران
برنامه حوزه خدمات شهری شهرداری تهران این است که به نقطه‌ای برسیم که هیچ‌گونه دفن زباله در شهر تهران نداشته باشیم. یعنی به نقطه‌ای برسیم که پسماند خشک ارزشمند به‌صورت صدرصد از زباله‌تر تفکیک شود و زباله غیرارزشمند را نیز بتوانیم بسوزانیم و تولید انرژی کنیم و همچنین از زباله‌تر بتوان کمپوست و کودهای آلی تولید کرد و این ایده‌آل شورای شهر در حوزه پسماند است. طبق برنامه ۵ساله سوم، پیشرفت‌هایی در مورد تفکیک زباله از مبدأ حاصل شده است. البته به‌نظرم این برنامه‌ای نیست که سرعت آن با مشکلات شهر همخوانی داشته باشد و خیلی رخوت‌آلود تنظیم شده است. در واقع اعداد و رقم‌ها نسبت به سال قبل باید پیشرفت چشمگیری داشته باشد، اما به هر حال، اکنون شهرداری تهران باید قدم اساسی بردارد و فرایندهای این برنامه را اصلاح کند. از مردم هم انتظار هست در حوزه پسماند مشارکت داشته باشند تا بتوانیم این روند را به نحو مطلوب پیش ببریم. به‌طورکلی در حوزه پسماند، ۳جنبه مهم را باید مدنظر قرار داد. یکی جنبه‌های زیست‌محیطی است که بسیار با اهمیت و تأثیرگذار است و اگر در هر طرحی از جنبه زیست‌محیطی آن غفلت کنیم، ممکن است لطمات جبران‌ناپذیری به شهر وارد شود. جنبه دوم، بحث فرایند جمع‌آوری، تفکیک زباله و کود کمپوست است که باید یک فرایند مکانیزه، پیشرفته و منطبق با تکنولوژی روز باشد؛ مثلا از طریق اپلیکیشن‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان. جنبه سوم هم بحث اقتصادی در حوزه پسماند است. هم‌اکنون فرایند جمع‌آوری، دفن و بازیافت زباله هزینه‌بر است و باید به نقطه‌ای برسیم که در این حوزه شاهد درآمد پایدار برای شهر و شهروندان باشیم.