بغض سبز زمین‎

فتانه احدی ـ روزنامه‌نگار

پدیده کوچ معکوس از شهر به روستا در سال‌های اخیر با رشد فزاینده‌ای روبه‌رو شد. به‌طوری که بسیاری از روستاییان به‌ویژه در شهرهای شمالی به طمع فروش زمین و پولدار شدن بسیاری از زمین‎های خود را از دست داده ‎اند و اکنون با گران شدن قیمت زمین نه راه پس دارند نه راه پیش. اگر در سالیان دور ویلاها در شهرهایی که بیشتر مورد اقبال عموم بود ساخته می‎شد، اکنون بیشتر روستاهای شهرهای شمالی برای ویلاسازی نشانه رفته است. همه به‌دنبال جایی خوش آب و هوا هستند که روزهای تعطیل خود را در آن بگذرانند یا حتی نیمی از فصل در آنجا زندگی کنند. حتی بسیاری افراد که بازار خرید و فروش مسکن را داغ دیده‎اند، به خرید و فروش زمین در شمال روی آورده‌اند. آنها زمین‎ها را با متراژ بالا از روستاییان می‌خرند و با تبدیل کردن به متراژ پایین به افراد غیربومی با چندین برابر قیمت می‌فروشند. آنچه در این میان ناراحت‌کننده و گاهی نگران‎کننده به‌نظر می‌رسد تغییر ناعادلانه نوع کاربری اراضی شمال است. اراضی کشاورزی استان‌های شمالی که اقتصادشان بر آن متکی است روزهای ناخوشی را سپری می‌کنند و بی‌دفاع در برابر تغییر کاربری‌ها، روبه‌روز کوچک‌تر شده و به مصارف غیرزراعی و به خانه‌ای برای گذران تعطیلات افراد غیربومی تبدیل می‌شوند. سودجویی از زمین‌هایی که مهم‌ترین تامین‌کننده غذای انسان هستند، سالانه بخش عمده‌ای از اراضی را از چرخه تولید خارج می‌کند. برای مقابله با تغییر کاربری کشاورزی تاکنون دستورالعمل‌های زیادی صادر شده اما خبرها حاکی از این است که دولت قانونی را تحت عنوان «خروج اراضی زراعی و باغی از طرح‌های هادی» مصوب کرده است. اما باید منتظر ماند و دید که این مصوبه تا چه حد می‌تواند جلوی تغییر کاربری‌های غیرمجاز و حتی مجاز اراضی را بگیرد.

تغییر کاربری زمین‎های زراعی و باغی
شمال برای همه یادآور زمین‌های چای و شالیزارهای وسیع است. شمال فارغ از آنکه جنگل دارد و ساحل، مملو از اراضی گسترده‌ای است که به همت کشاورزان همه ساله بخشی از چرخ تولید کشور را می‌چرخانند و محصولات متنوع را به‌دست مصرف‌کنندگان می‌رسانند. همه‌‌چیز از تغییر نوع کاربری اراضی شمال شروع می‌شود. تغییر نوع کاربری به‌عبارت ساده راهی برای تغییر دادن کاربرد زمین است، یعنی زمینی را که به‌عنوان یک زمین کشاورزی شناخته می‌شود و برای کشت محصول ایده‌آل قلمداد می‌شود، تغییر کاربری می‌دهند و به نوع مسکونی تبدیل می‌کنند، در آن آپارتمان‌های سر به فلک کشیده و ویلا می‌سازند. به‌رغم مزایای خوبی که تغییر نوع کاربری زمین شمال دارد باید پذیرفت معایبی همچون نابودی اکوسیستم بخشی جدایی‌ناپذیر از آن است.

آیا تغییر نوع کاربری هر زمینی امکان‌پذیر است؟
زمین‌هایی که تحت نام اراضی کشاورزی شناخته می‌شوند قابلیت تغییر نوع کاربری ندارند یا با اما و اگرهای زیادی دست به گریبانند، با این حال خوب می‌دانیم دور زدن قانون همیشه کار سخت و طاقت‌فرسایی نیست. به‌عبارتی گاه آنچنان پای منافع در میان است که هر کسی به‌سادگی چشمش را بر همه‌‌چیز می‌بندد و حاضر می‌شود باغ گلابی را با خاک یکسان کند و آن را به ویلایی باشکوه بدل سازد. بعضی اراضی همچون شالیزارهای بزرگ، زمین‌های کشت چای، باغ‌های میوه و اراضی جنگلی به‌عنوان بخشی از چرخه تولید کشور شناخته می‌شوند، بنابراین نابود کردن آنها مساوی با ضرر رساندن به تمام منافع کشور خواهد بود که متأسفانه روندی رو به رشد در پیش گرفته و دائما در حال افزایش است.

تغییر کاربری؛ تهدیدی بزرگ برای منابع طبیعی
در سال‌های اخیر؛ هشدارهای زیادی در مورد بحث تغییر کاربری اراضی کشاورزی از دستگاه‌های مختلف شنیده و این هشدارها به تهدیدی بزرگ برای منابع طبیعی استان‎های شمالی تبدیل شد، از سوی دیگر بدون شک این موضوع چالش‌های اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی زیادی برای روستاییان و برای خود استان در پی دارد. تغییر کاربری‌هایی که گاهی اوقات به شکل قانونی و اکثرا به‌صورت غیرقانونی صورت می‌گیرد، دلایل خاصی برای خود دارد و ناآگاهی‌های عمومی، نبود درآمد پایدار در روستاها، افزایش هزینه‌های تولید برای کشاورزان و خلأهای قانونی موجود ازجمله دلایل بروز آن محسوب می‌شوند. به‌گفته محمد اکبرزاده، مدیرکل بنیاد مسکن استان گیلان، تغییر کاربری اراضی علت‌های متفاوتی دارد. تقاضا برای انجام این کار از ابتدای سال99 تاکنون رشد چشمگیری پیدا کرده است. چند سالی است که به‌علت بدی شرایط آب و هوا و کمبود آب عده‌ای تحت عنوان خرید و ساخت خانه دوم و یا چندم به سمت استان‌های شمالی ازجمله گیلان گرایش پیدا کرده‌اند.
او گران شدن زمین در استان مازندران را یکی از دلایل افزایش ورود چنین افرادی به روستاهای گیلان می‌داند. گیلان نسبت به استان مازندران بکر مانده و شهرستان‌های شرقی گیلان از رودسر و لنگرود تا لاهیجان و آستانه اشرفیه بیشتر مورد درخواست غیربومی‌ها قرار گرفته است.
بروز آسیب‌های فرهنگی ازجمله تبعات منفی فروش اراضی و ساخت‌وساز ویلا توسط غیربومی‌ها در استان‌های شمالی است؛ و علت تغییر کاربری و فروش زمین این است که کشاورزی برای کشاورزان اقتصادی نیست و هزینه‌های آن با درآمد روستاییان تطابق ندارد.