گزارش
خطر سیل در کمین زیرساخت‌های مترو در جهان
تغییرات آبوهوایی و وقوع باران‌های سیل‌آسا، احتمال آبگرفتگی تونل‌ها و ایستگاه‌های قطار شهری در نقاط مختلف جهان را تشدید کرده است
سمانه معظمی- روزنامه‌نگار
پیامدهای تغییرات آبوهوایی فقط به روی زمین و تخریب و آبگرفتگی خانه‌ها و خیابان‌ها محدود نمی‌شود، بلکه زیرساخت‌های زیرزمینی و قطارهای شهری نیز از آن بی‌نصیب نمانده است. بیشتر خطوط مترو در سراسر جهان فرسوده هستند و قدمت برخی از آنها حتی به یک قرن می‌رسد، در نتیجه توان مقاومت در برابر سیل‌ها و بارندگی‌های شدید که میزان آن در سال‌های اخیر رکورد تازه‌ای را ثبت کرده است، ندارند. زیرساخت‌های مترو از آنجا که زیر زمین قرار دارند در مقایسه با دیگر شبکه‌های حمل‌ونقل شهری، در معرض آسیب بیشتری قرار دارند. این در حالی است که همه‌گیری کرونا و کاهش تمایل سفر با وسایل حمل ونقل عمومی، موجب شده تا میزان بودجه اختصاصی دولت‌ها به توسعه این بخش محدودتر شود.
همین چند هفته قبل بود که بارش‌های سیل‌آسا از آمریکا تا چین را در برگرفت و در این بین، ایستگاه‌های قطار شهری نیز از این بلایا در امان نماند. تصاویر تکان‌دهنده‌ای از مسافران وحشت‌زده که ساعت‌ها در واگن‌های متروی غرق در آب در شهر ژنگژو چین گرفتار شده بودند در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها منتشر شد. لندن و نیویورک نیز شرایط تقریبا مشابهی را تجربه کردند؛ برخی از ایستگاه‌های مترو در پایتخت انگلیس تعطیل شدند؛ در متروی نیویورک نیز ارتفاع آب تا کمر مسافران می‌رسید.
این روزها مخاطرات گرم‌شدن زمین از چین و سیبری تا اروپای مرکزی، اسکاندیناوی و شمال غربی قاره آمریکا قابل مشاهده است. تنها چند روز پیش از حادثه متروی چین، سیل در آلمان منجر به کشته شدن بیش از 200نفر شد. آتش‌سوزی‌ها در غرب آمریکا و کانادا در ماه گذشته بر سراسر آمریکای شمالی سایه انداخت و موجب اعلام وضعیت هشدار حتی در شهرهای شرقی این قاره مانند تورنتو، فیلادلفیا و نیویورک شد.
سال‌هاست که توسعه سیستم‌های مترو و حمل ونقل ریلی در جهان به کاهش مصرف انرژی و کنترل تغییرات آب وهوایی کمک کرده است. حمل‌ونقل عمومی، نقشی حیاتی در کاهش تردد خودروها در شهرهای بزرگ و در نتیجه مهار تولید گازهای کربنی که موجب گرم شدن زمین می‌شود، ایفا می‌کند. کارشناسان شهری حالا نگران هستند که خطر راه‌یافتن سیلاب به زیرساخت‌های زیرزمینی شهری، منجر به تغییر عادت رفت‌وآمد شهری مردم شود و آنها به جای تردد با مترو به استفاده از خودروی شخصی روبیاورند. نتیجه آن، تشدید آلودگی هوا در شهرها و تولید گازهای گلخانه‌ای بیشتر خواهد بود.
وضعیت نیویورک و لندن
به گزارش روزنامه نیویورک تایمز، در نیویورک، مسئولان شهری بعد از توفانی که در سال2012 به زیرساخت‌های شهری ازجمله مترو آسیب جدی زد، 2.6میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه قطار شهری اختصاص دادند. این پروژه‌ها شامل تقویت سیستم‌های تهویه، پله‌ها و آسانسورها در برابر سیل بوده است. با این حال، آبگرفتگی ماه گذشته نشان داد که هنوز برای تقویت کامل سیستم متروی این شهر، راه طولانی در پیش است.
کارشناسان شهری در نیویورک معتقدند که زیرساخت‌های فرسوده مترو در کنار مشکلات اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا، کار بازسازی را با چالش جدی روبه‌رو کرده است. سارا کافمن، کارشناس حمل‌ونقل در دانشگاه نیویورک، وضعیت را نگران‌کننده می‌داند و معتقد است: «باید برای سیل بعدی که قرار بود 100سال بعد اتفاق بیفتد، اما ممکن است همین فردا پیش بیاید، آماده شویم.»
متروی لندن نیز با چالش‌های مشابهی روبه‌روست. سیستم فاضلاب که پیوند تنگاتنگی با شبکه متروی شهر دارد، در قرن نوزدهم ساخته شده است. به‌گفته کارشناسان، افزایش بارندگی‌ها که نتیجه تغییرات آبوهوایی است، رسیدگی به وضعیت مترو را دشوار کرده است. به گزارش نشریه وایرد، تحقیقات تازه نشان می‌دهد که خطر روان شدن سیلاب‌های شدیدتر و وارد شدن آسیب‌های جدی‌تر به زیرساخت‌های قطار شهری در کمین شهر لندن است. پیش‌بینی می‌شود میزان بارش‌ها تا دهه 2080 در انگلیس 5برابر شود.
