گرانی زیرسایه دولت نهم

نگار حسینخانی، فتانه احدی ـ روزنامه‌نگار

شاید بدترین اتفاق نظام پولی کشور در دهه80 ظهور و رشد قارچ‌گونه مؤسسات مالی و اعتباری و صندوق‌های تعاونی اعتباری باشد. پیش از دهه 80، فقط 5بانک در کنار بانک‌های دولتی فعالیت می‌کردند اما از سال80 به بعد، 13بانک به جمع بانک‌های خصوصی کشور، اضافه شد. در این دوره بازار ساخت‌وساز مسکن رونق گرفت و آنطور که کارشناسان بازار مسکن تعریف می‌کنند سود بالای 300درصد را عاید سازندگان کرد.  اما این روند تنها تا پایان دهه ادامه داشت. وقتی در این سال رکود بازار مسکن آغاز شد، ترمز بنگاهداری بانک‌هایی که در این بازار سرمایه‌گذاری کرده بودند نیز کشیده شد. در دوره محمود احمدی‌نژاد بحران بانکی تشدید شده بود. زمانی که بانک‌ها با بحران بی‌پولی دست و پنجه نرم می‌کردند، دولت تصمیم‌گرفت سر کیسه بانک‌ها را شل کرده و به افرادی، وام‌های کلان بدهد. این وام‌ها به آنهایی اعطا شد که بعدها بدهکاران بانکی شناخته شدند. براساس آمارهای بانک مرکزی نقدینگی تا سال84، ٧٩هزار میلیارد تومان بوده که با پمپاژ پول به اقتصاد کشور تا پایان دهه80 و آغاز دهه90 نقدینگی به ٥٠٦هزار میلیارد تومان رسیده است؛ یعنی در 8سال دولت‌های احمدی‌نژاد نقدینگی ٥٤٠درصد رشد کرد. در سال87 اقتصاد کشور دچار بیشترین نرخ تورم (25.8) و در سال88 کمترین نرخ تورم (10.8) بوده است. همچنین شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی خانوارها در سال‌های 81 تا 89 نشان می‌دهد که این شاخص روند صعودی داشته و از 100در سال81 به 309واحد در سال89 رسیده است.

دلار
از نرخ 175تومان
تا نرخ 1036تومان
در سال81 یکباره نرخ دلار رسمی به‌شدت افزایش پیدا کرد، یعنی از نرخ 175تومان سال80 به 795تومان سال81 رسید. نوسان قیمت دلار در این سال‌ها ادامه داشت و در نهایت در پایان سال89 قیمت دلار به حدود 1036تومان رسید.

نفت
از 20میلیارد دلار تا 90میلیارد دلار
درآمد نفتی کشور در طول سال‌های دهه80، نمودار صعودی پرپیچ و خمی را پیش‌روی ما ترسیم می‌کند؛ از 20میلیارد دلار در آغاز این دهه تا 90میلیارد دلار در پایان آن. بنابراین، ایران در طول دهه80، به‌طور میانگین سالانه 55میلیادر دلار از فروش نفت درآمد کسب کرده است. البته درنظر داشته باشید که این درآمد حاصل از فروش نفت، گاز و میعانات است.

نان
از 35تومان تا 300تومان
قیمت نان در ابتدای دهه80 در نان بربری با آرد ۴۰ریالی و با وزن ۶۵۰ گرمی هر عدد ۳۵تومان و با آرد ۳۳۰ریالی با وزن ۷۵۰‌گرمی هر عدد ۶۵‌تومان بود. قیمت نان با توجه به اینکه از چه نوع آردی استفاده شده باشد، متفاوت است. در سال1385 نان بربری با آرد ۴۵ تومانی نیز ۱۰۰تومان به مردم عرضه شد. گفته می‌شد نرخ نان در این سال تعدیل شده. در سال1389 قیمت‌ هر قرص نان بربری 300تومان شد. وزن چانه نان بربری مانند گذشته همان 600گرم اعلام و قیمت آرد برای این نوع نان، کیلویی 280تا 300تومان شد.

طلا/ سکه
از 60هزار و 800تومان تا 435هزارتومان
بازار طلا نیز مانند بازار نفت در ابتدای دهه80 روندی صعودی به‌خود گرفت. سکه تمام‌بهار آزادی در سال اول دهه80، 60800تومان بود. 4سال بعد دو برابر شد و در سال پایانی این دهه به بیش از 6برابر قیمت سال1380، یعنی به 435هزارتومان رسید. بنابراین اگر بخواهیم بگوییم سکه تمام بهار آزادی در کل دهه80، با چه رقم میانگینی معامله می‌شد، حدودا به عدد 248هزارتومان می‌رسیم.

