مددکاران گرمخانه‌ها در انتظار واکسن

زهرا کریمی- خبر‌نگار

افزایش کیفیت امکانات زندگی در تهران و خیل عظیم مهاجرت، دلیل تحول ابعاد مختلف شهر شد و چه بسا که زمینه‌ساز هزاران آسیب اجتماعی. به همین منظور حدود 2دهه پیش، شهرداری تهران برای کنترل، پیشگیری و پاکسازی چهره شهر از هرگونه آسیب اجتماعی، سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی را با هزار و یک هدف راه‌اندازی کرد؛ سازمانی که برای همسان‌سازی رفاه و ارتقای کیفیت زندگی در قالب حمایت و ارائه خدمات به قشرهای آسیب‌پذیر و در معرض آسیب، مسئول است و وظایفی دارد. اساسنامه این سازمان در آبان‌ماه1390 نیز تغییراتی اساسی کرد تا باری که برای کاهش آسیب‌های اجتماعی به دوش   می‌کشد، بیش از پیش شود. حالا چند سالی می‌شود که مددسراها (محل اسکان مددجویان بی‌خانمان)، سامانسراها (ویژه افراد معلول و ناتوان اعم از جسمی و ذهنی، بی‌سرپرست، مجهول‌الهویه، در راه مانده، گمشده، متواری، افراد نیازمند و متکدیان حرفه‌ای)، مراکز پرتو (ویژه کودکان بدسرپرست، بی‌سرپرست و در معرض آسیب)، مراکز بهاران (ویژه معتادان بهبودیافته)، پایگاه‌های خدمات اجتماعی و خانه‌های کارآفرینی زیرمجموعه این سازمان و در گوشه و کنار شهر تهران، خدمات حمایتی به مددجویان ارائه می‌دهند. در این میان، طی 4سال اخیر نیز وظایف دیگری به این سازمان محول شده و حالا زمان آن است تا مرور شود که آیا سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران در مسیر اقدامات، موفق بوده یا نه. سیدمالک حسینی، مدیرعامل سازمان رفاه، نداشتن مرگ‌ومیر بی‌خانمان‌های شهر طی زمستان‌های 2سال اخیر، پذیرش شبانه‌روزی گرمخانه‌ها در شرایط کرونایی و ایجاد مجمع خیرین مناطق 22گانه را از مهم‌ترین دستاوردهای فعالیت‌شان در این مدت زمان عنوان کرد. برای آنکه بیشتر با اقدامات این سازمان و چالش‌ها و مشکلات‌شان آشنا شویم با سیدمالک حسینی گفت‌وگوکردیم که در ادامه می‌خوانید.

در دوره مدیریت شما همه‌گیری ویروس کرونا رخ داد و بی‌شک این موضوع کار را برای مجموعه شما سخت‌تر کرد. آیا اکنون و با نگاه واقع‌بینانه، عملکرد سازمان را طی 17ماه گذشته(دوران همه‌گیری کرونا در کشور) موفق ارزیابی می‌کنید؟
ببینید برای مدیریت معضلاتی از جنس آسیب‌های اجتماعی، در وهله نخست افزایش همکاری مجموعه‌ها و مشارکت شهروندان در ایام کرونایی و هوشمندی حرف اول را می‌زند؛ به همین منظور ما ابتدا از مدیریت گرمخانه‌ها یا مددسراهای تهران به‌عنوان یکی از پروژه‌های مهم شهرداری تهران شروع کردیم. در این راه، با همفکری کارشناسان و ارتباط‌های مؤثر با وزارت بهداشت، اقدامات پیشگیرانه برای رعایت پروتکل‌های بهداشتی از نیمه اسفند‌ماه سال1398 به‌طور جدی در دستور کار قرار گرفت. برای کنترل شرایط گرمخانه‌ها و مراقبت از مددجویان در اسرع‌زمان اتاقی به‌عنوان اتاق قرنطینه برای افراد مشکوک به ویروس درنظر گرفتیم. اقدام مهم و اساسی دیگر، دوره‌های آموزشی، بهداشتی و روش‌های شست‌وشو و ضدعفونی سطوح برای مددکاران بود؛ البته ناگفته نماند برحسب شرایط افرادی که در گرمخانه‌ها زندگی می‌کنند، رعایت و انجام یکسری پروتکل‌های بهداشتی از قوانین این مراکز عمومی است.