راهکار ژاپنی
اگرچه طراحی و ساخت برخی شبکه‌های زیرزمینی شهری در مناطقی مانند لندن و نیویورک به بیش از یک قرن قبل برمی‌گردد، اما بحران اخیر در چین نشان داد که حتی برخی زیرساخت‌های مدرن ازجمله متروی ژنگژو که عمر آن به 10سال هم نمی‌رسد نیز ممکن است زیر رگبار سیل، زمینگیر شوند. به همین دلیل کارشناسان معتقدند که به‌روزرسانی و مقاوم‌سازی سازه‌های زیرزمینی قطارهای شهری در مقابل سیل، یک ضرورت اساسی است و هر قدر هم هزینه آن بالا باشد در برابر خسارت‌ها و عواقبی که می‌تواند به‌دنبال داشته باشد، ناچیز است. هرچند نباید نقش توسعه شهرها و تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی را در سیل اخیر چین نادیده گرفت.
تحقیقات محققان دانشگاه کانسای شهر اوساکا ژاپن نشان می‌دهد که بارش‌های سیل‌آسا تنها در عرض چند دقیقه می‌توانند به عمق شبکه‌های زیرزمینی شهری نفوذ کنند؛ همان اتفاقی که در چین افتاد و به‌سرعت منجر به گرفتار شدن مسافران در واگن‌های مترو و در نهایت کشته شدن 12نفر از آنها شد.
ژاپنی‌ها به‌خوبی توانسته‌اند بحران آبگرفتگی را در زیرساخت‌های زیرزمینی شهری مدیریت کنند. برای مثال، متروی شهر اوساکا مجهز به سیستم مانیتور سیل است. در این سیستم به کمک دوربین‌هایی که روی زمین کار گذاشته شده‌اند، به محض مشاهده بارندگی شدید و رسیدن سطح روان‌آب‌ها به میزان مشخص، اعلام وضعیت هشدار می‌شود و به‌دنبال آن فورا پروتکل‌های خاص مانند بسته شدن ورودی‌های در معرض خطر و تخلیه مسافران از خروجی‌های امن به اجرا درمی‌آید.
ژاپن، طرح‌های دیگری نیز برای مهار سیل انجام داده است؛ ازجمله ایجاد مخازن زیرزمینی برای ذخیره آب باران و ساخت دروازه‌های مهار سیل در ورودی‌های مترو. سال گذشته یکی از شرکت‌های خصوصی ساخت خطوط ریلی در توکیو با حمایت دولت ژاپن، یک مخزن آب حجیم در یکی از ایستگاه‌های مرکزی متروی این شهر ساخت که قابلیت هدایت 4هزار تن روان‌آب را دارد.
توسعه اتوبوس و دوچرخه
فعالان حمل ونقل عمومی در آمریکا خواهان اختصاص بودجه ویژه کرونا به این حوزه هستند. آنها معتقدند که مشکلات آنقدر شدت پیدا کرده که بودجه‌های فعلی پاسخگوی توسعه خطوط مترو نیست. برخی کارشناسان اما نظر دیگری دارند. با افزایش سیلاب‌ها، حفاظت مداوم از زیرساخت‌های مترو، عملا غیرممکن شده است. این گروه پیشنهاد می‌دهند سرمایه‌گذاری‌ها به دیگر بخش‌های حمل‌ونقل عمومی ازجمله توسعه خطوط اتوبوس و دوچرخه هدایت شود که جایگزین مناسبی برای مترو در مواقع اضطراری هستند. توسعه دوچرخه‌سواری به‌عنوان یک وسیله کم‌هزینه و دوستدار محیط‌زیست، رویکردی بسیار مفید است. به‌ویژه که بعد از همه‌گیری کرونا، شهرهای جهان شاهد افزایش رغبت شهروندان به تردد با دوچرخه بوده‌اند. این گروه تأکید می‌کنند که حمل‌ونقل عمومی باید روی زمین توسعه پیدا کند نه زیر زمین؛ زیرا نه‌تنها احتمال آسیب دیدن خطوط اتوبوس، تراموا و دوچرخه از سیل کمتر است، بلکه ساخت و توسعه آنها نیز ارزان‌تر است.
آسفالت و سنگفرش عامل روان‌شدن سیل
آسیب‌پذیری شهرها از بارندگی‌های سیل‌آسا بیشتر از مناطق دیگر است، زیرا بیشتر سطح زمین، از خیابان‌ها تا پارک‌ها با آسفالت و سنگفرش پوشیده شده است. در نتیجه برعکس مناطق روستایی، وقتی باران می‌بارد، آب نمی‌تواند به عمق زمین نفوذ کند. دراگان ساویک، استاد دانشگاه اکستر به نشریه وایرد گفته: «آسفالت و سنگفرش کردن بیشتر فضاهای شهر لندن موجب شده تا جلوی نفوذ آب باران به داخل خاک گرفته شود و درنتیجه سیلاب در معابر جاری شود.» به گزارش بی‌بی‌سی، محققان ساخت کفپوش‌هایی که قابلیت جذب آب را دارند و افزایش کاشت گیاهان و درختان در فضاهای شهری را ازجمله راهکارهای این مشکل می‌دانند؛ کاری که در شهر روتردام هلند انجام شده و با کاشت گیاهان در فضای تردد خطوط تراموا، این امکان ایجاد شده که آب باران جذب زمین شود.