مسکن
اجاره هر صد مترمربع از 162هزار تومان تا یک میلیون تومان
متوسط قیمت اجاره و مسکن در نقاط شهری کشور در سال۱۳۸۴ برای زمین کلنگی ۲۵۱هزار تومان در هر مترمربع بوده که این رقم در نیمه‌اول سال۱۳۹۱ به ۴۵۵هزار تومان رسیده است. همچنین متوسط قیمت زیربنای مسکونی در نقاط شهری در سال۱۳۸۴ در هر مترمربع ۳۰۶هزار تومان بود. نرخ اجاره در هر ۱۰۰مترمربع هم در سال۱۳۸۴، ۱۴۹ هزار تومان بود. مطابق آخرین آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران، متوسط قیمت ۱۰۰‌مترمربع اجاره به اضافه ۳درصد ودیعه زیربنای مسکونی در شهر تهران در بهار سال‌۱۳۸۰ به ۱۶۲‌هزار تومان و در بهار سال‌۱۳۸۴ به ۲۷۵‌هزار تومان افزایش یافت. همچنین در بهار سال۱۳۸۸ متوسط این قیمت به ۷۱۱‌هزار تومان و در بهار سال۱۳۹۱ به یک میلیون و ۳۵۰ هزار تومان رسید.

خودرو
از 7میلیون و 400هزار تومان
 تا 8میلیون و 600هزار تومان
در سال۱۳۸۲ قیمت پراید صبا ۷‌میلیون و ۴۰۰ هزار تومان بوده و پراید ۱۴۱ با قیمت ۷میلیون و800هزار تومان معامله می‌شد. در سال ۱۳۸۵و در بخش خودروهای داخلی، قیمت‌ها با سال ۸۲ تفاوت چندانی نکرد، هرچند در سال85 پراید نسیم با قیمت ۶میلیون و ۷۰۰ هزار تومان وارد بازار شد. این خودرو در سال1389 در مدل صبا 8میلیون و 600هزار تومان و در مدل نسیم 7میلیون و 850هزار تومان به فروش رسید.

کرایه تاکسی
از 80تومان تا 400تومان
برای رفت‌وآمدهای داخل شهری، اگر سال1383 تاکسی‌سوار بوده‌اید، به نسبت مسیری که در پایتخت طی می‌شد باید از 80تا 400تومان کرایه پرداخت می‌کردید. کرایه خارج شهری نیز 350تومان از میدان آزادی به شهریار و 850تومان از کرج تا تجریش بود.
* به‌طور کلی متوسط هزینه ناخالص سالانه خانوار در بخش حمل‌ونقل بنا به اعلام مرکز آمار از سال1381 از یک 602هزار و 46تومان در سال1389 به یک‌میلیون و 601هزار و 397تومان افزایش داشته است.

مترو 
از 100تومان تا 600تومان
مترو در نخستین سال دهه80، بهای بلیت قطار حد فاصل تهران- کرج و برعکس را برای هر سفر (رفت یا برگشت) 100تومان اعلام کرد. این رقم برای سفرهای درون‌شهری حد فاصل ایستگاه صادقیه تا ایستگاه میدان امام‌خمینی(ره) به‌صورت شناور هر سفر (رفت یا برگشت) 50تومان بود. این ارقام در سال پایانی دهه یعنی سال1389، به‌ترتیب به 6129 و 5819 ریال افزایش یافت.

قبوض
هزینه آب، برق، گاز و مسکن
از یک میلیون و 166هزار و 523تومان تا 4میلیون و 263هزار و 684تومان
دهه80، دهه عجیبی برای آب، برق و گاز بود. نرخ حامل‌های انرژی در سال89 با مصوبه‌ای تاریخی آزاد شد و قبض‌های برق خانگی تغییر محسوسی را احساس کرد. در سال83، قیمت تمام‌شده هر مترمکعب آب شرب در استان تهران حدود 80تومان اعلام شد. در روزهای پایانی سال89 اما قیمت تمام‌شده هر مترمکعب آب شرب شهری، حدود 500تومان بود. متوسط قیمت برق هم به‌طور میانگین در دهه80- یک کیلووات ساعت برق در بخش خانگی- 13تومان بوده است که متوسط نرخ آزاد برق براساس مصوبه هیأت وزیران به ازای هر کیلووات ساعت 72تومان تعیین شده، ضمن اینکه متوسط هزینه تمام‌شده برق بخش مصرف خانگی بیش از 72تومان محاسبه می‌شده است.
* به‌طور کلی متوسط هزینه ناخالص سالانه خانوار در بخش مسکن، آب، برق و گاز بنا به اعلام مرکز آمار از سال1381 از یک‌میلیون و 166هزار و 523تومان در سال1389 به 4میلیون و 263هزار و 684تومان افزایش داشته است.

سینما 
از 300تومان به 9هزار تومان
قیمت بلیت سینما در دهه80 افزایش زیادی داشت و بیش از 30برابر شد. ارزان‌ترین قیمت بلیت سینما در این دوره مربوط به سینماهای رسالت و شهرقصه مشهد 300تومان است و گران‌ترین قیمت بلیت سینما مربوط به سینماپردیس زندگی تهران است که یک هزار و 200تومان بوده است. متوسط قیمت بلیت سینما در این دهه 9هزار تومان است.
* به‌طور کلی متوسط هزینه ناخالص سالانه خانوار شهری در بخش تفریحات فرهنگی، بنا به اعلام مرکز آمار از سال1381 از 152هزار و 96تومان در سال1389 به 395هزار و 166تومان افزایش داشته است.

