برنامه‌ریزی محله‌محور برای مناطق محروم تبریز

سیدمرتضی احمدپور-خبرنگار

مدیریت‌شهری کلانشهر تبریز در دوره جدید با چالش‌های مختلفی در عرصه توسعه شهری مواجه است که حاشیه‌نشینی یکی از آنهاست. تبریز با وجود اینکه یکی از بیشترین مناطق حاشیه‌نشین کشور را در خود جا داده‌است و حدود 500هزارنفر از جمعیت 2میلیونی این شهر در حاشیه‌ها و روستاهای متصل به شهر زندگی می‌کنند، اما دراین شهر کم‌تر می‌توان کارتن‌خواب یا کودکان خیابانی و حتی کودکان کار را مشاهده کرد؛ موضوعی که اگرچه نشان‌دهنده عملکرد موثر مدیران‌شهری دراین عرصه در سال‌های اخیر است، اما ضعف‌های موجود بر ضرورت تداوم برنامه‌ریزی‌های راهبردی دراین عرصه تأکید می‌کند.  البته بخشی از موفقیت‌های به‌دست آمده دراین عرصه مرهون فعالیت بیش‌از 300موسسه خیریه و همچنین سازمان‌های مردم نهاد است که رسالت کمک به افراد محروم را برعهده دارند. با این‌حال به اعتقاد کارشناسان حوزه مدیریت‌شهری، خلأهای مهمی نیز دراین زمینه وجود دارد و نیاز به برنامه‌ریزی‌های اجتماعی برای ساماندهی زندگی ساکنان در حاشیه‌شهر در ابعاد مختلف اجتماعی و مدیریت‌شهری وجود دارد.

آسیب‌های اجتماعی ناملموس
«ساجد عاطفیان» یک کارشناس مدیریت‌شهری و مدیر یکی از سازمان‌های مردم‌نهاد است که از سال1380 با همراهی همسرش مرکزی در منطقه «ملازینال» تبریز راه‌اندازی کرده و به‌صورت موردی به مردم این مناطق کمک می‌کند. وی با بیان اینکه سطح آسیب‌های اجتماعی دراین مناطق بالاست، می‌گوید: برخی برنامه‌ریزان شهری معتقدند تبریز «شهر بدون گداست» یا دراین شهر آسیب‌های اجتماعی چندان ملموس نیست، اما تبریز هم مانند دیگر شهرهای بزرگ کشور و حتی جهان، لایه‌های آسیب‌پذیر اجتماعی دارد که رفع مشکلات آنان نیاز به توجه بیشتری دارد. وی اظهار می‌کند: یکی از خصوصیت‌های اجتماعی دراین شهر، پنهان‌کاری و خودانکاری آسیب‌های فردی و اجتماعی است که ذهن افراد را درگیر کرده‌است. به‌عنوان مثال بسیاری از شهروندان، با وجود بد رفتاری همسران‌شان در خانواده، از بیان این مسائل به متخصصان مربوط و مراجعه به سازمان‌های حمایتی مرتبط و حتی خانواده خود خودداری می‌کنند؛ موضوعی که می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری برای فرد و همچنین جامعه به‌دنبال داشته باشد. عاطفیان اضافه می‌کند: حال موضوع این است که برنامه‌ریزان و مدیران شهری نباید با نادیده انگاشتن آسیب‌های اجتماعی موجود درشهر، از علاج چنین مشکلاتی غفلت کنند. 