پس چه شد که از ابتدای امسال یکباره چند مورد ابتلا به کرونا در گرمخانه گزارش شد؟
براساس آمارها و شواهد تا فروردین1400 حتی یک نفر مبتلا به ویروس کرونا در گرمخانه‌ها نداشتیم، اما متأسفانه از فروردین امسال با ورود موج چهارم ویروس کرونا، گرمخانه‌های مناطق 22 و 8 آلوده به ویروس شدند؛ به همین منظور اجرای دستورالعمل‌های بهداشتی و اقدامات اولیه پاکسازی مجموعه‌ها سختگیرانه‌تر در دستور کار قرار گرفت. در هر صورت، این مراکز عمومی است و به واسطه ارتباط مستقیم مددکاران با مددجویان برخی از مددکاران مبتلا به این بیماری شدند.
با توجه به سختی کار مددکاران در ایام شیوع کرونا و ارتباط آنها با برخی از مددجویانی که می‌توانند ناقل بیماری باشند، برای واکسیناسیون مددکاران چه اقدامی انجام داده‌اید؟
متأسفانه به‌دلیل ناکارآمدی سیستم توزیع واکسن در کشور، هنوز موفق به دریافت واکسن برای هیچ‌یک از مددکاران نشده‌ایم. اعتقاد ما بر این است که بعد از کادر درمان، مددکاران اجتماعی جزو محق‌ترین گروه برای دریافت واکسن به شمار می‌آیند. تعدادی از مددکاران نفس به نفس مددجویان در گرمخانه‌ها زندگی می‌کنند. همچنین حضور در گشت‌های فوریت‌های اجتماعی و ارتباط مستقیم با کسانی که زخم باز دارند و ممکن است ناقل ویروس‌های مختلف باشند، این امر را ضروری می‌کند. در این‌باره شهردار تهران با وزیر بهداشت مکاتباتی داشت و همچنین بنده چند مرتبه از آقای زالی با نامه‌نگاری درخواست‌هایی داشتم یا آقای جوادی‌یگانه، معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران و کمیسیون اجتماعی شورا به‌طور خاص برای اهمیت دریافت واکسن اقداماتی انجام دادند. با این حال، هنوز اقدامی صورت نگرفته و مددکاران را در اولویت گروه3 درنظر گرفته‌اند.
نتایج آمارهای این یک‌سال در جذب و ساماندهی افراد کارتن‌خواب به گرمخانه‌های شهر، امیدوار‌کننده و رضایت‌بخش بوده است. چه برنامه راهبردی سبب چنین نتیجه‌ای شد؟
هم‌اکنون 20گرمخانه با 2050تخت در شهر تهران در حال ارائه خدمات شبانه‌روزی هستند که از این تعداد 4گرمخانه به بانوان و 16گرمخانه به پذیرش آقایان اختصاص داده شده است. برای کاهش افراد بی‌خانمان در شهر و جذب آنها به گرمخانه‌ها تغییراتی را در رویکرد ارائه خدمات در دستور کار قرار داده‌ایم. مهم‌ترین اقدام توجه و تمرکز مددکاران به ارزش‌های انسانی و توجه به کرامت انسانی مددجویان است و همه تلاش‌ها بر این باور انجام شد تا افرادی که به گرمخانه‌ها مراجعه می‌کنند را از چرخه کارتن‌خوابی و بی‌خانمانی خارج کنیم. سال1398 حدود 104نفر به کانون خانواده‌هایشان بازگشتند که در سال1399 آمارها 2.5برابر شد و تعدادشان به 257نفر رسید. طرح زمستان گرم از دیگر اقدامات موفق بود که تا فروردین سال1400 اجرا شد تا نظارت و گشت براساس مدل ناحیه‌محوری و بسیج امکانات مناطق و همچنین ارائه خدمات در قالب گرمخانه‌های سیار با شناسایی میادین پرتردد مثل میدان آزادی، میدان شوش یا تجریش صورت گیرد. برای ارزیابی دستاوردهای این طرح باید به آمار اورژانس تهران و سامانه137 مراجعه کرد که نشان می‌دهد تهران 2سال پیاپی را بدون مرگ‌ومیر ناشی از سرما در افراد بی‌خانمان جامعه سپری کرد. قدم دیگر در این حوزه فعالیت گرمخانه‌های تهران به‌صورت شبانه‌روزی است. پیش از سال1398 گرمخانه‌ها به 2صورت دائمی و فصلی اداره می‌شدند. گرمخانه‌های دائمی از ساعت 16بعدازظهر تا 6صبح خدمات ارائه می‌دادند و گرمخانه‌های فصلی هم از آبان‌ماه تا اواخر فروردین‌ماه فعالیت داشتند، اما از آبان سال1398 تاکنون رویکرد خدمات‌دهی برحسب نیاز افراد بی‌خانمان دائمی و شبانه‌روزی شد. از سوی دیگر، در این دوره توجه و حمایت از بانوانی که در شهرمان برحسب هزار و یک دلیل بی‌خانمان شده‌اند، مورد توجه قرار گرفت و تعداد گرمخانه‌های بانوان از 2مرکز به 4مرکز افزایش یافت. هم‌اکنون در پهنه‌های غرب، شرق و جنوب پایتخت پذیرای بانوان بی‌خانمان شهرمان هستیم. خدمات حمایتی دیگر سازمان به  همراه‌سراها معطوف می‌شود. همراه‌سراها از سال1393 تاکنون با استقبال مواجه شده و روزبه‌روز به تعداد مراجعه‌کنندگان‌شان اضافه می‌شود. درواقع همراه‌سراها برای دسترسی بهتر همراهان بیماران بستری در بیمارستان‌ها تعریف شده‌اند که دیگر شاهد اقامت این افراد در پیاده‌روها، ماشین‌ها و فضاهای نامناسب اطراف بیمارستان‌ها نباشیم. اکنون 5همراه‌سرا در تهران آماده ارائه خدمات هستند. همچنین بنا به افزایش درخواست‌ها به‌تازگی برای اقامت همراهان بیماران و ارائه خدمات بیشتر با شبکه هتل‌ها و مهمانسراها با همکاری مؤسسه تخصصی در این زمینه نیز قرارداد خرید خدمت منعقد شده است.
