خوزستان؛ قربانی فشار به منابع آبی

میزان بارش‌های جوی در سال آبی جاری همچنان کمتر از نصف بارندگی سال قبل است و همین مسئله بحران آب را پررنگ‌تر کرده؛ اما به‌نظر می‌رسد حتی درصورت بهبود وضعیت بارش در ماه‌های آینده که البته وقوع آن بعید به‌نظر می‌رسد، نمی‌توان انتظار گشایشی داشت؛ به‌خصوص که بررسی وضعیت آبی خوزستان نشان می‌دهد به‌واسطه انتقال آب بین‌حوضه‌ای و الگوی مصرف آب در کشور، بحران آب فقط با بهبود بارش حل نمی‌شود. به‌گزارش همشهری، با بارندگی‌های سیل‌آسای اخیر، آمار بارش‌های جوی یک درصد نسبت به‌مدت مشابه سال قبل و 2درصد نسبت به میانگین 52سال اخیر بهبود پیدا کرده و ذخیره آب در مخازن سدهای کشور نیز به 49درصد رسیده است؛ براساس آمارها، همچنان بحران کم‌آبی با قوت قبلی ادامه دارد و حداقل تا فصل پاییز تغییر مثبتی در آن رخ نخواهد داد.

کاهش 51درصدی بارندگی کشور
آخرین آمارهای دفتر مطالعات پایه منابع آب حاکی از این است که در 304روز سپری شده از سال آبی1400–1399 یعنی از اول مهر1399 تا شامگان 31تیر1400، میانگین ارتفاع ریزش‌های جوی در ایران به 149میلی‌متر رسیده که نسبت به‌مدت مشابه در سال آبی قبل 51درصد و نسبت به میانگین بارندگی در دوره‌های مشابه نیم‌قرن اخیر 35درصد کاهش نشان می‌دهد. این آمارها در مقایسه با آمارهای مربوط به قبل از بارش‌های سیل‌آسای اخیر به‌ترتیب یک و 2درصد بهتر شده است. در این بازه زمانی، رکورد بیشترین افت بارش به حوضه «مرزی شرق» اختصاص داشته و حوضه «دریاچه ارومیه» با کاهش 18درصدی میزان بارش، بهترین وضعیت را تجربه کرده است. به گزارش همشهری، در اقلیم خشک و کم‌باران ایران، میزان بارش‌های جوی از اردیبهشت تا شهریور در شرایط عادی تقریبا معادل 15درصد از کل بارندگی‌های یک سال آبی است و بارش‌های مرداد و شهریور سهم بسیار ناچیزی از بارش‌های یک‌سال آبی را به‌خود اختصاص می‌دهد. بر همین اساس کارشناسان هواشناسی معتقدند حتی وقوع بارش‌های نرمال در 2ماه باقیمانده از سال قدرتی برای تغییر موازنه آبی کشور ندارد و مضاف بر این حتی با وقوع بارش‌های سیل‌آسا و نامتعارف نظیر سیلاب‌های اخیر نیز نمی‌توان امید چندانی به بهبود اوضاع داشت؛ چراکه این بارش‌ها غالبا قابل‌کنترل نیستند و بخش اندکی از آنها به مخازن استراتژیک راه می‌یابد و جدای از اینکه احتمال تکرار آن پایین است، حجم آنها نیز در مقایسه با میزان کسری آب چشمگیر نیست.