نیازهای اساسی شهروندان مناطق محروم 
«محمد کاظم‌زاده» نیز کارمند یکی از موسسه‌های خیریه بزرگ در شهر تبریز است که بیش‌از 100هزارنفر را دراین شهر زیرپوشش قرار داده‌است. وی که خود کارمند بازنشسته بهزیستی است، با بیان اینکه برخی مدیران شهری به نیازهای روحی و اجتماعی شهروندان کم‌توجه هستند، می‌گوید: البته شاید این کم‌توجهی به‌دلیل ناآگاهی و کمبود اطلاعات میدانی موثر باشد که زمینه‌ساز برنامه‌ریزی غیرموثر دراین مناطق می‌شود. وی ادامه می‌دهد: اگر بدون توجه به مسائل و آسیب‌های اجتماعی موجود درشهر، برای رفع مشکلات موجود در عرصه‌هایی مانند اجرای طرح‌های عمرانی، خدمات شهری، ترافیک شهر و... برنامه‌ریزی کنیم و دراین میان به نظرها، علایق و مطالبه‌های محوری شهروندان کم‌توجهی شود، گرهی از چالش‌های شهر باز نخواهد شد. کاظم‌زاده اضافه می‌کند: به‌عنوان مثال در حاشیه شهر تبریز دستگاه‌های ورزشی با هزینه‌های بالا نصب شده که بیشتر این دستگاه‌ها یا بدون استفاده رها شده با قطعات آن کنده شده و دیگر کارآیی ندارد. این موضوع نشان می‌دهد که دراین مناطق خدمات‌دهی با نیازسنجی‌های لازم همراه نبوده‌است.

توجه به نیازهای اجتماعی 
مدیرکل سلامت و اموراجتماعی شهرداری تبریز دراین باره می‌گوید: در شرایط کنونی یکی از اولویت‌های مجموعه مدیریت‌شهری تبریز، توجه به نیازهای اجتماعی و خدمات‌رسانی موثر به شهروندان است و در این زمینه همراهی خوبی با مجموعه‌های خیریه و سازمان‌های مردم نهاد وجود دارد. «محمدحسین حسن‌زاده» با بیان اینکه آسیب‌های اجتماعی همواره به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مشکل کلانشهرها مطرح می‌شود،  ادامه می‌دهد: مدیران هر کلانشهری که بدون برنامه‌ریزی جامع و نسخه‌های موثر، برای رفع مشکلات شهری و اجتماعی عمل کنند، موفق نخواهد بود. وی تصریح می‌کند: معتقدیم در بحث‌های کارشناسی باید سلامت اجتماعی و آموزش به مردم با رویکرد انگیزشی انجام شود و ضروری است که شهروندان را با خود همراه کنیم.

توسعه ارتباط با شهروندان مناطق محروم
مدیرکل سلامت و اموراجتماعی شهرداری تبریز اظهار می‌کند: در سال‌های اخیر دفاتر تسهیل‌گری با هدف ارتباط موثرتر شهروندان با مدیران شهری در 4محله محروم تبریز، ازجمله محله‌های حاشیه‌ای اتوبان پاسداران راه‌اندازی شده‌است. حسن‌زاده تأکید می‌کند: با بازخورد خوبی که از این دفاتر داشتیم، شهرداری تبریز تصمیم گرفت در 11محله محروم دیگر شهر نیز این دفاتر ایجاد شود و برای تصمیم‌گیران شهری و استانی، اطلاعات خوبی از این دفاتر ارسال می‌شود که می‌تواند راهگشای بسیاری از تصمیم‌سازی‌های کلان باشد. وی می‌افزاید: این دفاتر باید در محله‌هایی مانند «طالقانی»، «مارالان» و «حافظ» راه‌اندازی شود که برخی از دفاتر در مناطق شهرداری و برخی دیگر نیز در قلب مناطق محروم ایجاد می‌شود. این مسئول همچنین با بیان اینکه ارائه خدمات‌اجتماعی و سلامت باید برای عموم مردم انجام شود، ادامه می‌دهد: درحال‌حاضر خدمات درمانی و همچنین مشاوره‌های اجتماعی با تعرفه‌های دولتی در 2درمانگاه امام رضا(ع) و الغدیر، به همه شهروندان ارائه می‌شود. حسن‌زاده عنوان می‌کند: در آینده نزدیک بیمارستان شهرداری تبریز افتتاح و طرح نوبت‌دهی اینترنتی نیز اجرا می‌شود. کارهای مطالعاتی دراین زمینه انجام شده تا سطح خدمات‌دهی به شهروندان بالاتر رود. وی اضافه می‌کند: دفاتر تسهیل‌گری سعی می‌کنند ضمن نیازسنجی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و امید به زندگی، با حضور کارشناسان بهزیستی و مددکاران اجتماعی برنامه‌ریزی محله‌محور داشته باشند تا بتوان گام‌های موثری دراین زمینه برداشت.