عشق و نفرت در قهرمان

جمال رهنمایی- روانشناس

«قهرمان» ساخته تازه اصغر فرهادی داستان یک آدم عادی است که امانتداری و عملکرد اخلاقی او در برابر پولی که اتفاقا خیلی هم به آن نیاز دارد، آدم‌های اطرافش را به وجد می‌آورد و از او یک قهرمان می‌سازد.
پول سوژه داستان‌ها و فیلم‌های زیادی بوده است. پولی که معمولا خیلی زیاد است و آدم‌ها و یا گروه‌هایی بر سر به‌دست آوردن آن رقابت می‌کنند. چرا این داستان‌ها خیلی جذاب هستند و معمولا مخاطب زیادی پیدا می‌کنند؟ پول در این داستان‌ها یک وسیله است، وسیله‌ای که می‌تواند شما را قدرتمند کند. قدرتی که بی‌اندازه، بی‌پایان و غیرقابل کنترل هم هست. دانشمندان حوزه روانشناسی انگیزش و هیجان انسان معتقدند: قدرت، پیشرفت و رابطه 3 انگیزه اصلی انسان‌ها برای زندگی هستند. از سویی دیگر قدرت معمولا همپوشانی فراوانی با اعمال خشونت دارد و همواره لازمه حفظ قدرت داشتن مقدار لازمی از خشونت و قوه قهریه نیز قلمداد شده است. از این نگاه خشونتی که برای کسب قدرت و برتری بخشیدن به‌خود نیاز داریم، یک میل فراگیر انسانی است که هر چند نمی‌توان از داشتن آن اظهار خوشحالی کرد اما داشتن آن به‌معنای واقعی کلمه ما را راضی و خشنود می‌سازد. هر چه تهدید برای بقای ما بیشتر باشد، این خشونت ضروری‌تر و توجیه پذیرتر هم خواهد شد.
این تمایل 2 وجهی به خشونت برای کسب قدرت (پول) می‌تواند همزمان 2 میل را در ما ایجاد کند که هم آن را از ته دل دوست داشته باشیم و هم برای جلوگیری از دست یافتن دیگران به آن، آن را تقبیح کنیم. وجود این تمایل 2 وجهی در ما می‌تواند افزایش خشونت در جوامعی که مسائل بیشتری بقای آنها را تهدید می‌کند و یا تمایل به کسب قدرت در آنها بیشتر است، توجیه کند. ماجرای داستان فیلم قهرمان و برخوردهایی که در جامعه خودمان با اصغر فرهادی و جایزه بین‌المللی آن شد نیز در همین قالب نظری امکان تبیین دارد. مردمی که از اقدام اخلاقی رحیم در بازپرداخت پولِ از آسمان رسیده به صاحبش او را تحسین می‌کنند از تناقض درونی خود در خشم این اقدام عجیب و پرداخت نکردن بدهی‌ای که بابت آن به زندان افتاده نیز رنج می‌برند. این دوگانگی در برخورد با موضوع کسب جایزه جشنواره کن برای فیلم قهرمان نیز به چشم می‌خورد و خشمی که بیشتر به‌دلیل ناتوانی در به‌دست آوردن چنین موفقیت‌هایی است خودش را در قالب بی‌اهمیت جلوه دادن و یا غیرواقعی و سفارشی بودن این موفقیت نشان می‌دهد.