نمای بارندگی در خوزستان
از منظر آمار، افت بارندگی در حوضه آبریز «خلیج‌فارس و دریای عمان» با ثبت رکوردهای 53 و 41درصد نسبت به سال قبل و میانگین 52ساله، شرایط نامساعدتری در مقایسه با میانگین کشوری تجربه می‌کند؛ اما واکاوی داده‌های بارندگی برای زیرحوضه‌ها حاکی از این است که افت شدید میزان بارندگی در این حوضه بیش از هر چیز ناشی از وضعیت بحرانی بارش در استان بندرعباس و جنوب استان سیستان و بلوچستان بوده و وضعیت بارندگی در مناطق خوزستان و ارتفاعات مشرف‌ به رودخانه‌های این استان نسبت به میانگین کشور بهتر بوده است. براساس آمارها، در حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان، میزان بارش‌های زیرحوضه «کرخه» نسبت به‌مدت مشابه سال قبل و میانگین دوره‌های مشابه 52سال اخیر به‌ترتیب 37 و 31درصد، زیرحوضه «کارون بزرگ» 33 و 37درصد، زیرحوضه «جراحی و زهره» 14 و 15درصد کاهش پیدا کرده و در زیرحوضه «حله‌رود و رودخانه‌های کوچک» میزان بارش‌های نسبت به سال قبل 17درصد کاهش و نسبت به میانگین بارندگی دوره‌های مشابه 52سال اخیر حدود 5درصد افزایش داشته است. اما در مقابل، زیرحوضه‌های «مند، کاریان و خنج»، «کل، مهران و مسیل‌های جنوبی»، «بندرعباس، سدیج» و «رودخانه‌های بلوچستان» با سقوط 71 تا 94درصدی بارندگی نسبت به سال قبل و کاهش 57 تا 88درصد بارندگی نسبت به بلندمدت مواجه بوده‌اند. به‌عبارت‌دیگر، براساس آمارها، گرچه افت بارندگی در حوضه آبریز «خلیج‌فارس و دریای عمان» 53 و 41درصد نسبت به سال قبل و میانگین 52ساله کاهش پیدا کرده و وضعیت آن بدتر از میانگین کشوری است اما در منطقه خوزستان اوضاع به‌مراتب بهتر بوده و میانگین کاهش بارش‌های جوی از 25درصد نسبت به سال قبل فراتر نرفته باوجوداین، به‌واسطه اضافه برداشت آب از سدهای بالادست دشت خوزستان و فشار به منابع آبی این منطقه برای تغذیه صنایع آب‌بر، عملا منطقه خوزستان نسبت به سایر نقاط کشور با شرایط وخیم‌تری ازنظر کم‌آبی مواجه شده است.

ذخیره 49درصدی مخازن سدها
خساست آسمان در سال آبی1400–1399، کاهش 51درصدی میانگین بارندگی در ایران، ورودی آب به مخازن سدها را به‌شدت کاهش داده و حتی وقوع سیلاب‌های اخیر نیز چندان قادر به جبران کسری آب در این مخازن نبوده است. براساس آخرین آمارهای رسمی شرکت مدیریت منابع آب ایران، ذخیره آب پشت سدهای کشور در تاریخ 25تیرماه به حدود ۴۹درصد رسیده و مجموع ذخیره آب در سدهای کشور معادل 24میلیارد و 950میلیون مترمکعب بوده است. بر این اساس حدود 51 از مجموع 50.5میلیارد مترمکعب ظرفیت سدهای مخزنی کشور در شرایط فعلی خالی است؛ درحالی‌که در مدت مشابه سال آبی قبل، ذخیره آب سدها معادل 35میلیارد و180میلیون مترمکعب و میزان پرشدگی مخازن نزدیک به 70درصد بود. البته به‌واسطه تغییرات اقلیمی و افزایش دمای هوا در سال آبی جاری، شدت ذوب ذخایر برفی در ارتفاعات مشرف ‌به سدهای کشور نیز بالاتر رفته؛ اما بررسی آمارها نشان می‌دهد این موضوع نیز قدرت خنثی‌سازی کاهش بارش و افزایش مصرف را نداشته است. آمارهای رسمی گویای این مطلب است که از ابتدای سال آبی1400-1399 تا 25تیرماه امسال، درمجموع 27میلیارد و560میلیون مترمکعب آب وارد مخازن سدهای کشور شده که در مقایسه با ورودی 52میلیارد و300میلیون مترمکعبی در مدت مشابه سال آبی قبل 47.3درصد کاهش نشان می‌دهد؛ این در حالی است که خروجی آب از سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری تا 25تیرماه امسال معادل 29میلیارد و740میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با خروجی 45میلیاردو50میلیون مترمکعبی آب در مدت مشابه سال آبی قبل حدود 35درصد کاهش دارد و ناگزیر اختلاف دارد و حدود 2.18میلیارد مترمکعب کمتر از ورودی آب به سدها بوده و این کسری از محل ذخایر سدها جبران شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد درنتیجه همه تحولات حوزه آبی ایران میزان ذخایر آبی سدهای کشور در تاریخ 25تیرماه امسال 29درصد کمتر از زمان مشابه سال قبل بوده است و این مسئله درصورت تداوم کم‌بارانی و خشک‌سالی در سال آبی آینده، می‌تواند شرایط بدتری در کشور ایجاد کند.