آیا نباید خدمات بهتری به سازمان‌های مردم‌نهاد ارائه شود؛ چراکه به‌نظر می‌رسد تا حدودی از این موضوع غفلت شده است؟
شهرداری در گذشته منابعی داشت که قادر بود به سازمان‌های مردم‌نهاد کمک‌های نقدی داشته باشد یا گاهی زیرساخت‌هایی را در اختیارشان می‌گذاشت؛ مانند سالن برای برگزاری همایش یا وسیله حمل‌ونقل و... . متأسفانه 20ماهی که بنده مدیریت سازمان را بر‌عهده گرفته‌ام، مقارن شده با شیوع ویروس کرونا و موجب شده نتوانیم مانند سابق در فعالیت‌هایشان همراهی داشته باشیم و برنامه‌های تعاملی دچار خلل شده است. نکته مهم در این دوره این است که تعریفی به‌عنوان ردیف بودجه برای کمک به سازمان‌های مردم‌نهاد نداشته‌ایم. با توجه به بانک اطلاعاتی موجود بیش از 800سازمان مردم‌نهاد فعال در تهران شناسایی شده‌اند. در حوزه ماموریت آسیب اجتماعی مثل کودکان کار یا کاهش آسیب‌ها تلاش کردیم با این سازمان‌ها به‌عنوان بازیگران اصلی وارد تعامل شویم و از ظرفیت‌های آنها استفاده کنیم. تامین زیرساخت برای مراکز پرتو ازجمله این همکاری‌هاست و تمامی این مراکز در اختیار سازمان‌های مردم‌نهاد قرار دارد و خدماتی نیز برحسب نیازشان ارائه می‌شود. حمایت دیگر در این راستا این است که برخی فعالیت‌هایمان را به‌صورت قراردادهای برون‌سپاری و پیمانکاری گرمخانه‌ها واگذار کرده‌ایم؛ بنابراین با همه مشکلات تلاش شده تا ارتباط مؤثر و خوبی با سازمان‌های مردم‌نهاد برقرار شود.