کتاب
از 3هزار و 450تومان تا 11هزار تومان
به استناد آمار منتشرشده توسط مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران، در دهه80 قیمت در کتاب‌های دسته ادبیات 2هزار و 760تومان بوده است. همچنین در همه دسته‌ها، از ادبیات تا علوم و کمک‌آموزشی، میانگین اعلام‌شده با عنوان «میانگین بها در هر صفحه» از 6تومان تا 30تومان درنظر گرفته شده است. مثلا چاپ سوم کتاب «ایران بین دو انقلاب از مشروطه تا انقلاب اسلامی» نوشته یرواند آبراهامیان در سال1380 با قیمت 3هزار و 450تومان منتشر شده و همین کتاب در سال1389 با قیمت 11هزار تومان به چاپ چهاردهم رسیده است.

نگاه کارشناس
   اشتباه ارزی در دهه۸۰
احمد اشتیاقی ـ کارشناس اقتصادی

ابتدای دهه80 با جهش ارزی خوبی مواجه شدیم و ارز در سال81 تک‌نرخی شد؛ درصورتی که تا قبل از آن چند نرخی بود و یک توقف طولانی مدت روی عدد 800تومان صورت گرفت. در همین شرایط قیمت نفت به 40دلار رسید. این رویدادها یعنی بهترین اتفاق‌های اقتصادی که می‌شود صورت گیرد. در سال87 نرخ تورم با رسیدن به عدد 25.4درصد به بیشترین میزان خود در این دهه رسید و پس از آن دوباره کاهش زیادی یافت به‌طوری که در سال‌های88 و 89 به‌ترتیب 10.8و 12.4درصد رسید. در دهه80 با سیاست‎های به ظاهر خوبی که دولت پیش گرفته بود نرخ ارز ثابت ماند. با ایجاد صندوق ذخیره ارزی منابع خوبی هم ایجادشد. بانک‎های خصوصی با هدف کنترل نوسانات ارزی ایجاد شدند؛ با ورود بانک‎های خصوصی نرخ سودسپرده به‌تدریج کاهش یافت. همزمان تولید نیز رونق گرفته بود و در آن مقطع زمانی، با افزایش20درصدی سالانه دستمزد کارگرها وکارمندان، تورم جایی برای توسعه نداشت و افزایش دستمزد از سطح تورم بالاتر بود. با توجه به نرخ دلار، کالاهای مصرفی برای مردم ارزان تمام می‎شد؛ یعنی گشایش ارزی و افزایش درآمدهای ارزی، افزایش قیمت نفت و کاهش قیمت در بازار باعث رضایتمندی بین مردم شده بود. همچنین به‌دلیل اینکه باب واردات باز بود، کالاهای وارداتی با قیمت‎‌های مناسب پیش‌روی مردم قرار گرفت. دولت در سال84، 30میلیارد ذخیره ارزی و 850میلیارد دلار درآمدهای نفتی داشت که متأسفانه بدون حساب و کتاب هزینه می‌شد، همین امر باعث شد وضعیت مردم خوب باشد اما این رفتار، ریشه و ساختار درستی نداشت و وضعیت اقتصاد کنونی ناشی از همان اقدامات است. یکی از نتایج آن اقدامات افزایش قیمت بنزین و پیامدهای آن بود. اگر سالانه قیمت بنزین 20درصد افزایش می‌یافت، شاید اکنون گران‌تر از این رقم نیز می‌شد اما مردم اینگونه ناراضی نبودند. مواجه‌بودن با مشکل برق و نگرفتن تصمیم درست و قیمت‌گذاری‌های مناسب منابع انرژی و نیرو مانند آب، برق و گاز مشکلات بسیاری را اکنون ایجاد کرده است. اقتصاد دستوری پوپولیستی و بهبود مقطعی سطح زندگی مردم بدون تشخیص و ارزیابی و بی‌ملاحظه‌بودن و بدون آینده‌نگری در دهه80، مردم را با بحران‌های اقتصادی کنونی مواجه کرد. شاید مردم در آن دوره نمره مثبت به دولت می‌دادند اما در واقع باید به چنین روندی نمره منفی داد. همچنین پرداخت یارانه به همه اقشار اقدامی بود که شاید در آن زمان مردم را خوشحال کرد و سطح رضایتمندی را بالا برد اما آینده مردم را دچار چالش کرد. یارانه تنها باید به قشر آسیب‌پذیر تعلق می‌گرفت نه همه اقشار. سرکوب نرخ ارز و تثبیت قیمت‎ حامل‎های انرژی دوعامل اصلی درد دهه80 بود که باعث شد در دهه 90با شوک ارزی مواجه شویم. اگر مدیریت به درستی صورت می‌گرفت، هم‌اکنون ذخایر ارزی به 300میلیارد تومان می‌رسید.