قلم سبز
سدسازی در بالکان؛ عامل انقراض گونه‌های آبزی، در ایران چه خبر است؟
محمد درویش/ کارشناس محیط‌زیست
1- یافته‌های پژوهشی جدید از دانشگاه گراتس اتریش، تأیید می‌کند که دست‌کم ۱۱ گونه ماهی در اروپا با ساخت نیروگاه‌های برقابی جدید در منطقه بالکان به انقراض کشیده می‌شوند. به گزارش گاردین، در این بررسی آمده که درمجموع در اثر ساخت این پروژه بزرگ، 11 گونه بومی از بین خواهند رفت، 7گونه در خطر خواهند بود، 4 نوع از ماهی‌های خاویاری نابود می‌شوند و شمار گونه‌های در معرض خطر انقراض هم 2 برابر خواهد شد.
2- پروفسور استیون وایس- نویسنده این بررسی- می‌گوید: «این بزرگ‌ترین سازه سیستماتیک با عواقب منفی برای محیط‌زیست از زمان جنگ جهانی دوم است که من می‌شناسم». خب، البته پیشنهاد می‌کنم ایشان سری به سد گتوند در خوزستان، سد استقلال در میناب، سد پانزده‌خرداد در دلیجان، سد داریان در کرمانشاه، سد لار در تهران، سد شفارود در گیلان، سد هراز در مازندران و... بزنند تا از شدت شگفتی‌هایشان کم شود.
3- در مجموع، بررسی نامبرده ثابت کرده که ٤٩ گونه آبزی از ٥٣١ گونه در آب‌های شیرین اروپا، یا با خطر نابودی روبه‌رو هستند یا بین ٥٠ تا درصد از زیستگاه آنها در مناطق بالکان از دست خواهد رفت. پروفسور وایس اضافه می‌کند: «تراکم شدید آنچه برنامه‌ریزی شده بر همه‌‌چیز در منطقه تأثیر دارد؛ یک واکنش زنجیره‌وار و خطرناک که تمامی سامانه بوم‌شناختی رودخانه‌ها را تغییر می‌دهد و به ردیفی از مخازن تبدیل می‌کند؛ درست مثل بلایی که ما با ساخت سدهای زنجیره‌ای روی مهم‌ترین رودخانه راهبردی خود (کارون) آورده‌ایم و متأسفانه سازمان شیلات ایران کاملا در برابر این جنایت نابخشودنی سکوت کرد.
4- این گزارش می‌افزاید: «در اثر اتمام این پروژه‌ها در بالکان، کریدورهای مهاجرت آبزیان قطع شده و تالاب‌ها زه‌کشی و ایزوله می‌شوند که عواقب سنگینی برای پرندگان دارد. یک مقام رسمی از اتحادیه اروپا به گاردین گفته این بررسی پژوهشی باید به ما فرصتی برای تأمل دهد، کاملا واضح است که هر برنامه‌ای را نمی‌توان به اجرا گذاشت. در غیراین صورت فقط بتن روی منطقه ریخته می‌شود».
5- خواننده عزیز همشهری، آیا سندروم بتنیسم در ایران را به یاد دارید که چگونه با غلبه تفکر سازه‌ای در مدیریت آب، تقریبا همه نظام آبشناختی مملکت را ویران و دگرگون کرد؟ آیا مستند مادرکشی اثر کمیل سوهانی را هنوز کسی هست که ندیده باشد؟
6- گروه River Watch که این بررسی را هماهنگ کرده، تخمین می‌زند 2هزار و 800 نیروگاه آبی در منطقه بالکان برنامه‌ریزی شده‌اند یا در دست ساخت هستند که بیش از دوسوم آنها در بخش Natura 2000 (مناطق حفاظت‌شده به هم پیوسته در سراسر اتحادیه اروپا) مستقر خواهند شد. کافی است بدانید فقط در 3 حوضه آبخیز نرتوآ (Neretva) مهم‌ترین رودخانه هرزگوین، موراکا (Morača)رودخانه مرکزی مونته نگرو و بخش فوقانی درینا (Drina) رودخانه‌ای که از صربستان می‌گذرد- زیستگاه ٥٠ گونه ماهی در خطر وجود دارد که با ساخت این پروژه‌ها احتمالا از بین می‌روند. کشورهایی که این رودخانه‌ها از آنجا می‌گذرند-بوسنی، هرزگوین، صربستان و مونته نگرو- همه در ساخت نیروگاه‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند تا از هدف‌های تولید انرژی اتحادیه اروپا، پیش از پیوستن به اتحادیه پیروی کرده باشند، این درحالی است که پژوهش‌ها ثابت کرده‌اند این نیروگاه‌های آبی به اندازه کانادا سالانه گاز متان انتشار می‌دهند. مقام رسمی اتحادیه اروپا ادامه می‌دهد: «این یکی از فعالیت‌های دردناکی است که ما باید با آن کنار بیاییم. این کشورها برای همراهی با برنامه استحصال انرژی‌های تجدیدپذیر اتحادیه اروپا به چنین پروژه‌هایی پرداخته‌اند که شرایط غم‌انگیزی به‌وجود آورده. گزینه‌های دیگر برای برخی از آنها نیروگاه‌های بادی یا خورشیدی نیست بلکه زغال سنگ و به‌ویژه ذغال قهوه‌ای است که به‌مراتب خطرناک‌تر است».
7- می‌بینید؟ همه‌جا انگار چاره‌ای جز انتخاب بین بد و بدتر وجود ندارد، دارد؟ اهرم اتحادیه اروپا در ارتباط با کشورهایی که هنوز عضو نیستند، به ارائه دستورالعمل‌ها محدود می‌شود، اگرچه همکاری فنی برای حفاظت از محیط‌زیست نیز می‌تواند در این راه به‌کار گرفته شود.
اولریش آیشل‌مان، مدیر اجرایی RiverWatch می‌گوید: «گزارش اخیر نشان می‌دهد رودخانه‌های بالکان بهشت ماهی‌های اروپا هستند. این باورنکردنی است که در قرن ٢١ میلادی هنوز سیاستمدارانی باشند که این سرمایه باارزش طبیعی را برای چیزی به نام استحصال انرژی به خطر می‌اندازند».
8- همچنان توصیه می‌کنم ایشان هم سری به ایران یا سرشاخه‌های دجله و فرات در ترکیه بزنند تا از میزان شگفتی‌هایشان کم شود؛ پیشنهادی که می‌دانم اغلب خوانندگان فهیم ستون قلم سبز در روزنامه همشهری با آن موافقند، نه؟