شهروندان هر روزه در ترددهای شهری چشم‌شان به کودکانی می‌افتد که در خیابان‌ها و چهارراه‌های پرتردد مشغول کار، دستفروشی یا شبه‌تکدی‌گری هستند. چرا این معضل همچنان در شهر پررنگ است؟
ما در حد توان خود با ایجاد مراکز پرتو که بهره‌برداری و مدیریت‌شان بر‌عهده سازمان‌های غیردولتی و مردم‌نهاد است، سعی در بازگرداندن این کودکان به چرخه درست زندگی داشتیم، اما کاهش تعداد کودکان کار، نیازمند همکاری سایر دستگاه‌ها و اقتصاد مولد است. به هرترتیب، ما با کمک به مراکز پرتو و ایجاد زیرساخت‌ها در مؤسسه صبح رویش سعی در کنترل ماجرا داریم. هم‌اکنون با خدمات مجموعه صبح رویش بیش از 5هزار و 500کودک تحت پوشش این مراکز هستند. قدم دیگر، تلاش برای خارج کردن کودکان زیر۱۴سال از چرخه کار است که ۲مرکز پرتو را به آموزش مهارت به آنها اختصاص داده‌ایم و این طرح به‌صورت پایلوت در حال انجام است.  امیدواریم در سال‌جاری با ارزیابی مناسب این کار را انجام دهیم. همچنین یکی از طرح‌های اجرا شده کمپین چهارراه کودک است که این طرح از خرداد۱۳۹۹ همزمان با روز جهانی کار کودک آغاز شد. عمده فعالیت در این طرح، آگاهی‌بخشی و تبیین کار کودک است و آثاری که کار روی این کودکان و آینده‌ آنها می‌گذارد. این کمپین اطلاع‌رسانی به تبیین آموزش‌ها و تعمیق مفاهیم می‌پردازد که جزو طرح‌های موفق بوده است. بیش از ۷۰متخصص در حوزه‌های مختلف روانشناسی، حقوقی و جامعه‌شناسی با این کمپین همکاری کردند و ۱۴۰آیتم اطلاع‌رسان در قالب اینفوگرافی، موشن‌گرافی و رسانه‌ای تولید و منتشر شد. درواقع با اجرای طرح چهارراه کودک برای ساماندهی داوطلبانی که علاقه‌مند به این حوزه هستند، سامانه «دا» (داوطلبان  حوزه کودکان کار) ایجاد شد. اکنون بیش از۱۳۰ نفر از سراسر ایران اطلاعات خود را در این سامانه ثبت کرده‌اند که این افراد و مراکز خدمات‌دهنده در جلسه‌های آنلاین به تبادل اطلاعات و برنامه‌ریزی می‌پردازند.

کنترل مراکز با هوشمندسازی
سیدمالک حسینی، مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران:

زمان ورود به سازمان رفاه، وضعیت هوشمندسازی مناسب نبود. به همین‌خاطر سعی کردیم در سامانه «سمات» که سامانه جامع خدمات اجتماعی شهرداری تهران بود، بانک اطلاعات مددجویان، خیرین، سازمان‌های مردم‌نهاد و همه بانک‌های اطلاعاتی قرار گیرد. البته این سامانه پیش‌تر رونمایی و راه‌اندازی شده بود، اما خروجی نمی‌داد. همچنین خدماتی مانند گشت فوریت اجتماعی، خدمات گرمخانه و مراکز پرتو هیچ‌کدام اطلاعات مناسبی نداشتند که تحول اساسی انجام شد و سامانه سمات بدون افتتاحیه مجدد با جدیت شروع به‌کار کرد. امروز نیازمندان شهر تهران که اطلاعاتشان از طریق شهرداری مناطق تکمیل شده، نزدیک ۱۳هزار خانوار هستند و اطلاعات مجمع خیرین در سامانه وجود دارد. سیستم گشت فوریت‌های اجتماعی از این طریق قابل رصد است که بتوانیم کنترل دقیقی داشته باشیم. طی یک سال گذشته در بحث هوشمندسازی سازمان در کنار سامانه سمات، ۲سامانه دیگر نیز برای ارائه خدمات طراحی شده که یکی از این سامانه‌ها «باشگاه داوطلبان شهر تهران» است. با این سیستم، شهروندان می‌توانند بخشی از وقت خود را صرف کار خیرخواهانه کنند. شهروندانی که علاقه به فعالیت داشته، اما زمان مراجعه حضوری ندارند، می‌توانند با مراجعه به این سامانه‌ها به نزدیک‌ترین مجموعه خواهان استفاده از خدمات مراجعه کنند. سامانه دیگری که در این دوره طراحی شد، سامانه شفاف‌سازی‌ مسئولیت‌پذیری اجتماعی است. یکی از مسائل موجود در شهر و شهرداری تهران کمک خیرخواهانه شرکت‌ها و مؤسسات خصوصی بود که این کمک‌ها جایی ثبت نمی‌شد و اطلاعات دقیقی از حجم و نوع‌شان نداشتیم. در این سامانه اما اطلاعات داوطلبان بارگزاری و هزینه‌ها ثبت می‌شود و از این طریق آماری از میزان و نوع کمک‌ها خواهیم داشت تا از تمرکز کمک‌ها جلوگیری کنیم و از طریق تعامل نوع کمک را تغییر دهیم. از دیگر اقدامات مؤثر برای ساماندهی کمک‌های خیرخواهانه در شهر تهران جدا از سامانه کمک، شکل‌گیری مجامع خیرین مناطق ۲۲گانه خواهد بود که قبلا تلاش‌هایی شده بود، اما تأثیری نداشت، اما هم‌اکنون ۲۲مجمع خیرین در ۲۲منطقه وجود دارد که روند خدمت‌رسانی را سرعت بخشیده و برای ایام عید و ازدواج افراد از این مجمع استفاده می‌کنیم. درواقع این مجامع موجب انسجام فعالیت خیریه در مناطق و تعامل با سایر مناطق می‌شود.